زهرا مقدمی؛ بازار: فرش ایرانی بر اثر تحریم ها و مشکلات ناشی از بحران اقتصادی، مشتریان اصلی خود را در چند سال اخیر از دست داده است، شاید فرش امروز از نظر رقمی و حجم صادرات، سهم کمی از کل صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده باشد اما نباید فراموش کرد که فرش تنها یک کالای صادراتی نفیس نیست.
فرش می تواند عامل اشتغال در کشور باشد و تولید این محصول از نظر افزایش نرخ اشتغال و کاهش بیکاری هم موثر است و باید به این هنر ایرانی هم در بخش خصوصی و هم دولتی توجه بیشتری کرد.
فرحناز رافع رئیس مرکز ملی فرش ایران در گفت‌وگو با خبرنگار بازار، که به منظور شرکت در حاشیه این مراسم از یک واحد طراحی نقشه فرش استان زنجان و چند کارگاه قالی بافی خبرنگار بازار گفتگویی در خصوص وضعیت فرش ایران و جایگاه این هنر صنعت انجام داد.
*در حال حاضر وضعیت فرش دستبافت ایران چگونه است و تحریم ها تا چه اندازه در این زمینه تاثیرگذار بوده است؟
فرش ایران، دومین کالایی بود که توسط ایالت متحده آمریکا در زمره کالاهای تحریمی قرار گرفت،این تحریم‌ها در شرایطی اعمال شد که بیش از ۴۵ درصد از صادرات ایران در حوزه فرش دستباف به کشور آمریکا صورت می‌گرفت و همین مسئله باعث شد تا در تولید و توزیع فرش دستباف با مشکلات زیادی مواجه شویم.
آمار امروز در حوزه صادرات فرش دستباف، موید حال و روز این صنعت دیرینه ایران‌زمین بوده و بیانگر آن است که صادرات ایران در این زمینه هر سال کاهش چشم‌گیری داشته است، در سال ۲۰۱۹ میزان صادرات ایران در حوزه فرش دستباف به کشورهای مختلف ۷۳ میلیون دلار بود، این در حالی است که کشورهایی چون هند و پاکستان در این زمینه از ایران پیشی گرفتند.
به طور کلی امروز صادرات فرش دستباف در دنیا روند نزولی داشته است که دلایل این امر نیز متفاوت است، یکی از این دلایل بحث سلیقه‌سازی و سلیقه‌یابی است و می‌توان گفت امروز در شرایطی قرار داریم که سلیقه‌ها در حوزه فرش دستباف دستخوش تغییرات زیادی شده است و این در شرایطی است که تولیدکنندگان فرش دستباف ایران نیز نتوانسته‌اند در این زمینه گام‌های موثری برداشته و در امر سلیقه‌سازی موفق عمل کنند که علاوه بر این در زمینه سلیقه‌یابی نیز موفق نبوده‌ایم.
به عنوان مثال، فرشی که در کشورهای اروپایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به گونه‌ای است که با سلیقه قشر جوان که درخواست‌های متفاوت‌تری در این حوزه نسبت به سال‌های گذشته دارند، عمل می‌کنند و این تطبیق تولید فرش با سلیقه جوانان در ابعاد مختلف از جمله اندازه، رنگ، مدل بافت و ... صورت می‌گیرد.
*بیشتر چند نوع فرش در سطح کشور عرضه می شود؟
امروز دو نوع فرش در این صنعت عرضه می‌شود، نوع اول به فرشی اطلاق می‌شود که فاخر بوده و ایجاب می‌کند که نقشه‌های این فرش نگه‌داری، ثبت و برای آیندگان باقی بماند و نوع دیگر فرش نیز فرش تجاری است که بی‌تردید این فرش باید طبق سلیقه مشتری تولید، سلیقه‌سازی و یا ارزش‌گذاری شود تا بتوان بازار فرش دستباف را همانند سال‌های قبل در دست گرفت.
یکی دیگر از دلایل عمده وجود دغدغه در حوزه فرش دستباف، بحث مواد اولیه این صنعت است، فرش کالایی است که به صورت صد درصد تولید داخل کشور بوده ولی به مرور زمان متوجه شدیم که در حوزه ابریشم ۹۰ درصد آنچه که در این صنعت داریم، به صورت وارداتی است که این موضوع در حوزه‌های مختلف از جمله خود فرش و برخی از پایه‌های رنگی نیز صدق می‌کند.
