بازار؛ گروه بین الملل: ایران در ادامه اقدامات خود که با هدف احصای منافع و به رخ کشیدن فهرست کشورهای مایل به همکاری اقتصادی دوجانبه با تهران به غرب صورت می‌گیرد، به دنبال توافق‌های دوجانبه با کشورهای مهمی چون روسیه و چین رفته است تا علاوه بر دورزدن تحریم‌ها، آینده اقتصادی خود را بهبود بخشد.
اخیرا ضمیر کابلوف، مدیر ارشد وزارت خارجه روسیه اعلام کرده که فرآیند تهیه پیش‌نویس توافق همکاری‌های بلندمدت میان تهران و مسکو در مراحل ویرایش پایانی است؛ خبری که نویدبخش تعمیق روابط راهبردی و تقویت اتحاد این دو همسایه آبی در برابر فشارهای فزاینده و تحریم‌های شدید واشنگتن است.
وی در گفت‌وگو با خبرگزاری روسی تاس خاطرنشان کرده بود: مسکو و تهران آماده امضای توافق هستند. پیش از این، کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه گفته بود که تهران انتظار دارد تا توافق ۲۰ ساله همکاری‌های دوجانبه با مسکو، سال جاری به امضای دوطرف برسد.
حمایت روسیه از ایران در جریان عضویت دائمی در سازمان همکاری شانگهای و حضور پررنگ در اتحادیه اقتصادی اوراسیا به همراه نگرش مصالحه‌آمیز دولت ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران نسبت به روسیه نشان می‌دهد که همکاری‌های طرفین عمق و معنای بیش‌تری پیدا کرده و پتانسیل عظیمی برای تعاملات دو کشور وجود دارد که باید در قالب برنامه جامع همکاری‌ها به آنها پرداخته شود.
مقام‌های ارشد ایران و روسیه نسبت به انعقاد قرارداد بلندمدت همکاری‌های مشترک و همه‌جانبه دو کشور بسیار جدی هستند و سعید خطیب زاده سخنگوی پیشین وزارت خارجه در این خصوص گفته بود: برنامه جدیدی را در وزارت امور خارجه آغاز کردیم که به عنوان نقشه راه و سندهای ۲۰ ساله با کشورهای همسایه است. این برنامه با روسیه تقریبا نهایی شده و ما مجوز آن را از هیأت دولت اخذ خواهیم کرد تا مذاکرات را انجام دهیم و مانند نقشه راه ۲۵ ساله‌ای که با چین تدوین کردیم، با کشورهای عمده همسایه نیز بتوانیم این‌ها را انجام دهیم.
رئیسی که از زمان آغاز به کار دولت خود رویکرد شرق‌گرایی و توسعه تعاملات با همسایگان را در پیش گرفته نیز در گفت‌وگویی تلفنی با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود از آمادگی ایران برای تکمیل سند همکاری‌های بلندمدت و همه جانبه دو کشور خبر داد.
با توجه به امضای قرارداد تجارت آزاد میان ایران و بلوک اقتصادی اوراسیا در آینده‌ای نزدیک و عضویت ایران در شانگهای که روسیه به عنوان موتور پیشران و یکی از اعضای کلیدی در هر دو سازمان حضور دارد، توافق همکاری‌های درازمدت تهران و مسکو می‌تواند علاوه بر عمق‌بخشی به تعاملات تجاری تهران و مسکو حضور ایران در بازارهای جهانی با حمایت روسیه را تسهیل کند
با توجه به امضای قرارداد تجارت آزاد میان ایران و بلوک اقتصادی اوراسیا در آینده‌ای نزدیک و عضویت ایران در شانگهای که روسیه به عنوان موتور پیشران و یکی از اعضای کلیدی در هر دو سازمان حضور دارد، توافق همکاری‌های درازمدت تهران و مسکو می‌تواند علاوه بر عمق‌بخشی به تعاملات تجاری تهران و مسکو حضور ایران در بازارهای جهانی با حمایت روسیه را تسهیل کند و تداوم هم‌افزایی‌های دو همسایه در حوزه‌های گوناگون را سبب شود.
هسته اولیه این توافقنامه در جریان سفر رئیس جمهور وقت ایران (محمد خاتمی) به نیویورک در سال ۷۹ و دیدار با رئیس جمهوری روسیه آغاز شکل گرفت. به فاصله چندماه پس از این دیدار، توافقنامه همکاری بین دو کشور امضا شد. این معاهده تحت عنوان "قانون معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه" امضا شده است.
