بازار؛ گروه بین الملل: نور الدین جان اخیرا اسماعیل‌اف، رئیس مجلس قانونگذاری ازبکستان اولویت روابط با جمهوری اسلامی ایران را بخش‌های اقتصادی، تجاری و حمل و نقل عنوان و بر لزوم استفاده از ظرفیت‌های خوب دو کشور تاکید کرد. وی افزود:گام‌های بلندی در زمینه همکاری‌های میان مجالس دو کشور برداشته شده و ظرفیت‌های زیادی در این بخش با فعال سازی گروه‌های دوستی مجالس دو کشور وجود دارد.
در طول دولت سیزدهم که سیاست توسعه روابط با همسایگان را در پیش گرفته است روابط ایران با کشورهای آسیای مرکزی روند صعودی به خود گرفته که سفر متعدد مقامات دو کشور گویای آن است. بطوریکه براساس اعلام وزارت خارجه ایران، شوکت میرزایف، رییس جمهور ازبکستان اوایل خرداد سال جاری به تهران سفر خواهد کرد. در واقع، اخیراً آسیای مرکزی به یک اولویت سیاسی برای تهران تبدیل شده است که اکنون منطقه را به عنوان یک «پل» بالقوه بین ایران و شرق می‌بیند. سیاست «نگاه به شرق» یک جنبه کلیدی از رویکرد ایران به روابط بین‌الملل را تشکیل می‌دهد و تعامل با کشورهای منطقه به صورت فردی و دوجانبه به ویژه در قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان آغاز شده است.
در واقع، باوجود عدم تمایل قبلی ازبکستان به توسعه روابط با ایران، روابط دوجانبه بین دو کشور شکوفا شده است. با افزایش تجارت ایران و ازبکستان به ویژه در تولیدات کشاورزی، کریدورهای ترانزیتی بالقوه مورد بحث قرار گرفته است. هر دو کشور در جریان روند صلح افغانستان، موضوعی که به ویژه برای ایران در اولویت است، همکاری کردند، زیرا ایران نقش تقویت‌شده در امنیت منطقه را هدف قرار داده بود.
پس از سال ۲۰۱۷، همکاری‌های تجاری ایران و ازبکستان بهبود یافت. ایران به بازار مصرف ازبکستان دسترسی پیدا کرد و طی پنج سال گذشته بیش از ۳۵۰ شرکت ایرانی در ازبکستان تاسیس شد. این امر موجب افزایش همکاری با ایران در تجارت و سرمایه‌گذاری‌های متقابل و همچنین حمل و نقل شده است.
دو کشور علاقه‌مند به استفاده حداکثری از پتانسیل ترانزیتی یکدیگر هستند. در سپتامبر ۲۰۲۲، ۱۷ موافقتنامه در زمینه انرژی، حمل و نقل و کشاورزی بین شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان و ابراهیم رئیسی امضا شد. محور اصلی روابط اقتصادی ایران و ازبکستان، حمل و نقل و لجستیک بوده و درخواست ازبکستان برای پیوستن به توافقنامه چابهار پذیرفته شده است. این قرارداد بین هند، ایران و افغانستان امضا شد و امکان صادرات کالاهای هندی از طریق ایران به افغانستان را فراهم می‌کند.
اهمیت ایران برای ازبکستان
ایران بهترین مسیر ازبکستان به بازارهای جهانی بوده که محصور در خشکی است و دسترسی از طریق ایران، تاشکند را قادر می‌سازد تا مسیرهای حمل و نقل خود را متنوع کند. برای تاشکند، بنادر ایران ارزان‌ترین و کوتاه‌ترین گزینه‌های حمل و نقل را ارائه می‌دهند. ازبکستان به ویژه در دو سال گذشته، زمان و تلاش زیادی را برای ایجاد روابط حمل و نقل قوی با ایران داشته است.
در دسامبر ۲۰۱۷، شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان، دستور به تنوع بخشیدن به گزینه‌های حمل و نقل کشور صادر کرد. براین اساس، کریدورهای «ازبکستان-ترکمنستان-ایران-عمان»، «چین-قرقیزستان-ازبکستان» و کریدورهای ترانس-افغان در اولویت ازبکها قرار گرفته است. سه دهلیز ترانس افغانی با یک خط ریلی موجود از تَرمز ازبکستان تا مزار شریف افغانستان شروع و در آینده، مسیر مزارشریف به هرات افغانستان و از هرات راه آهن به سه دهلیز منشعب می‌شود که اولین راه آهن به بندرعباس متصل و دوم به چابهار ایران و سومین به بازرگان ایران در نزدیک ترکیه است و امکان دسترسی به دریای سیاه را باز می‌کند.
