بازار؛ گروه بین الملل: ایران و پاکستان که از روابط دوستانه ناگسستنی برخوردار هستند در طی سالیان اخیر تصمیم به توسعه تعاملات اقتصادی دوجانبه گرفته اند که مصداق آن افتتاح خط انتقال برق از پولان (واقع در چابهار) به شهر بندری گوادر پاکستان، افتتاح گذرگاه مرزی پیشین مند و برگزاری کمیسیون های مکرر همکاری های اقتصادی مشترک بوده است.
اخیرا نیز در دیدار «حنا ربانی»، وزیر مشاور در امور خارجی پاکستان و حسین امیرعبداللهیان وزیرخارجه ایران در حاشیه نشست همسایگان افغانستان در سمرقند، طرف پاکستانی بر ضرورت استفاده جمهوری اسلامی ایران و پاکستان از ظرفیت‌های اقتصادی مکمل در حوزه همکاری‌ها تاکید کرد. پیش تر، وزارت بازرگانی پاکستان در اقدام نهایی برای تقویت تجارت دوجانبه با جمهوری اسلامی ایران، قانون و ضوابط برای عملیاتی کردن «سازوکار تهاتر» میان دو کشور را صادر کرده بود.
همکاری‌های مرزی در عرصه های مختلف امنیتی و تجاری، گسترش تجارت و همکاری‌های اقتصادی، برگزاری کمیته های امنیتی، کنسولی و پیگیری توافقات کمیسیون مشترک اقتصادی و دیدارهای متقابل مقامات سطح بالا از مهمترین مباحث مطرح شده در این ملاقات بود.
به یقین، ترافیک رفت و آمد هیات‌های ایران و پاکستان به کشورهای یکدیگر، نشان دهنده ابعاد گسترده بندهای پیوستگی میان دو ملت و دولت دوست و برادر ایران و پاکستان است که این همگرایی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی، ورزشی و حتی اجتماعی قابل مشاهده است. از جمله این دیدارها می توان به سفر وزیر خارجه پاکستان به تهران، ۲ دیدار مهم سران ایران و پاکستان در سمرقند و نیویورک، سفر فرمانده نهاجا به اسلام‌آباد، برگزاری کمیسیون مشترک اقتصادی در اسلام‌آباد و سفرهای رسمی رئیس ستاد مشترک ارتش و فرمانده نیرو هوایی پاکستان به ایران اشاره کرد.
همکاری‌های ایران و پاکستان در حوزه انرژی یکی از ظرفیت‌های بالقوه برای توسعه مناسبات دوجانبه به شمار می‌رود که طی سال‌های اخیر توسعه یافته است
همکاری‌های ایران و پاکستان در حوزه انرژی یکی از ظرفیت‌های بالقوه برای توسعه مناسبات دوجانبه به شمار می‌رود که طی سال‌های اخیر توسعه یافته است. حدود ۲۰ سال پیش در سال ۲۰۰۲ ایران و پاکستان نخستین موافقت‌نامه صادرات برق به میزان ۳۴ مگاوات را امضا کردند و سپس این رقم را به ۷۴ مگاوات رساندند و اکنون این رقم به ۱۰۴ مگاوات رسیده است.
پاکستان درحالی با تشدید بحران کمبود انرژی و خاموشی های مکرر دست و پنجه نرم می کند که قطعی برق در این کشور در تمامی فصول دامانگیر ملت پاکستان شده است و جمهوری اسلامی ایران پیش از این، چند بار آمادگی خود را برای تامین مهمترین منبع تامین انرژی پاکستان اعم از گاز، برق، نفت و فرآورده‌های نفتی برای حل بحران انرژی این کشور اعلام کرده است.
