بازار؛ گروه بین الملل: امارات متحده عربی روز شنبه به طور رسمی توانست وضعیت «شریک گفت وگو در سازمان همکاری شانگهای» را بدست بیاورد. وضعیت شریک گفت‌وگو، اولین قدم قبل از اعطای عضویت کامل به امارات متحده عربی برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای در میان مدت خواهد بود؛ سازمانی که علاوه‌بر چین، ایران و روسیه نیز در آن عضو هستند.
چند روز پیش بود که شورای وزیران عربستان سعودی در جلسه‌ای تصمیم دولت ریاض برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای را تصویب کرد. طبق گزارش خبرگزاری رسمی دولت عربستان «واس»، وزرای سعودی در این جلسه با تفاهم‌نامه اعطای وضعیت «شریک گفت‌وگو» به ریاض در سازمان شانگهای موافقت کردند. منابع خبری به جزئیات بیشتری در این خصوص اشاره نکرده‌اند، اما این تصمیم پس از آن اتخاذ شد که شرکت آرامکو عربستان اعلام کرد سرمایه‌گذاری‌های خود در چین را به میزان چندین میلیارد دلار افزایش داده است.
اهمیت سازمان شانگهای
سازمان همکاری شانگهای که در سال ۲۰۰۱ به عنوان جانشین شانگهای پنج تأسیس شد، بزرگترین گروه منطقه‌ای در اوراسیا است که حدود ۴۰ درصد از جمعیت جهان و ۳۰ درصد از تولید اقتصادی جهانی را پوشش می‌دهد. سازمان همکاری شانگهای به دلیل مشخصات چشمگیر همکاری‌های امنیتی و اقتصادی، کشش زیادی در سراسر آسیا به دست آورده است. جای تعجب نیست که تعدادی از کشورهای خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی به عنوان شرکای گفتگو، ناظر و عضو صف می‌کشند. این سازمان در حال حاضر شامل هشت کشور عضو (چین، هند، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان)، چهار کشور ناظر (افغانستان، بلاروس، ایران و مغولستان) و شش شریک گفتگو (ارمنستان، آذربایجان، کامبوج، نپال، سریلانکا و ترکیه) است.
در اجلاس سالانه سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای در سمرقند، ازبکستان، در ۱۵ تا ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲، ایران به عضویت کامل این سازمان دست یافت، در حالی که امارات و کویت اخیرا به شرکای گفتگو تبدیل شدند. علاوه بر این، بلاروس روند عضویت را آغاز خواهد کرد. ارمنستان، آذربایجان، کامبوج و نپال ناظر خواهند بود. همچنین سوریه، عراق، اسرائیل، بنگلادش و ویتنام نیز امیدوارند که به عنوان شرکای گفتگو یا ناظر به آن بپیوندند.
سازمان همکاری شانگهای از زمان تأسیس خود، روابط نزدیکی با چندین نهاد بین المللی و سازمان‌های منطقه‌ای، از جمله کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای آسیا و اقیانوسیه، بانک توسعه آسیایی، انجمن کشورهای جنوب شرق آسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی برقرار کرده است. یادداشت تفاهمی بین دبیرخانه سازمان همکاری شانگهای و دبیرخانه عمومی اتحادیه کشورهای عربی نیز در اجلاس سال گذشته سازمان همکاری شانگهای در دوشنبه تاجیکستان منعقد شد.
سازمان همکاری شانگهای در ابتدا توسط ایالات متحده به عنوان یک بلوک متخاصم به رهبری چین و روسیه برای به چالش کشیدن برتری جهانی خود پس از جنگ سرد معرفی شد. برعکس، تکامل آن با الگوی آشنای «منطقه‌گرایی جدید» در جهان در حال توسعه مطابقت دارد که سازمان‌های منطقه‌ای موفق مانند شورای همکاری خلیج فارس و آسه‌آن را ایجاد کرده است. شانگهای نیز از نظر منشأ و تکامل شباهت‌های قابل توجهی با شورای همکاری خلیج فارس و آسه آن دارد که برای مبارزه با سه شر تروریسم، افراط گرایی و تجزیه طلبی ایجاد شده است. در حالی که امنیت منطقه‌ای یک نگرانی مشترک برای هر دو سازمان بوده و موفقیت واقعی آنها در یکپارچگی اقتصادی نهفته است؛ بازار مشترک شورای همکاری خلیج فارس در مقابل جامعه اقتصادی آسه آن.
