بازار؛ گروه بین الملل: در دهم مارس سال جاری، نمایندگان ایران و عربستان سعودی که به مدت پنج روز در پکن پایتخت چین با یکدیگر دیدار کرده بودند، توافقی را با حمایت چین برای احیای روابط دیپلماتیک بین دو کشور اعلام کردند. تنش‌ها بین رقبای منطقه‌ای به بیش از چهار دهه قبل بازمی‌گردد، که در سطوح پایین‌تر، از دوره اولیه تنش‌زدایی در دهه ۱۹۹۰ ادامه داشت و سپس در دو دهه گذشته تشدید شد؛ به طوری که ریاض هفت سال پیش به طور رسمی روابط خود را با تهران قطع کرد.
در میان کشورهای عربی، عراق و عمان میزبان دورهای قبلی مذاکرات بین مقامات ایرانی و سعودی بودند، اما نقش چین در حصول این توافق به همراه سرعت پیش روی آن پیش‌بینی نشده بود. بیانیه سه جانبه مشترک صادر شده توسط ایران، چین و عربستان نشان دهنده تغییر ژئوپلیتیکی است؛ در حالی که موجب می شود چین نقش بزرگ تری در منطقه ای ایفا کند که ایالات متحده برای مدت طولانی در آن مسلط بوده است. با این حال، یک سوال به همان اندازه مهم این است که آیا و تا چه حد توافق پکن به مدیریت یا حتی حل و فصل مناقشات در سایر نقاط خاورمیانه کمک خواهد کرد؟
برخی از تحلیلگران مسائل خاورمیانه مدعی هستند رقابت منطقه‌ای ریاض و تهران جنگ‌ها را در یمن و سوریه تشدید کرده و همچنان به بی‌ثباتی در لبنان و عراق دامن زده است؛ در حالی که اسرائیل هم کماکان برنامه هسته ای ایران را یک تهدید وجودی برای خاورمیانه می بیند. ایران هم از طرف خود، اسرائیل را به خرابکاری در برنامه هسته‌ای متهم کرده است.
آنها بر این باورند که اگرچه کاهش شدت رقابت منطقه‌ای ممکن است موجب بهبود وضعیت منطقه شود، اما چشم‌انداز اجرایی شدن راه‌حل‌های سریع به منظور این اقدامات کند است. به عبارتی دیگر، نزدیکی ایران و عربستان ممکن است نگرانی های امنیتی کشورهای عرب خلیج فارس را کاهش دهد. اما خطر بحران ناشی از تهدیدات اسرائیل در خصوص برنامه هسته ای ایرانه برای برخی از همسایگان ایران از جمله عربستان سعودی کاهش نخواهد یافت.
در حال حاضر شواهد نشان می دهد که اجرای توافق میان ایران و عربستان با سرعت در حال پیش روی است و ریاض بر روی شتاب حاصل از موفقیت مذاکرات پکن تاکید کرده است
با این حال، توافق عربستان و ایران نقشه راه را برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک ظرف دو ماه ارائه می دهد. اگر همه چیز به خوبی پیش برود، می تواند خصومت شدیدی را که بین دو کشور برای بخش عمده ای از یک دهه وجود داشته کاهش دهد. در حال حاضر، به نظر می‌رسد و شواهد نیز نشان می دهد که اجرای توافق با سرعت در حال پیش روی است. ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران را به ریاض دعوت کرد و وزیران خارجه دو کشور در ۶ آوریل در پکن با یکدیگر دیدار کردند.
وزیر دارایی عربستان به تازگی اعلام کرده که این کشور آماده است تا بسیار سریع سرمایه گذاری در ایران را آغاز کند
در همین راستا، مقامات سعودی اعلام کرده اند که ریاض بر روی شتاب حاصل از موفقیت مذاکرات پکن تاکید کرده است؛ به طوری که وزیر دارایی عربستان به تازگی اعلام کرده که این کشور آماده است تا بسیار سریع سرمایه گذاری در ایران را آغاز کند. به همین منظور، دو کشور هیئت‌های فنی را برای آماده‌سازی برای بازگشایی سفارت‌های مربوطه فرستاده و اظهار کرده اند که جدول زمانی دو ماهه در مسیر درست قرار دارد.