ابتدا این معاهده برای مدت ۱۰سال منعقد شد و مقرر گردید در صورتی که هیچ‌یک از طرفین حداقل یک‌سال پیش از پایان اعتبار آن به‌صورت کتبی طرف دیگر را از قصد خود پیرامون قطع اعتبار معاهده مطلع نکند، خود به خود برای دوره‌های پنج‌ساله بعدی تمدید شود. به این ترتیب این تفاهمنامه تاکنون سه بار به طور خودکار تمدید شده که آخرین مرتبه آن اسفند سال ۱۳۹۹ بوده است.
اما از همان سال ۹۹ تقریبا زمزمه‌هایی از بستن قرارداد ۲۰ ساله جدید به گوش می‌رسید. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه همان زمان گفت که باید «به فکر تدوین و ارائه سند جدیدی باشیم که موضوعات جدیدی را در آن قید بکنیم». اواسط سال ۹۹ محمد جواد ظریف، وزیر وقت امور خارجه ایران هم اعلام کرد که در گفتگوی تلفنی خود با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه با او توافق کرده که قرارداد همکاری ۲۰ ساله مورد بازنگری قرار گیرد.
این معاهده شامل مقدمه و ۲۱ ماده است. ماده ۶ این معاهده بر همکاری دو کشور در حوزه انرژی، از جمله هسته‌ای اشاره کرده و تصریح می کند «طرفین به گسترش مناسبات درازمدت و متقابلاً مفید خود به منظور تحقق طرحهای مشترک در زمینه‌های حمل و نقل، انرژی من‌جمله :استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای، احداث نیروگاههای اتمی، صنایع، علوم، فنون، کشاورزی و بهداشت عمومی مساعدت خواهند نمود». در بخش های دیگر بر همکاری های دو کشور در حوزه های مختلف اقتصادی، حمل و نقل انرژی، سیاسی و امنیتی نیز اشاره شده است.
تداوم این معاهده حاکی از عزم ایران و روسیه به عنوان کشورهای تحت تحریم آمریکا برای تشکیل اتحاد قوی‌تر در رویارویی با واشنگتن است. چنین توافق‌هایی علاوه بر گشایش های اقتصادی برای ایران خبر خوشی برای نظم آمریکایی بین الملل نیستند و منجر به کاهش روزافزون نفوذ سیاسی و اقتصادی آمریکا خصوصا در منطقه می شود
در واقع تداوم این معاهده حاکی از عزم ایران و روسیه به عنوان کشورهای تحت تحریم آمریکا برای تشکیل اتحاد قوی‌تر در رویارویی با واشنکتن است. چنین توافق‌هایی علاوه بر گشایش های اقتصادی برای ایران خبر خوشی برای نظم آمریکایی بین الملل نیستند و منجر به کاهش روزافزون نفوذ سیاسی و اقتصادی آمریکا خصوصا در منطقه می شود.
با توسل به چنین معاهده‌هایی، ایران قادر است تجربیات خود در خصوص دورزدن تحریم‌ها را در اختیار کشورهایی چون روسیه قرار دهد و در قبال آن سهم خود از بازار آنها را گسترش دهد، خصوصا در طی دو سال اخیر و جنگ اوکراین که منجر به کوچ گسترده بسیاری از شرکت‌های صنعتی آمریکایی و اروپایی از روسیه شده است.
ناهمخوانی روابط تجاری و سیاسی ایران و روسیه
جنگ روسیه و اوکراین و به دنبال آن اعمال تحریم‌های جدی غرب علیه روسیه و همچنین تعلیق مذاکرات برجام و تداوم تحریم‌ها علیه ایران، ایران و روسیه را بیش از هر زمان دیگری به‌عنوان دو متحد استراتژیک به یکدیگر نزدیک کرده است. متحدانی که عزمشان، تقویت سطح روابط اقتصادی و سیاسی است. هر چند که باوجود روابط نزدیک دو کشور، تمایل قوی به دلارزدایی، هم‌گرایی در خصوص مسایل منطقه‌ای (افغانستان و سوریه) و موضوعات جهانی و احترام به منافع متقابل، سطح روابط تجاری با مراودات سیاسی همخوانی ندارد و مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه نیز پیش‌تر گفته بود روابط نزدیک ایران و روسیه در حوزه اقتصاد به جایگاه شایسته‌ای نرسیده است، اما این دو همسایه کماکان تمام مساعی خود برای رشد روابط اقتصادی به کار گرفته‌اند که نمونه آن سفر ایگورویتین، دستیار رییس جمهور روسیه به تهران در اواخر فروردین ماه و اعلام آمادگی این کشور برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی ایران شامل فولاد، نفت و پتروشیمی بوده است.