ارزش اقتصادی سازمان همکاری شانگهای از این واقعیت ناشی می‌شود که توسط چین، قدرت اقتصادی جهانی رهبری شده و روسیه و هند را به عنوان بازیگران اصلی بین المللی و همچنین کشورهای آسیای مرکزی و کشورهای قفقاز که عمدتاً دارای منابع نفت و بکر گاز طبیعی هستند، در بر می‌گیرد. اگرچه سازمان همکاری شانگهای هنوز منطقه آزاد تجاری ایجاد نکرده، اما دستاوردهای قابل توجهی در گسترش تجارت و سرمایه گذاری درون منطقه‌ای و سهم منطقه‌ای در تجارت جهانی داشته است.
ماموریت راهبردی سازمان همکاری شانگهای آن را به بهترین گزینه برای شورای همکاری خلیج فارس تبدیل می‌کند زیرا به دنبال تنوع بخشیدن به پیوندهای ژئواکونومیک در آسیا بدون به خطر انداختن مشارکت ژئوپلیتیکی با ایالات متحده است
چین بر فعالیت‌های تجاری و سرمایه گذاری سازمان همکاری شانگهای تسلط دارد. گزارش‌های اخیر تخمین می‌زند که تجارت این کشور با سایر کشورهای عضو از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۰، ۲۰ برابر افزایش یافته است و در سال ۲۰۲۰ به ۲۴۵ میلیارد دلار رسید که نسبت به ۱۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۱ افزایش یافته است. حجم کل تجارت کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای نیز از ۶۶۸.۰۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۱ به ۶.۰۶ تریلیون دلار در سال ۲۰۲۰ افزایش یافت. و سهم تجارت جهانی از ۵.۴ درصد در سال ۲۰۰۱ به ۱۷.۵ درصد در سال ۲۰۲۰ افزایش یافت.
چین و روسیه به ترتیب منافع رقابتی در سازمان همکاری شانگهای دارند، از جمله تجارت و توسعه در مقابل انرژی و امنیت. اما هدف کلی آنها ایجاد مشارکت بزرگ اوراسیا از طریق هم افزایی فعالیت‌های توسعه‌ای سازمان همکاری شانگهای با پروژه‌های ادغام چندجانبه در اوراسیا، از جمله کمربند اقتصادی جاده ابریشم چین و اتحادیه اقتصادی اوراسیا روسیه است.
این ماموریت راهبردی سازمان همکاری شانگهای آن را به بهترین گزینه برای شورای همکاری خلیج فارس تبدیل می‌کند زیرا به دنبال تنوع بخشیدن به پیوندهای ژئواکونومیک در آسیا بدون به خطر انداختن مشارکت ژئوپلیتیکی با ایالات متحده است. این دو مسیر متقابل نیستند، زیرا یکی رونق اقتصادی و دیگری تضمین کننده امنیت است.
اما دلایل دیگری نیز وجود دارد. تاکنون، کشورهای حوزه خلیج فارس به دنبال توافقنامه‌های تجارت آزاد دوجانبه با چین، هند و پاکستان بوده‌اند، اما با موفقیت محدودی مواجه شده‌اند. روابط آنها با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز، علیرغم مشترک بودن ثروت‌های هیدروکربنی، هنوز بسیار اندک است. با آسه آن نیز، دورهای متوالی نشست‌های وزیران نتوانسته است روابط تجاری و اقتصادی را تعمیق بخشد.
بنابراین، اینکه عربستان سعودی، امارات و قطر قرار است به شرکای گفتگوی سازمان همکاری شانگهای تبدیل شوند، تحولی دلگرم کننده است. بحرین تا یک سال دیگر وارد این باشگاه خواهد شد. همراه با مصر، ترکیه و سایر مشتاقان خاورمیانه برای مشارکت سازمان همکاری شانگهای، کشورهای نفت خیز خلیج فارس از امکانات لازم برای عمل به عنوان یک کاتالیزور در منطقه‌گرایی اوراسیا، همراه با چین، روسیه و اعضای آسیای مرکزی و قفقاز برخوردار هستند. اعضای شورای همکاری خلیج فارس بدون شک در این نهاد منطقه‌ای محوری دیر وارد شده‌اند اما دیر رسیدن بهتر از هرگز نرسیدن است.