وزیر تجارت پاکستان گفته است اسلام‌آباد در تکاپوی بالا بردن سطح مناسبات و شناسایی راه‌های جدید برای تقویت همکاری‌های دوجانبه در حوزه انرژی با تهران است
خرم دستگیرخان، وزیر بازرگانی پاکستان، پیش از این اعلام کرده بود : پاکستان درصدد خرید برق از ایران است و سفر فعلی با هدف مذاکرات برای تعیین نرخ نهایی انجام می‌شود. اسلام‌آباد در تکاپوی بالا بردن سطح این مناسبات و شناسایی راه‌های جدید برای تقویت همکاری‌های دوجانبه در حوزه انرژی با تهران است.
امضای قرارداد توافق تجارت آزاد؛ مسیری پرپیچ و خم
در نیمه نخست سال جاری تراز تجاری تهران اسلام آباد به نفع تهران بوده است. حجم تعاملات تجاری دوجانبه میان دو کشور حدود یک میلیارد دلار در سال است که برای رقم ۵ میلیارد دلار هدف گذاری شده است.
آبان ماه هیاتی تجاری از ایران به پاکستان رفت تا بر سر توافقنامه تجارت آزاد، تهاتر کالایی، بهره‌گیری از پول ملی دو کشور، حل مسائل ارزی و گمرکی با مقامات پاکستانی مذاکره کنند. در سال‌های اخیر بارها بخش خصوصی و مقامات دولتی بر سر این موضوعات با طرف های پاکستانی مذاکره کردند. اما تاکنون این مذاکرات منجر به رشد مبادلات تجاری نشده است. رویدادی که برخی تحلیلگران ناشی از تشدید تحریم‌های ایران و عدم تعادل در تراز تجاری دو کشور می‌خوانند. در تمام سال‌های اخیر تراز تجاری تهران- اسلام آباد به نفع ایران مثبت بوده است و این روند کماکان ادامه دارد.
برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند که ایران برای رسیدن به اهداف تجاری خود در پاکستان باید پای واردات کالاهای پاکستانی را بیش از پیش به بازار داخلی باز کند
براساس آمار گمرک ایران در شش ماهه نخست سال گذشته، ایران ۱ میلیون و ۳۱۴ هزار تن کالا به ارزش ۵۶۰ میلیون و ۷۲۷ هزار دلار به پاکستان صادر کرده و در مقابل ۴۵۴ هزار و ۵۷۶ تن کالا به ارزش ۴۹۳ میلیون و ۹۱۷ هزار دلار از این کشور وارد کرده است. برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند که ایران برای رسیدن به اهداف تجاری خود در پاکستان باید پای واردات کالاهای پاکستانی را بیش از پیش به بازار داخلی باز کند.
در دسامبر ۲۰۱۶ پاکستان و ایران مذاکرات بر سر توافقنامه تجارت آزاد را آغاز کردند. توافق‌نامه‌ای که پیش‌بینی می‌شد تا پایان سال ۲۰۱۸ لازم‌الاجرا شود، اما تشدید تحریم‌های ایران و خروج یک جانبه آمریکا از برجام این معادله را بر هم زد. از آن سال تاکنون دو طرف بارها برسر امضا توافقنامه تجارت آزاد مذاکره کردند. اما هنوز این مذاکرات به نتیجه نرسیده است.
اما در پاییز گذشته غلامحسین شافعی رئیس اتاق بازرگانی ایران در اولین نشست هیات تجاری ایران با عرفان اقبال شیخ رئیس فدراسیون اتاق‌های بازرگانی و صنایع کشور پاکستان اعلام کرد این توافق نامه قرار است به زودی اجرایی می شود.
روابط ایران و پاکستان؛ ناگسستنی اما با دست انداز
ایران و پاکستان از سال ۱۹۷۴ همواره روابط خوب و بدون مشکل در ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی داشته اند و این امر یک ضرورت استراتژیک برای هر دو کشور می‌باشد. امنیت و رفاه اقتصادی آنها به یکدیگر گره خورده است. ظرفیت های بالقوه بسیاری برای همکاری میان دو بندر گوادر و چابهار وجود دارد. پاکستان به دنبال همکاری های نزدیکتر با ایران در زمینه های مختلف می باشد. ضرورت وجود صلح و ثبات در افغانستان از جمله نقاط مشترک دیدگاه‌های دو کشور می باشد.