همچنین ثبات افغانستان و ایران نیز برای ازبکستان بسیار مهم است، چون توافقنامه ۲۰۱۱ عشق آباد را که حمل و نقل بین آسیای مرکزی و خلیج فارس را تسهیل می‌کند و شامل ازبکستان، عمان، ایران، ترکمنستان، قزاقستان، پاکستان و هند می‌شود، به خطر می‌اندازد
بنابراین ایران در فهرست گزینه‌های حمل و نقل آینده ازبکستان جایگاه برجسته ای دارد. ایران به عنوان آخرین و مهمترین گره در کریدورهای مختلف ترانس افغانستان و کریدور «ازبکستان-ترکمنستان-ایران-عمان» نقطه ورود به بنادر دریایی است. بندرعباس ایران نیز امروزه نقطه قابل توجهی برای واردات و صادرات ازبکستان است.
محموله‌های بین المللی ازبکستان عمدتاً از طریق تاشکند-بندرعباس (از طریق ترکمنستان) همراه با مسیرهای ترانزیتی تاشکند-آلماتی و تاشکند-مسکو می‌گذرد. طبق گزارش بانک توسعه آسیایی در سال ۲۰۰۹، بندر عباس دروازه اصلی صادرات پنبه ازبکستان را به خود اختصاص داد. سالانه حدود ۴۰۰۰۰ کامیون از ازبکستان به مقصد بندرعباس وارد ترکمنستان می‌شوند و محصولات را به مناطق مختلف حمل می‌کنند.
تاشکند تلاش‌های مالی و سیاسی را برای ساختن بخش راه آهن مزار شریف- هرات در افغانستان با کمک بانک توسعه آسیایی در پیش گرفت. همچنین ثبات افغانستان و ایران نیز برای ازبکستان بسیار مهم است، چون توافقنامه ۲۰۱۱ عشق آباد را که حمل و نقل بین آسیای مرکزی و خلیج فارس را تسهیل می‌کند و شامل ازبکستان، عمان، ایران، ترکمنستان، قزاقستان، پاکستان و هند می‌شود، به خطر می‌اندازد.
اهمیت این توافق با تلاش‌های تاشکند برای تشویق به الحاق هند در سال ۲۰۱۸ نشان داده می‌شود. در مجموع از آنجایی که تاشکند به دنبال تنوع بخشیدن به روابط اقتصادی خود است، ایران همچنان در این محاسبات نقش پررنگی دارد. برای ازبکستان، نه تنها بنادر ایران کوتاه‌ترین و ارزان‌ترین مسیر به دریا را ارائه می‌کنند، بلکه چندین پروژه ریلی آینده بدون مشارکت فعال تهران قابل انجام نیستند.
حجم تجارت دوجانبه
بر اساس اعلام کمیته دولتی آمار ازبکستان حجم روابط تجاری ایران و ازبکستان در سال ۲۰۲۱ حدود ۴۳۱ میلیون دلار بوده که نسبت به سال گذشته، رشد ۷۳ درصدی ( در حدود ۱۸۲ میلیون دلار) داشته است. از این میزان، سهم صادرات ایران به ازبکستان با افزایش ۱۴۷ میلیون دلاری و رشد ۱۳۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰ به ۲۵۴.۲ میلیون دلار رسید. سهم واردات نیز با افزایش ۳۵ میلیون دلاری و رشد ۲۴ درصدی به میزان ۱۷۶.۸ میلیون دلار اعلام شد. در این دوره، ایران به عنوان پانزدهمین شریک تجاری کشور ازبکستان در سایت کمیته مذکور درج شده بود.
این در حالی است که در بازه زمانی نه ماهه اول ۲۰۲۲ ، ایران به عنوان هفدهمین شریک تجاری جمهوری ازبکستان، دارای حجم روابط تجاری حدود ۳۳۵ میلیون دلار با این کشور بوده است. از این میزان ۲۲۱ میلیون صادرات ایران به ازبکستان بوده و مهمترین کالاهای صادراتی شامل سیمان و مصالح ساختمانی، کاشی و سرامیک، تاسیسات عمرانی و ساختمانی، شوینده، محصولات پتروشیمی، انواع رنگ، محصولات کشاورزی شامل لبنیات، شیر خشک صنعتی، خرما، پسته، سیب، پرتقال، کیوی، چای و غذای آبزیان (.۶۱۳ میلیون دلار در هفت ماه نخست ۱۴۰۱) می‌باشد.