در واقع، عربستان سعودی به‌عنوان بزرگترین شریک تجاری چین و دریافت‌کننده عمده سرمایه‌گذاری‌های چینی تحت ابتکار کمربند و جاده، می‌تواند از نفوذ اقتصادی خود برای شکل دادن به دستور کار پیشرو سازمان همکاری شانگهای به روش خود استفاده کند. در این راستا، ولیعهد محمد بن سلمان که برای شرکت در اجلاس سمرقند دعوت شده بود، می‌تواند با به اشتراک گذاشتن تخصص ریاض در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر با سازمان همکاری شانگهای نقشی اساسی ایفا کند که در این عرصه کمترین دستاورد را داشته است.
ادغام تدریجی عربستان سعودی و ایران در سازمان همکاری شانگهای (SCO) فرصت‌های بیشتری را برای ریاض و تهران برای بهبود روابط دوجانبه ارائه می‌دهد. مهمتر از همه، همگرایی تدریجی به سمت این مجمع بین المللی این پتانسیل را دارد که روابط اقتصادی آنها را توسعه دهد و توافق دوجانبه اخیراً را تقویت کند
تاثیر بر رابطه تهران-ریاض
پیشنهاد ایران برای عضویت کامل و دائمی در سازمان همکاری شانگهای که ایران آن را باشگاه قدرت‌های غیرغربی می‌داند، در سال ۲۰۲۱ تصویب شد. در هر صورت، اعتبار سیاسی عضویت در سازمان همکاری شانگهای برای تهران بسیار زیاد است. همچنین ادغام تدریجی عربستان سعودی و ایران در سازمان همکاری شانگهای (SCO) فرصت‌های بیشتری را برای ریاض و تهران برای بهبود روابط دوجانبه ارائه می‌دهد. مهمتر از همه، همگرایی تدریجی به سمت این مجمع بین المللی این پتانسیل را دارد که روابط اقتصادی آنها را توسعه دهد و توافق دوجانبه اخیراً را تقویت کند. سازمان همکاری شانگهای با حمایت پکن، مسکو و سایر کشورهای عضو، بستری جایگزین را فراهم خواهد کرد که ریاض و تهران بتوانند به نگرانی‌های سیاسی و امنیتی خود رسیدگی کنند.
در بحبوحه جنگ روسیه در اوکراین، بحران جهانی انرژی، رقابت قدرت‌های بزرگ، تنش‌های حل‌نشده بین برخی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین از سال ۲۰۲۲، و سایر سیاست‌های «نگاه به شرق»، با هرگونه عضویت کشورهای حاشیه خلیج فارس سازمان همکاری شانگهای معنای جدیدی به خود می‌گیرد. مجموعه سریع برنامه‌های شریک گفتگو از خلیج فارس (عربستان سعودی، قطر، بحرین، کویت و امارات تا کنون) نشان دهنده گفتمان رسمی چین در مورد قدرت جهانی است. سازمان همکاری شانگهای «ضد ناتو» نامیده شده است. با این حال، بر اساس اجماع اداره می‌شود، فاقد ظرفیت نهادی است و بنابراین، بیشتر محلی برای بحث است.
مطمئناً چین و روسیه از دو دهه پیش تاکنون بر سازمان همکاری شانگهای (SCO) تسلط دارند. با این حال، با افزایش اعضای سازمان همکاری شانگهای، به طور بالقوه می‌تواند چالشی را برای دو رهبر ایجاد کند زیرا قدرت بیشتر پراکنده می‌شود. به عنوان مثال، هند و پاکستان قبلاً مسائل جنوب آسیا و رقابت آنها را وارد سازمان همکاری شانگهای کردند و احتمالا عضویت اخیر ایران و تصمیم عربستان سعودی برای تبدیل شدن به یک شریک گفتگو نمی‌تواند همین کار را برای خلیج فارس انجام دهد. البته باید توجه داشت که در حالی که ایران از طریق سازمان همکاری شانگهای به دنبال همبستگی و حمایت علیه غرب بوده، عربستان سعودی هنوز متحد سنتی خود در آمریکا را رها نکرده است.
نظر شما