در سطح سیاسی، همواره مشورت های منظم میان مقامات ارشد سیاسی ایران و پاکستان درخصوص موضوعات مهم جهانی، منطقه ای وجود داشته است. در حوزه امنیتی، ایران و پاکستان همواره قربانی تروریسم بوده و ضروری است در این زمینه و نیز موضوعات قاچاق مواد مخدر و مدیریت مرز مشترک میان دو کشور به منظور جلوگیری از ورود افراد شرور با یکدیگر همکاری داشته باشند.
افزون بر این، برگزاری نمایشگاه کالای اختصاصی ایران در کراچی و بازدید ناو گروه ایران از بندر کراچی آن هم تنها به فاصله تنها چند روز بعد از تشکیل کارگروه مشترک مرزی دو کشور در کویته پاکستان از اتفاقات مثبت اخیر میان دو کشور بوده است.
اما در این میان اعلام کشته شدن چهار نفر از نیروهای نظامی پاکستان در منطقه پنجگور بلوچستان پاکستان سبب ایجاد میزانی از التهاب در روابط دوجانبه میان این دو همسایه شد. پاکستان مدعی شد که قتل این چهار نظامی توسط عناصر بلوچ و با استفاده از خاک ایران صورت گرفته است، گرچه سفارت ایران در اسلام‌آباد این حادثه تروریستی را محکوم کرد ولی وزارت خارجه پاکستان با احضار سفیر ایران این نگرانی پاکستان را اعلام کرد و خواستار رسیدگی و پیگیری ایران در مجازات عناصر دخیل شد.
البته این تنها مورد تنش میان دو کشور نبوده است و پاکستان پیش تر نیز به وسیله اهرم کمک های اقتصادی جذب دستورکار عربستان شده بود و تمایل به سیاست تقابل گرایی با ایران در رفتارهای دول آن مشهود بوده است، زیرا دولت پاکستان برای مقابله با چالش های اقتصادی عدیده خود به این حمایت های مالی نیاز دارد. در آن دوران رهبری نظامی و غیرنظامی عربستان به دنبال یافتن شماری از شرکا و متحدان برای این کشور بود تا بتواند از این طریق، خلا حضورِ آمریکا در منطقه را هر چه سریع‌تر پُر کند. باید توجه کرد که آمریکایی‌ها طی سال های گذشته، اغلبِ سامانه‌های دفاع موشکی پیشرفته خود به همراه سامانه موشک‌های پاتریوت را از عربستان سعودی خارج کرده اند. البته با طرح آشتی ایران و عربستان که به میانجی گری چین صورت گرفت موضوع یارکشی عربستان علیه ایران نیز کاهش یافته است.
خط لوله گاز ایران- پاکستان؛ توقف یا تداوم
بهمن ماه گذشته ایران از پاکستان خواست تا بخشی از پروژه خط لوله واردات گاز از ایران را تا مارس ۲۰۲۴ در خاک خود احداث کند و یا در غیر این صورت جریمه ۱۸ میلیارد دلاری مربوط به آن را پرداخت کند. یک مقام ارشد وزارت نیرو پاکستان در گفتگو با وبگاه خبری «نیوز» پاکستان ضمن اعلام این خبر گفته بود مقامات تهران چند هفته پیش و در جریان سفرشان به پاکستان این موضوع را به طرف پاکستانی ابلاغ کرده اند. این در حالی است که پاکستان، بر اساس توافق بازنگری شده در سال ۲۰۱۹، موظف است این خط لوله را تا مارس ۲۰۲۴ در خاک خود احداث کند.
قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز طبیعی ایران از طریق خط لوله به پاکستان در سال ۲۰۰۹ بین دو کشور به امضا رسید و قرار بود تا سال ۲۰۱۵ اجرایی شود، اما تاکنون تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران و فشارهای آمریکا به دولت پاکستان مانع اجرایی شدن آن شده است.
در قرارداد اولیه که در سال ۲۰۰۹ منعقد شده بود، دولت پاکستان موظف شده بود در صورت تاخیر در احداث خط لوله تا مرز ایران، از ژانویه سال ۲۰۱۵ روزانه ۱ میلیون دلار غرامت بابت تاخیر در پروژه به طرف ایرانی پرداخت کند؛ اما با وجود تاخیر، طرف پاکستانی به بهانه تحریم‌های ایران مبلغی بابت تاخیر در پروژه به ایران نپرداخت و در عوض دو کشور در سپتامبر سال ۲۰۱۹ با قراردادی جدید، قرارداد قبلی را بازنگری کرده و حالا موعد مارس ۲۰۲۴ به عنوان زمان نهایی تکمیل خط لوله در طرف پاکستان در نظر گرفته است و ایران بر اساس بندهای این قرارداد می‌تواند در صورت تاخیر طرف پاکستانی، به محاکم سلام آباد یک کانال دیپلماتیک را برای متقاعد کردن واشنگتن برای کاهش تحریم‌ها علیه ایران تشکیل داده است که در نهایت موجب تکمیل پروژه خط لوله برای رساندن گاز طبیعی ارزان ایران به پاکستان اجازه می‌دهد.
ایران بخشی از خط لوله خود را در سال ۲۰۱۱ تکمیل کرد، اما پاکستان مدعی است بخش خود را عمدتاً به دلیل مشکلات ناشی از تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده علیه ایران بسازد. چون تحریم‌های ایالات متحده، پاکستان را از خرید گاز ایران منع می‌کند و این ریسک ژئوپلیتیکی باعث شده بانک‌های پاکستانی تمایلی به تامین مالی این پروژه نداشته باشند
ایران بخشی از خط لوله خود را در سال ۲۰۱۱ تکمیل کرد، اما پاکستان مدعی است بخش خود را عمدتاً به دلیل مشکلات ناشی از تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده علیه ایران بسازد. چون تحریم‌های ایالات متحده، پاکستان را از خرید گاز ایران منع می‌کند و این ریسک ژئوپلیتیکی باعث شده بانک‌های پاکستانی تمایلی به تامین مالی این پروژه نداشته باشند.
لذا پاکستان بر اساس اولویت سیاست خارجی خود ترجیح داده است گاز مایع را که هزینه آن بالاتر است به عنوان منبع تامین انرژی جایگزین گاز کند که این موضوع تبعاتی چون محدودیت در رشد اقتصادی این کشور را دامن رده است.
چندی پیش مصدق مسعود مالک وزیر نفت پاکستان اعلام کرده بود که این کشور گفت گوهایی با آمریکا در خصوص احداث خط لوله انتقال گاز ایران برگزار کرده و خواستار کاهش تحریم‌ها علیه ایران برای اجرای این طرح است. با توجه به ممنوعیت واردات گاز از ایران پاکستان از آمریکا خواسته بود یا به اسلام آباد اجازه ادامه پروژه را بدهد یا جریمه انصراف از پروژه را جبران کند.
این در حالی است که آصف درانی، سفیر سابق پاکستان در ایران، در اینباره به وبسایت کریدل گفته بود که «پاکستان برای ایجاد خط لوله‌ای به شعاع ۷۸۱ کیلومتری در داخل کشور به حدود ۳ میلیارد دلار نیاز دارد. سوال اینکه چه کسی این پروژه را تامین مالی خواهد کرد و ثانیا تحریم‌های آمریکا علیه ایران، نیاز به بازبینی مجدد توسط مقامات آمریکایی برای حفاظت از اقتصادهای متزلزل منطقه دارد. تحریم‌ها عمدتاً بر بخش انرژی ایران متمرکز بوده و سقف ۱۰ میلیون دلاری را برای سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز ایران تعیین کرده است.»
