تقویت همکاریهای ترانزیتی تهران-مسکو| توسعه کریدور شمال-جنوب در گرو رفع موانع

بازار؛ گروه بین الملل: چند روز قبل یادداشت تفاهم همکاری سه جانبه بین صندوق توسعه حمل و نقل ایران، شورای هماهنگی حمل و نقل اوراسیایی و مرکز توسعه اقتصادی کشورهای مشترک المنافع (CIS) در مسکو به امضا رسید. این تفاهمنامه نشان دهنده تعمیق روابط ترانزیتی ایران و کشورهای اوراسیا با محوریت روسیه است که تحت شدیدترین تحریمهای غرب قرار دارد و به دنبال حداکثر استفاده از مسیرهای ترانزیتی برای کاهش تاثیر این تحریم‌هاست.

برای نمونه، قرار است هاب حمل و نقل در ایران برای صادرات غلات از روسیه ایجاد شود. به گفته لئونید اسلوتسکی، رئیس کمیته امور بین الملل دومای دولتی روسیه، این هاب در بندر عباس یا بندر خمینی ساخته خواهد شد. اخیرا نیز اسلوتسکی در دیدار با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، مسائل مربوط به کار بیشتر در راستای تصویب کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر و تعدادی از پروژه‌های زیربنایی را مورد بررسی قرار داد. اولویت اول در میان آنها به کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب بوده که قرار است در نزدیک‌ترین زمان به جایگزینی واقعی برای کانال سوئز و تنگه‌های دریای سیاه تبدیل شود و همچنین همکاری در زمینه انرژی از جمله انرژی اتمی، در حوزه اکتشاف و تولید نفت و گاز در خاک ایران، ترانزیت بار از دریای خزر و همچنین برقی‌سازی راه‌آهن گرمسار - اینچه برون توسط شرکت‌های روسی.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در سخنرانی سالانه خود در مجمع فدرال گفت که روسیه صادرات غلات خود را در سال ۲۰۲۳ به ۵۵ تا ۶۰ میلیون تن خواهد رساند. در نیمه اول فصل کشاورزی روسیه ۲۲.۷ میلیون تن گندم صادر کرد که ۲۰۰ هزار تن بیشتر بود. در این راستا، اسلوتسکی گفت: بزرگترین هاب غلات منطقه را می‌توان در بندرعباس یا بندر خمینی ایجاد کرد.

کوتاه‌ترین مسیر کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب به هند و جنوب شرق آسیا از سراسر ایران و منطقه آستاراخان می‌گذرد و یک منطقه ویژه اقتصادی جدید از نوع بندری در منطقه لیمانسکی منطقه آستاراخان در دست توسعه است

تقویت همکاری بندری تهران-مسکو

همچنین به گفته مقامات مسکو، روسیه و ایران در حال کار بر روی ایجاد یک خط کشتیرانی منظم با سرمایه گذاری مشترکی هستند که برای اطمینان از ارسال محموله به ایران و سراسر قلمرو آن ایجاد شده است. منطقه خزر امروز نه تنها برای روسیه بلکه برای کل اوراسیا مهم است و آستاراخان در اینجا نقش کلیدی را ایفا می‌کند. توان عملیاتی بنادر آستاراخان رو به افزایش بوده که موید تقاضای مسیر شمال به جنوب است.

بطوریکه شرکت‌ها شروع به انتقال محموله‌های جدید در سراسر منطقه آستاراخان و ایران کردند. باید توجه داشت که کوتاه‌ترین مسیر کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب به هند و جنوب شرق آسیا از سراسر ایران و منطقه آستاراخان می‌گذرد و یک منطقه ویژه اقتصادی جدید از نوع بندری در منطقه لیمانسکی منطقه آستاراخان در دست توسعه است.

منطقه ویژه اقتصادی لوتوس در حوزه خزر و پایانه کانتینری که در آن ساخته می‌شود، نقاط مهم کریدور شمال-جنوب، دروازه کلیدی روسیه از سمت خزر است. مدیرکل SEZ لوتوس گفت: این بندر روسیه را بدون مرز بدون نیاز به عبور از مرزهای کشورهای ثالث برای رسیدن به ایران یا ترکمنستان با تمام کشورهای حاشیه دریای خزر مرتبط خواهد کرد. همچنین، بندر اولیایکی از بنادر مهم در حمل و نقل دریایی بین ایران و روسیه بشمار می‌رود و جایگاه خاصی در کریدور شمال جنوب، دارد.