تا به امروز به صنایع جانبی فرش، از جمله رنگ‌ریزی و مرمت‌کاری توجه جدی صورت نگرفته است، همه این سهل‌انگاری باعث شده تا امروز به این نتیجه برسیم که زنجیره ارزش فرش دستباف ایرانی دچار معلولیت و نقصان شده است، به همین خاطر امروز باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که این نقصان برطرف شود.
با رفتارهایی که به مرور زمان از سوی جامعه بروز و ظهور پیدا کرده، فرش دستباف از خانه‌های مردمان ایران‌زمین رخت بربسته و فرش ماشینی جا پای فرش دستباف گذاشته است، این در حالی است که در گذشته در هر خانه‌ای چند فرش دستباف به عنوان ارزش‌افزوده برای اهل خانه مطرح بود و در بسیاری از تنگناهای اقتصادی، گره از مشکلات خانواده‌های ایرانی باز می‌کرد اما به مروز زمان این ارزش‌افزوده جای خود را به اقلام دیگر داده است که معتقدیم این روند دوباره باید به روزهای گذشته برگردد.
*سرمایه گذاری در صنعت فرش ایران چگونه است؟
امروز به عینه مشاهده می‌کنیم که قشر جوان نه علاقه‌ای برای استفاده از فرش دستباف دارند و نه علاقه‌ای به تولید این صنعت ارزشمند از خود نشان می‌دهند، همین مسئله باعث شده است تا توجه چندانی به این موضوع نداشته باشند، در صورتی که هر وقت صحبت از نقاشی، موسیقی و ... به میان می‌آید، می‌بینیم تعداد زیادی از جوانان به سمت این هنرها سوق پیدا می‌کنند اما زمانی که از فرش که تاریخ، فرهنگ و تمدن ما را شکل می‌دهد و بیش از ۴۵۰۰ سال در ایران قدمت دارد، صحبت می‌کنیم، می‌بینیم که سرمایه‌گذاری و تلاش چندانی برای ماندگاری این اثر ارزشمند نداشته‌ایم.
این موضوع تنها مربوط به یک مجموعه نبوده و دستگاه‌های مختلف از جمله صدا و سیما، آموزش و پرورش، وزارت علوم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ... در آن دخیل بوده‌اند، امروز همه باید تلاش کنیم تا این هنر و صنعت را به درستی به جامعه معرفی کنیم اما می‌بینیم که در عمل این مهم اتفاق نیافتاده است.
امروز به جرأت می‌توان گفت که حال فرش دستباف ایرانی خوب نیست،حال و روز امروز فرش دستباف ایرانی به گونه‌ای است که به صراحت می‌توان گفت که این صنعت ارزشمند در حال اهتزار است و اگر به موقع به داد آن نرسیم، چیزی جز انقراض در انتظار آن نخواهد بود، به همین خاطر علاوه بر جامعه علمی فرش، حوزه فعالان فرش، صنایع جانبی فرش و ... باید به فکر استفاده از ابزارهای نوین در صنعت فرش دستبافت ایرانی باشند.
*برنامه های مرکز ملی فرش ایران برای عبور صنعت فرش ایران از بحران کرونا و تحریم چیست؟
ما در حوزه فروش و بازاریابی فرش دستباف ایرانی مشکل داریم، به همین خاطر باید از بسترهایی چون استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان برای اینکه فرش دستباف ایرانی با شکل و شمایل جدید عرضه شود، استفاده کنیم، در نتیجه معتقدیم می‌توان فرش دستباف ایرانی را نجات داد، در شرایطی که همه با هم در این مسیر همکاری لازم را با هم داشته باشند، بی‌تردید حل شدن مشکل فرش دستباف می‌تواند به حل بخشی از دغدغه اشتغال جامعه نیز بیانجامد و تنها راهکار در این زمینه این است که همه دستگاه‌هایی که مرتبط با این حوزه هستند، با هم همکاری و هم‌افزایی داشته باشند.