در مقابل واردات ایران از ازبکستان در این مدت، ۱۱۴ میلیون دلار بوده که مهمترین اقلام وارداتی محصولات کشاورزی شامل پنبه حلاجی نشده، نخ پنبه ( ۶.۶۵ میلیون دلار)، میوه و سبزیجات (۱۰ میلیون دلار)، غلات و حبوبات (ماش، لوبیا چیتی و لوبیا چشم بلبلی) و...... ذکر گردیده است. شایان ذکر است که حجم روابط تجاری دو کشور در این دوره، نسبت به مدت مشابه سال قبل در حدود ۲۸ میلیون دلار (حدود ۸ درصد) افزایش پیدا کرده است. به نظر می رسد پایان شرایط پاندمی ویروس کرونا، همچنین بازگشایی مرزها و تسهیل شرایط حمل و نقلی به ویژه در نقطه مرزی کشور ترکمنستان در افزایش روند صادرات ایران به ازبکستان تاثیرگذار بوده است.
اتصال به هند
در سالهای اخییر رابطه دهلی و تاشکند روبه بهبود بوده و از همین روی ازبکها به دنبال پیوستن به توافقنامه چابهار هستند. هند می‌تواند روابط خود را با ازبکستان تقویت تا از نفوذ خود در منطقه محصور در خشکی آسیای مرکزی استفاده کند. از زمان ارتقاء مشارکت به سطح استراتژیک در سال ۲۰۱۱ تحت رهبری کریموف، تغییرات مهمی در روابط صورت گرفته است. نارندرا مودی اولین نخست وزیر هند بود که در سال ۲۰۱۵ از هر پنج کشور آسیای مرکزی بازدید کرد و سال گذشته میزبان اولین نشست دیداری هند و آسیای مرکزی بود. اما با توجه به سرمایه گذاری های عمیق چین در منطقه، هنوز شرایط بسیار پیچیده است.
هند و ازبکستان نیز منافع مشترکی در جلوگیری از گسترش ایدئولوژی طالبان در منطقه دارند. ازبکستان با افغانستان تجارت و از تحصیل جوانان افغان در شهر مرزی ترمز حمایت می کند. کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل متحد برای افغان‌ها نیز از ترمز می‌گذرد. به گفته مقامات هندی، ازبکستان بیش از ۳۰۰۰ دانشجوی هندی پزشکی را که پس از حمله روسیه از دانشگاه‌های اوکراین آواره شده‌اند، در خود جای داده است. با توجه به اینکه بیش از ۷۰ درصد از جمعیت ازبکستان زیر ۳۰ سال سن دارند، زمینه برای همکاری بیشتر با مؤسسات آموزشی دوجانبه فراهم است. به نظر می‌رسد ایران و بندر چابهار نقش مهمی بین دو کشور خواهد داشت.
منطقه آزاد نوایی
در مجموع ایران و تاشکند زمینه‌های همکاری مشترکی با یکدیگر دارند که ترانزیت و اتصالات در کانون آن قرار دارد. جمهوری ازبکستان به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک (مرکزیت آسیای مرکزی) از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در منطقه برخوردار است.
این کشور از منابع طبیعی سرشاری نیز برخوردار است که همین امر نیز بر اهمیت آن افزوده است، برای مثال از نظر تولید طلا در رتبه خوبی قرار دارد. از همین روی، در آینده‌ای نزدیک روابط میان ایران و ازبکستان گسترده‌تر خواهد شد و ارتباط دو منطقه تجاری چابهار و نوایی می‌تواند فصل تازه‌ای از روابط اقتصادی، فرهنگی و تجاری دو کشور باشد.
منطقه ویژه اقتصادی نوایی بزرگترین منطقه ازبکستان است که منابع ارزشمند زیادی را همچون طلا، سنگ‌آهک و … را در خود جای‌داده است. این منطقه اولین منطقه ویژه اقتصادی در ازبکستان محسوب می‌شود که در سال ۲۰۰۸ تأسیس شد. این منطقه از طریق روسیه به کشورهای اروپایی، از طریق چین به آسیای جنوبی و از طریق ایران به خاورمیانه و خلیج‌فارس متصل می‌شود. به همین خاطر ارتباط این کشور با ایران و توسعه همکاری‌ها مدنظر این کشور قرارگرفته است.
نظر شما