به عقیده درانی تحریم‌های آمریکا عیله ایران مانعی بر سر تککیل این خط لوله در خاک پاکستان نیست. وی در این زمینه اظهار داشته بود: «این استدلال‌های نادرستی هستند، چون باوجود این محدودیت‌ها، ایران سالانه تقریباً ۱۰ میلیارد دلار گاز طبیعی به ترکیه عرضه می‌کند. پاکستان و ایران کشورهای همسایه هستند و همسایگان باید همیشه با یکدیگر تجارت کنند. مشارکت بخش خصوصی در پروژه گاز IP برای تسریع در مرحله توسعه این پروژه عظیم نیاز است.»
طرح خط لوله گاز IP که «خط لوله صلح» نیز نامیده می‌شود، به سال ۱۹۹۴ برمی‌گردد که سنگ بنای آن توسط ایران، هند و پاکستان گذاشته شد. این پروژه ۱۷۰۰ مایلی (۲۷۳۵ کیلومتری) و ۷.۵ میلیارد دلار برای انتقال گاز از میدان‌های گازی پارس جنوبی به هند از طریق بخش غربی پاکستان برنامه ریزی شده بود. در سال ۲۰۰۸ و در پی تشدید تحریم های غربی علیه ایران و بروز اختلافات عمیق میان میان هند و پاکستان بر سر محل احداث خط لوله گاز در این دو کشور هند از این پروژه کناره گیری کرد و به پروژه خط لوله ترکمنستان - افغانستان - پاکستان - هند موسوم به تاپی (TAPI) پیوست. سپس در سال ۲۰۱۰، قرارداد خرید و فروش گاز (GSPA) به مدت ۲۵ سال به امضا رسید تا خط لوله‌ای را در سراسر خاک پاکستان از مرز ایران تا نوابشاه به فاصله ۷۸۱ کیلومتر احداث کند.
در این راستا، تقریباً ۶۶۵ کیلومتر از بلوچستان پاکستان و ۱۱۵ کیلومتر از استان سند را شامل می‌شود. طول خط لوله ایران نیز ۱۱۰۰ کیلومتر است که از منطقه اقتصادی انرژی پارس آغاز و به ایرانشهر می‌رود. این خط لوله از مرز پاکستان تا نوابشاه حدود ۷۸۱ کیلومتر امتداد خواهد داشت. پس از تکمیل، خط لوله گاز IP قرار بود روزانه ۷۵۰ میلیون فوت مکعب گاز از ایران به اسلام آباد برساند. بر اساس این قرارداد، عرضه گاز از ایران در سال ۲۰۱۴ آغاز خواهد شد که تا امروز محقق نشده است.
نتیجه
همجوراری و تعقیب منافع مشترک از سوی ایران و پاکستان در منطقه و خصوصا افغانستان مستلزم همگرایی بیش تر این دو همسایه در حوزه های منطقه ای و خصوصا تعاملات دوجانبه است، هر چند که برگزاری دوره های مشورتی و مذاکرات نظامی و سیاسی همچنان میان دو کشور پابرجاست.
از سوی دیگر، اجرای پروژه خط لوله گازی میان ایران و پاکستان در شرایط کنونی و باتوجه به عدم احیای برجام نیازمند درک متقابل تهران و پاکستان از شرایط فعلی و توسل به سازوکارهای مفید و پربازدهی چون به کارگیری ارزهای ملی است که کار را به مراتب برای دو طرف آسان تر خواهد کرد.
هم چنین با توجه به پروسه دلارزدایی که به صورت گسترده ای از سوی قدرت هایی چون روسیه و چین و برخی دیگر از کشورها اجرا می شود این روند هم اکنون برای ایران و پاکستان در اجرای توافقات اقتصادی مانند خط لوله گاز تسهیل شده است.
نظر شما