در حال حاضر که شرایط کرونا و تحریم را با هم تجربه می‌کنیم، باید حداقل این تعداد تولیدکننده و بافنده‌ای را که داریم، حفظ و تثبیت کرده و حتی اگر قادر به افزایش تعداد فعالان این عرصه نیستیم، اجازه ندهیم بیش از این کاهش پیدا کند، در همین راستا حدود ۱۲ برنامه را در دستور کار داریم تا بتوانیم حوزه فرش دستباف را فعال نگه داشته، تولید را افزایش داده، مواد اولیه را کاملا بومی کرده و زنجیره ارزش فرش را از تامین، تولید و عرضه و تقاضا را به صورت کامل در داخل کشور داشته باشیم.
علاوه بر این، طبق ماده ۶ بند «د» برنامه ششم توسعه مبنی بر داشتن آموزش، پژوهش و ترویج، نسبت به ایجاد خانه‌های فرش در کشورهای هدف اقدام خواهد شد که وظیفه این کار نیز بر عهده وزارت صمت گذاشته شده است که در همین راستا تلاش می‌کنیم اولین خانه فرش را تا پایان امسال در روسیه راه‌اندازی کنیم که با این کار قادر خواهیم بود کل منطقه اورآسیا را پوشش دهیم.
*برای ورود فروش و صادرات فرش ایران چه برنامه های در دست اقدام است و در زمینه تجارت فضای مجازی چه برنامه های دارد؟
به زودی فرش دستباف ایرانی را شناسنامه‌دار کرده و دارای کد رهگیری خواهد شد که مقدمات این کار فراهم شده و در کل می‌توان گفت فرش دستباف ایرانی دارای گواهی اصالت خواهد بود، این در حالی است که همه این موارد در قانون دیده شده ولی انجام نشده است.
علاوه بر این، بحث تحریک تقاضا، دیجیتال مارکتینگ و راه‌اندازی شتاب‌دهنده‌ها را در برنامه داریم و همه تلاش ما این است که جامعه را با فرش دستباف برای استفاده از آن، بافت و تولید این صنعت ارزشمند آشتی دهیم؛ چرا که با تداوم این روند قادر خواهیم بود همانند گذشته در این زمینه حرف اول را در دنیا بزنیم.
در زمینه فرش دستباف هر اتفاقی که در دنیا رخ دهد، نمی‌تواند جای فرش دستباف ایرانی را بگیرد، این بدان خاطر است که در بحث کیفیت هیچ فرش دستبافی قادر به رقابت با فرش دستباف ایرانی نیست اما این موضوع باعث نمی‌شود که رقیب را کوچک بشماریم و با همین شناسنامه‌دار کردن و گواهی اصالت دادن به فرش قادر خواهیم بود جایگاه سابق فرش دستباف ایرانی را بازگردانیم.
*طی سالجاری میزان تولید فرش دستبافت چه میزان خواهد بود؟
همچنین هماهنگی‌های لازم با کتابخانه ملی در قالب تفاهم‌نامه‌ای به عمل آمده تا همه نقشه‌های فرش ایرانی را ثبت کرده و به صورت دیجیتال تجمیع کنیم. علاوه بر این قصد داریم با برگزاری جسنواره‌ای در اقصی نقاط کشور، اقدام به ثبت همه نقشه‌های فرشی که در روستا وجود دارد کنیم که در زنجان نیز کار ثبت چند نقشه فرش دستباف در حال انجام است.
نقطه هدف ما برای پایان امسال تولید چهار میلیون مترمکعب فرش دستبافت است، هم‌اکنون در حال راه‌اندازی سامانه‌ای برای ثبت اطلاعات فعالان فرش دستباف در کشور هستیم که تا به امروز ۶۴۰ هزار نفر آمار ثبت‌نامی‌ها را تشکیل می‌دهند، این در حالی است که تعداد بیمه‌شدگان این عرصه ۲۲۰ هزار نفر است که نبود بودجه کافی باعث ناهمخوانی تعداد فعالان این عرصه با بیمه‌شدگان بوده است.
مشکلی برای همکاری بین‌بخشی در خصوص بیمه فعالان این عرصه نداریم و وزارت تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی نیز همکاری خوبی با مرکز ملی فرش ایران در این زمینه داشته و مشکل اصلی نبود بودجه است. همه تلاش ما این است که بافت فرش در کارگاه‌های متمرکز باشد، چون نظارت بالا می‌رود.
نظر شما