مدیر بندر اعلام کرد با داشتن ناوگان مجهز دریایی و خدمات بندری از جمله کشتی‌های رورو، کشتی‌های تانکری و سیلوهای ذخیره غلات و مخازن روغن آماده توسعه همکاری‌های دریایی با شرکای ایرانی خود هستند.

به گفته وی، منطقه بندری اولیا در حال ساخت است و فاز اول ساخت اسکله‌های شماره ۸ و ۹ در سال ۲۰۲۴ به پایان می‌رسد. وی با بیان اینکه این ترمینال اولین پایانه کانتینری حرفه‌ای در دریای خزر خواهد بود، گفت: حمل و نقل کانتینری در بنادر آستاراخان ‌امکان‌پذیر است که به همراه بندر اولیا آماده پذیرش حدود ۱۴ میلیون تن هستند.

فاز دوم منطقه بندری شامل ساخت خلیجی است که تا ۲۰ کشتی را در خود جای دهد. با تکمیل فاز دوم در ۳ تا ۴ سال، ظرفیت محموله می‌تواند به حدود ۲۰ میلیون تن برسد. این حجم‌ توسط یک سری کشتی‌های کانتینری در حال ساخت در کارخانه کشتی‌سازی لوتوس مستقر در آستاراخان ارسال می‌شود.

جنبه دوم پروژه؛ پایگاه باری ایران و هند است.از این رو قبلاً با ترکمنستان و ایران قراردادهایی امضا شده است. به ویژه روسیه با بزرگترین صندوق‌های سرمایه گذاری در ایران قراردادهایی را امضا کرده است. این توافقات از قبل امکان جمع آوری کالاها را فراهم می‌کند و در این راستا و در تابستان پارکینگ خودرو ایجاد می‌شود.

تنگناهای کریدور شمال-جنوب

معاون نخست وزیر روسیه معتقد است که کریدور شمال-جنوب می‌تواند در آینده با کانال سوئز رقابت کند. این مسیر قادر خواهد بود جریان‌های باری خلیج فارس، هند، چین و آفریقا را در اختیار بگیرد. منافع برای روسیه آشکار است، زیرا محموله‌ها از طریق روسیه یا به آن، با دور زدن بنادر اروپایی جریان می‌یابد. این امر در میان فشار تحریم‌ها و خطراتی که لجستیک از طریق کشورهای اتحادیه اروپا به همراه دارد، بسیار حائز اهمیت است.

در مورد اتحادیه اروپا، جوزپ بورل، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا اخیراً از آسیای مرکزی بازدید کرده و در آنجا دوباره به ایده "دروازه جهانی" اشاره کرده است. بر اساس این پروژه، اتحادیه اروپا قرار است تا سال ۲۰۲۷ حدود ۳۰۰ میلیارد یورو سرمایه گذاری کند. دروازه جهانی برای حمایت از شبکه‌های حمل و نقل از طریق گسترش کریدورهای حمل و نقل فرا اروپایی است.

البته توسعه کریدور شمال-جنوب یک پروژه یک روزه یا یک ساله نیست زیرا نیازمند سرمایه گذاری در توسعه بنادر و کشتیرانی در منطقه خزر و همچنین توسعه راه آهن به ویژه در ایران است. با این حال، همه‌گیری و تحریم‌های سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که مسیرهای سنتی نمی‌توانند ثبات بسیار مورد نیاز تجارت جهانی را تضمین کنند. بنابراین، مبارزه برای نفوذ در کریدورهای حمل و نقل جدید تشدید خواهد شد.

در سه ماهه اول سال ۲۰۲۳، ترافیک بار در کریدور شمال-جنوب دو برابر شده و به ۲.۳ میلیون تن رسید. با این حال، مشکلات متعدد مانع توسعه این مسیر می‌شود و بازیگران بازار را مجبور می‌کند به پایانه‌های کم بار حوزه بالتیک نگاه کنند، اما این مسیر پتانسیل بالایی دارد. به عنوان مثال، ایران آماده است تا ۲۰ تا ۲۵ میلیون تن را مدیریت کند. به باور کارشناسان، توسعه کریدور نیازمند سرمایه گذاری بوده، اما هنوز زود است که به آن اتکا شود.

