قلیچدار اوغلو و آینده ترانزیت ایران - ترکیه| سرنوشت عبور قطار چین از ایران مرتبط با آینده آنکارا

وحید پورتجریشی؛ بازار: انتخابات ریاست جمهوری ترکیه بدون شک از مهمترین رخدادهای منطقه خاورمیانه و البته اروپا طی سال جاری میلادی محسوب می شود. موقعیت ژئوپولیتیکی ترکیه این کشور را به پل واسط میان خاورمیانه و اروپا تبدیل کرده که این به معنای اتصال منابع انرژی بزرگی همچون روسیه و ایران به قاره سبز است.

از سوی دیگر، ترکیه شرقی ترین عضو ناتو محسوب می شود که اتفاقا علاوه بر همسایگی با ایران در خشکی، در همسایگی با روسیه به واسطه آب های دریای سیاه نیز به سر می برد که هر دو از تهدیدهای بزرگ علیه ناتو محسوب می شوند. لذا شخصیت و تصمیم گیری های رهبری ترکیه برای شرق، غرب و خاورمیانه به ویژه ایران، بسیار مهم تلقی می شود.

اما نکته مهم در این دور از انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، به چالش کشیده شدن قدرت کاریزماتیک اردوغان به ویژه در شهرهای بزرگ و مدرن ترکیه مانند استانبول است که به دلیل اهمیت سیاسی و تجاری آن، مهمترین شهر این کشور محسوب می شود. اگرچه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه به دور دوم کشیده شده، اما باید این نکته را در نظر داشت که کشیده شدن به دور دوم به اندازه کافی، اقتدار مطلوب اردوغان را به زیر کشیده و حتی در صورت برنده شدن وی در دور دوم، دیگر نمی تواند خود را رهبر و نماینده اکثریت جامعه ترکیه بداند.

قلیچدار اوغلو، شمشیر دو لب در برابر ایران

حال فرض را بر این بگیریم که کمال قلیچدار اوغلو، رهبر اوپوزیسیون ترکیه در دور دوم در برابر اردوغان به پیروزی برسد. آنگاه باید دید که انتخاب وی به عنوان رئیس جمهوری جدید ترکیه، روابط میان تهران و آنکارا را تا چه سطحی تحت تاثیر قرار خواهد داد؟ آیا باید منتظر چرخشی مثبت در روابط تجاری دو کشور باشیم؟

کمال قلیچدار اوغلو در دور نخست انتخابات به نقطه ای رسید که دیگر نمی توان وی را نادیده گرفت. حتی اگر شاهد شکست قلیچدار اوغلو در دور دوم انتخابات باشیم، باز هم باید به این نکته توجه داشت که نه حزب عدالت و توسعه به عنوان خاستگاه اردوغان اعتبار و قدرت چهار سال پیش را دارد و نه قلیچدار اوغلو و و حزب وی یعنی جمهوری خلق ترکیه دیگر مانند گذشته در مقام ضعف ظاهر شده اند. از این رو باید به روابط دو کشور در صورت پیروزی احتمالی وی نیز توجه داشته و سیاست های کلان در حوزه سیاست خارجی را نیز با همین رویکرد تنظیم نمود.

در حال حاضر، قلیچدار اوغلو سه موضوع مهم را مطرح نموده که هر دو برای ایران بسیار مهم هستند:

بازگرداندن مهاجران غیرقانونی افغان از ترکیه به ایران، عبور کالاهای ترانزیتی صادراتی از چین به مقصد اروپا از مسیر ایران و تشکیل سازمان منطقه ای مشترک برای حل و فصل موضوعات منطقه ای مانند مساله مهاجرت های غیر قانونی، مبارزه با تروریسم و ...

لذا می توان گفت که سیاست های مورد وعده قلیچدار اوغلو در بحث بازگرداندن مهاجرین غیر قانونی به خاک ایران به ضرر تهران تمام شده و بالعکس، عبور ترانزیتی کالاهای صادراتی چین از خاک کشورمان امری است که تهران سال ها به دنبال آن بوده و هنوز موفق به اجرای آن نشده است.