سنگ بنای دور جدید روابط اقتصادی تهران و مسکو درپی سفر دی ماه سال ۱۴۰۰ رئیس جمهور ایران ابراهیم رئیسی به روسیه بنا نهاده شد؛ سفری که نقطه آغاز گفت‌وگوی مقامات دو کشور برای توسعه روابط فی‌مابین بود که در پایان آن بیانیه‌ای در هشت بخش شامل همکاری‌های تجاری و اقتصادی، مالی و بانکی، حمل‌ونقل و لجستیک و گمرک، صنعت و معدن، کشاورزی، انرژی و سلامت و بهداشت به امضاء رسید.
اواخر بهمن ماه ایران و روسیه با امضای قراردادی اتصال سامانه‌های پیام‌رسان ملی بانک‌های دو کشور را کلید زدند بر این اساس۷۰۰ بانک روسی می‌توانند با بانک‌های ایرانی تبادل پیام مالی داشته باشند، همچنین ۱۰۶ بانک غیرروسی از ۱۳ کشور دیگر هم به این سامانه پیام رسان متصل شده و می‌توانند با بانک‌های کشور تبادلات مالی داشته باشند که به تعاملات مالی دوکشور از وابستگی به سوئیفت خلاصی بخشید.
به گفته ولادیمیر عابیدونوف، رئیس شورای بازرگانی ایران و روسیه در صورت سرمایه گذاری مشترک روسیه در بخش لجستیک ایران و راه‌اندازی مکانیسم پرداخت با ارزهای ملی، گردش تجاری ایران و روسیه به ۴۰ میلیارد دلار در ۵ سال می‌رسد
اواخر پاییز گذشته، ولادیمیر ایوین معاون سرویس گمرک فدرال روسیه در مصاحبه اختصاصی با روزنامه ایزوستیا اعلام کرده بود که حجم مبادلات تجاری تهران و مسکو در ۱۰ ماه سال ۲۰۲۲ از یک رکورد بی سابقه برجای گذاشت و از مرز چهار میلیارد دلار گذشت. طی این مدت صادرات روسیه به ایران ۲۷ درصد و واردات روسیه از ایران ۱۰ درصد افزایش یافته است. دو کشور حذف دلار از تجارت دوجانبه‌شان را آغاز کردند و یادداشت تفاهمی مبنی بر سرمایه‌گذاری ۴۰ میلیارد دلاری روسیه در پروژه‌های گازی ایران امضا کردند که ۶.۵ میلیارد دلار آن پیش‌تر تا ماه نوامبر منعقد شده بود.
متعاقبا، تهران و مسکو در همایش اقتصادی مشترک خود هدف گذاری ۴۰ میلیارد دلاری برای توسعه تجارت دوجانبه را اعلام کردند و این در حالی است که ولادیمیر عابیدونوف، رئیس شورای بازرگانی ایران و روسیه معتقد است: در صورت سرمایه گذاری مشترک روسیه در بخش لجستیک ایران و راه‌اندازی مکانیسم پرداخت با ارزهای ملی، گردش تجاری ایران و روسیه به ۴۰ میلیارد دلار در ۵ سال می‌رسد.
لزوم تکمیل راهگذر شمال – جنوب در ایران برای تسهیل تجارت ترانزیتی و لجستیکی با روسیه
چالش‌های زیرساخت ارسال کالا یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان اقتصادی برای توسعه تجارت ایران و روسیه است. زیرا به رغم مرز آبی دو کشور و الزام برخورداری از ناوگان دریایی مطلوب و کارآمد، ایران در این بخش با مسایل بزرگی مواجه است که نیازمند راه‌اندازی ابزارها، امکانات و زیرساخت‌های لجستیکی است و متاسفانه سال‌هاست که راهگذر اقتصادی شمال- جنوب (خط ریلی ۱۶۴ کیلومتری رشت – آستارا) در قسمت ایران به بهره‌برداری نرسیده است و این در حالی است که روسیه با تاکید بر لزوم راه اندازی این مسیر ریلی پیشنهاد سرمایه گذاری برای تکمیل آن را نیز اعلام کرده است.