فراتر از بهبود روابط دوجانبه، این توافق ممکن است به کاهش تنش ها در منطقه خلیج فارس نیز کمک کند. مقامات امارات، کویت و عمان نیز همگی از این توافق به عنوان حرکتی به سمت ثبات و رفاه که به نفع همه طرف خواهد بود، تمجید کرده اند. چند تن از مقامات ارشد قطری هم اعلام کرده اند که این توافق گام اول مثبت است، اما عربستان سعودی به زمان نیاز دارد تا پس از سال‌ها خصومت، میزانی از اعتماد به اهداف ایران را به دست آورد.
حتی بحرین که نسبت به تعامل با ایران همواره محتاط بوده است، با صدور بیانیه ای از این توافق استقبال کرده و برای حل مناقشات از طریق گفتگو و دیپلماسی ابراز امیدواری کرده است. این موارد نشان می دهد که روابط بین کشورهای عربی خلیج فارس و ایران در دو سال گذشته به میزان قابل توجهی بهبود یافته است.
گسست اخیر بین ایران و این کشورها را می توان در ژانویه ۲۰۱۶ و پس از دستور ریاض برای اعدام روحانی شیعه نمر النمر دنبال کرد که متعاقبا همه کشورهای عربی خلیج فارس (به جز عمان) روابط خود را با ایران کاهش داده یا قطع کردند.
در سال های بعد، عمان، قطر و گاهی اوقات کویت حتی با وجود بالا بودن تنش ها به تعامل با تهران ادامه دادند. در مقابل، عربستان سعودی، امارات و بحرین از کمپین «فشار حداکثری» ترامپ که شامل بیش از ۱۵۰۰ تحریم جدید و لفاظی‌های جنگ‌جویانه بود، حمایت کردند که همگی با هدف منزوی کردن و تضعیف ایران بود.
امروز، تمامی کشورهای عربی خلیج فارس، به استثنای بحرین، روابط دیپلماتیک کامل با ایران را احیا کرده اند یا قصد دارند روابط دیپلماتیک خود را به طور کامل بازگردانند. حتی منامه که مدت‌هاست تهران را به دامن زدن به ناآرامی در میان جمعیت اکثریت شیعه بحرین متهم می‌کند، طبق گزارش‌ها در ماه‌های اخیر مذاکرات دوجانبه‌ای با ایران داشته است.
توافق ایران و عربستان می تواند به گشودن درها برای گفتگوی امنیتی میان کشورهای عرب خلیج فارس، ایران و عراق کمک کند
افزون بر این، عادی سازی روابط با امارات نیز در حال جریان است. پس از اعلام توافق ایران و عربستان، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در دیدار با مقامات ارشد امنیتی و اقتصادی امارات پیشنهاد تسریع و گسترش روابط ایران و امارات را مطرح کرده است. این توافق همچنین می تواند به گشودن درها برای گفتگوی امنیتی میان کشورهای عرب خلیج فارس، ایران و عراق کمک کند.
برخی از کشورهای عربی کوچکتر حاشیه خلیج فارس قبلاً در مورد گسترش تعامل خود با تهران در صورتی که ریاض ابتدا روابط خود را اصلاح نکند، ممانعت کرده بودند، بنابراین از این نظر، این توافق راه را برای بحث های گسترده تر باز می کند. چنین گفت‌وگویی می‌تواند محلی برای کشورها برای بحث و توسعه راه‌هایی برای رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی اولیه خود، به‌ویژه در خلیج فارس باشد.
در همین راستا، می توان دید که توافق عربستان و ایران پتانسیل کاهش تنش در عراق را دارد. بغداد مدتی است که در تلاش است تا دو همسایه خود را به سوی یکدیگر نزدیک کند. ایران بزرگتر از این دو کشور و مرز آن با عراق دو برابر عربستان سعودی است. همچنین، با بسیاری از مردم عراق از روابط نزدیک مذهبی، اقتصادی و فرهنگی برخوردار است. تنش زدایی سعودی_ایرانی ممکن است موانع سیاسی را که بر سر راه سرمایه گذاری قابل توجه سعودی ها در عراق قرار گرفته اند، برطرف کند.
همچنین، توافق ایران و عربستان با گذشت سه سال از طولانی‌ترین آتش‌بس در جنگ سوریه صورت گرفته است. در همین راستا، به نظر می رسد توافق ایران و عربستان ممکن است به عادی سازی روابط بین سوریه و برخی از دولت های عربی سرعت بخشد؛ ضمن اینکه حزب الله لبنان نیز از آنچه که به‌عنوان پایان انزوای بین‌المللی ایران و اتمام همسویی ظاهراً تزلزل ناپذیر عربستان سعودی با سیاست‌های ایالات متحده می‌دانند، ابراز خرسندی می‌کنند.
نظر شما