بر اساس بررسی شرکت حمل و نقل و لجستیک PEC که همراه با سفیر روسیه در هند و شرکت‌های لجستیک تهیه شده است، بازیگران جریان محموله را از جنوب غرب آسیا و خاورمیانه به ۱۰۰ درصد در طول سال افزایش دادند. در ژانویه تا فوریه، حجم تحویل توسط STS Logistics از هند، ایران و آذربایجان نسبت به سال قبل ۶۰ درصد افزایش یافت. PEC جریان محموله خود از هند و آذربایجان را ۲۷ درصد افزایش داد. RusIranExpo جریان محموله از هند، ایران و آذربایجان را ۱۰۰ درصد افزایش داد.

توسعه ناکافی زیرساخت‌های بندر آستاراخان، کمبود کشتی، نیاز به کمک یخ‌شکن و کم عمق شدن کانال ولگا-خزر از دلایل اصلی تاخیر و افزایش هزینه حمل‌ونقل است

با افزایش جریان محموله، زمان حمل و نقل محموله از هند، ایران و سایر کشورهای جنوب غربی آسیا توسط بخش ماوراء خزر کریدور شمال-جنوب به ۶۰ روز افزایش یافت. در ماه مارس، هزینه حمل و نقل دو برابر شد و به ۷ هزار دلار در هر TEU رسید. توسعه ناکافی زیرساخت‌های بندر آستاراخان، کمبود کشتی، نیاز به کمک یخ‌شکن و کم عمق شدن کانال ولگا-خزر از دلایل اصلی تاخیر و افزایش هزینه حمل‌ونقل است.

کشتی‌ها می‌توانند تا دو هفته منتظر امکانات زیرساختی رایگان بمانند. آستاراخان دارای ۱۶ پایانه بندری است که می‌توانند به طور همزمان تا سه کشتی را جابجا کنند. اما بندر فاقد جرثقیل‌های پورتال و راه آهن است. یک مشکل حاد دیگر ناشی از عدم وجود یک مرکز ذخیره سازی یخچالی و یک آزمایشگاه برای کنترل گیاهی و دامپزشکی است. در همین حال، جریان محموله از ایران در حال افزایش است. سبزیجات و میوه‌ها ۶۶ درصد از آن را تشکیل میدهند و شرکت‌ها باید متخصصانی را از مناطق همسایه برای کنترل بهداشت گیاهی محموله جذب کنند.

در مورد سایر مسیرهای کریدور شمال-جنوب، تنها مسیری که از نظر زمان مورد نیاز برای تحویل از هند به روسیه قابل مقایسه با کانال سوئز بوده، مسیر غربی است که از هند شروع می‌شود و از طریق بنادر ایران در بندرعباس می‌گذرد. سپس محموله از طریق جاده به روسیه از طریق آذربایجان حمل می‌شود که زمان حمل و نقل ۴۰ روز است. هزینه تحویل محموله از طریق مسیر غربی در طول سال به ۶.۵ هزار دلار در هر TEU کاهش یافته است.

با این حال، الکساندر شاروف، مدیر کل روسایران اکسپو یادآور می شود که برخی از محموله‌های حمل شده از این مسیر از ایران به دلیل محدودیت های اعمال شده برای واردات کالاهای ایرانی، توسط گمرک جمهوری آذربایجان ممنوع شده است. از جمله آنها می توان به مصالح ساختمانی، مواد پلیمری و پتروشیمی اشاره کرد. مدیر کل روسایران اکسپو یادآور می‌شود که برخی از محموله‌های حمل شده از این مسیر از ایران به دلیل محدودیت‌های اعمال شده برای واردات کالاهای ایرانی، توسط گمرک جمهوری آذربایجان ممنوع شده است. از جمله آنها می‌توان به مصالح ساختمانی، مواد پلیمری و پتروشیمی اشاره کرد.

به طور کلی، بارگذاری بیش از حد کریدور شمال-جنوب و مسیرهای حوضه خاور دور، بازیگران بازار را وادار می‌کند که به حوزه فراموش شده بالتیک نگاه کنند. این کشور دارای بزرگترین تاسیسات کانتینری کشور است که در حال حاضر به دلیل چرخش روسیه به سمت شرق کم بار شده است.