راهگذر شمال-جنوب کوتاهترین مسیر از اروپا به کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا از طریق ایران و روسیه است و برای این کشورها اهمیت بسیار زیادی دارد. موافقت‌نامه راهگذر حمل‌ونقل بین‌المللی شمال - جنوب که در شهریور ماه ۱۳۷۹ در سن پترزبورگ به امضای وزرای حمل‌ونقل سه کشور ایران، هند و روسیه رسید، ایجاد مسیر حمل و نقل کالا از هند به کشورهای اروپای شمالی را پیش‌بینی کرده است.
کریدور شمال - جنوب از مسیرهای مهم ترانزیتی است و ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا و روسیه را از ایران و دریای خزر به کشورهای حوزه اقیانوس هند، خلیج فارس و جنوب آسیا برقرار می‌سازد؛ عدم ثبات و امنیت در منطقه و ناامن شدن مسیرهای دریایی پتانسیل جایگزینی کریدور شمال- جنوب را به جای کانال سوئز افزایش داده است
این راه گذر از مسیرهای مهم ترانزیتی است و ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا و روسیه را از ایران و دریای خزر به کشورهای حوزه اقیانوس هند، خلیج فارس و جنوب آسیا برقرار می‌سازد؛ عدم ثبات و امنیت در منطقه و ناامن شدن مسیرهای دریایی پتانسیل جایگزینی کریدور شمال- جنوب را به جای کانال سوئز افزایش داده است.
این مسیر ریلی از چین تا هند و هند تا پاکستان و سپس داخل ایران تا رشت ادامه دارد و تنها خلاء آن برای اتصال به روسیه و فنلاند در شرق اروپا، قطعه رشت به آستار به طول ۱۶۴ کیلومتر است که هنوز ساخته نشده است. از سوی دیگر ایجاد مناطق آزاد مشترک در شمال و جنوب ایران، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل ریلی ایران، نوسازی ناوگان کشتیرانی در دریای خزر و نوسازی ناوگان جاده‌ای ایران از دیگر پیشنهادات طرف روس برای تسریع در بازگشایی این راهگذر است.
تیرماه گذشته، رستم ژیگانشین، نماینده بازرگانی فدراسیون روسیه گفته بود مشکلات لجستیکی موجب چالش‌هایی برای تجار هر دو کشور شده است و هر دو طرف روسی و ایرانی علاقه‌مند به فعال‌سازی این مسیر از طریق دریای خزر هستند و در همین راستا بودجه قابل توجهی برای نوسازی بنادر آستاراخان در نظر گرفته شده است.
نتیجه
بدون تردید با توجه به تحولات ژئوپلیتیک فعلی در منطقه قفقاز و تداوم جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب علیه مسکو، روسیه بازاری با پتانسیل گسترده برای ایران است که شامل حوزه‌هایی چون خدمات فنی و مهندسی، آی‌سی‌تی، حوزه پزشکی، دارویی و مصالح ساختمانی است. همچنین وجود منابع و توانایی‌های دو کشور در زمینه‌های مختلف چون نفت و گاز، کشتیرانی در دریای خزر و به‌طورکلی حمل‌ونقل در طول کریدور شمال جنوب، فناوری اطلاعات و امنیت الکترونیک راه را برای گسترش بیشتر مبادلات دوجانبه هموارتر کرده است . افزون بر این، توافق همکاری‌های درازمدت ایران با روسیه به عنوان کشوری با اقتصاد باثبات همسویی استراتژیک و مزایای اقتصادی را برای تهران به همراه دارد.
در نهایت با توجه به اتخاذ سازوکار مالی مستقل دو کشور در فرآیند دلارزدایی و عزم دو طرف برای توسعه تعاملات مالی به رغم تحریم‌ها لازم است زیرساخت‌های لازم از جمله تکمیل خط ریلی رشت-آستارا، راه‌اندازی کشتی‌های رورو و اسکله‌های مناسب و تامین کامیون‌های یخچال‌دار برای صدور محولات کشاورزی به روسیه نیز تامین شود.
نظر شما