آیا کمربند و جاده چینی از خاک ایران عبور خواهد کرد؟

در اینجا قصد داریم به مهمترین موضوع تجاری مورد وعده قلیچدار اوغلو یعنی عبور بار ریلی صادراتی چین از ایران و انتقال به ترکیه را مورد بررسی قرار دهیم و اینکه در صورت قصد دو کشور برای اجرایی سازی چنین طرحی، چه موانعی بر سر راه وجود خواهد داشت؟

پذیرش نقشه راه توسط چین: نخستین و مهمترین فاکتور عبور بار ریلی ترانزیتی از ایران به مقصد ترکیه و بندر استانبول، موافقت صاحب بار یعنی شرکت های چینی است که به دلیل تحریم های وضع شده علیه کشورمان، تاکنون زیر بار عبور بار از این مسیر نشده و در عوض، مسیر پر هزینه تر ترانس کاسپین را به مسیر کوتاه اما موجه با خطر تحریم ایران را ترجیح داده اند. لذا تا زمانی که چین این طرح را نپذیرد، امکان اجرایی سازی آن وجود نخواهد داشت.

غرب گرایی قلیچدار اوغلو و مساله ایران: بر کسی پوشیده نیست که کمال قلیچدار اوغلو طرفدار توسعته روابط با غرب بوده و حتی در برنامه های خود، از عزم جدی برای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا نیز سخن گفته است. گرایش وی به غرب تا جایی است که رجب طیب اردوغان، چند روز پیش از برگزاری انتخابات، وی را متهم به ارتباط مخفیانه با جو بایدن رئیس جمهوری ایالات متحده و اطرافیان وی کرده بود. با توجه به مختصات شخصیتی قلیچدار اوغلو و علاقه وی به توسعه روابط با غرب، باید گفت که دستکم ادعای وی برای توسعه ترانزیت با ایران بیشتر شبیه به یک شعار تبلیغاتی بوده و نمی توان توسعه روابط با غرب و ایران را به صورت همزمان و با یک میزان به جلو برد.

مشکل فری بوت های دریاچه وان: موضوع فری بوت های دریاچه وان و کمبود تعداد آنها مساله تازه ای نیست. کمبود این ادوات حمل همواره طی سال های گذشته منجر به عدم رونق و توسعه ترانزیت ریلی میان دو کشور ایران و ترکیه بوده و حتی دو کشور در قالب کریدورهای مشترک مانند کریدور ITI که از آن با نام کریدور سازمان اکو نیز نام برده می شود، نتوانسته اند از ظرفیت های موجود ترانزیتی استفاده نمایند که یکی از دلایل اصلی آن، همین پیمایش عرض دریاچه وان است.

حقیقت امر این است که به نظر نمی رسد قلیچدار اوغلو بخواهد منافع بهبود روابط خود با غرب را فدای توسعه ترانزیت با ایران نماید. دستکم وی در این موضوع با دولت اردوغان مشترک بوده و به احتمال زیاد، تمایلی به حل معضلاتی چون کمبود فری بوت های دریاچه وان نخواهد داشت.

با توجه به موارد مذکور، بعید به نظر می رسد ادعای قلیچدار اوغلو برای توسعه ترانزیت ریلی با ایران واقعیت داشته باشد و احتمالا بیشتر جنبه تبلیغاتی خواهد داشت. همچنین این نکته را نیز باید مد نظر قرار داد که قلیچدار اوغلو تاکنون در مصدر قدرت اجرایی قرار نداشته و سیاست های احتمالی وی نه تنها برای تهران بلکه برای غرب نیز ناشناخته است. به همین جهت، آنچه به نظر می رسد، ایران ابقای اردوغان به عنوان رئیس جمهور بعدی ترکیه را به روی کار آمدن قلیچدار اوغلو ترجیح خواهد داد.

ضمن اینکه نباید فراموش کرد که اردوغان به واسطه تفکرات مذهبی و اسلامگرایانه از یک سو و نگاه نسبتا شرقی و تلاش برای عملکرد نسبتا مستقل در برابر غرب، طی سال های گذشته زیر بار اجرای بسیاری از تحریم های وضع شده علیه تهران نرفته و اکنون این خطر وجود دارد که با روی کار آمدن قلیچدار اوغلو، بسیاری از شرایط به ضرر تهران تغییر نماید.