تهمینه غمخوار؛ بازار: از زمانی که جنگ روسیه و اوکراین آغاز شده، برخی از تحلیلگران اینگونه استدلال کرده اند که این جنگ کاتالیزوری برای تغییر کیفی لحن در گفت‌گوهای روسیه و ایران شده و دو کشور را به یکدیگر نزدیکتر کرده است. همچنین آنها معتقدند که این جنگ به تهران تضمین بلندمدتی داده که مسکو با غرب متحد نخواهد شد.
با این حال، این تغییر گام در روابط روسیه و ایران، صرفاً ناشی از جنگ در اوکراین نبوده است. رهبری روسیه در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵، اهمیت روابط دوجانبه با ایران را درک کرده و در این دوره عوامل مختلفی مانند سطح بالای بی‌سابقه رویارویی روسیه با غرب، فشار تحریم‌ها بر اقتصاد روسیه و ایران، استراتژی «چرخش به شرق» ولادیمیر پوتین، چشم‌انداز مبهم برجام، روسیه را به ایران نزدیک کرده است.
افزون بر این، در سال ۲۰۲۱، انتخاب شدن ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور ایران و رویکرد توسعه تعامل با همسایگان او، عامل زمینه ساز دیگری برای نزدیکی دو کشور بوده است. در همین راستا، مواضع مشترک و تبادل اطلاعات در مورد تعدادی از موضوعات کلیدی از جمله وضعیت برجام، آینده سوریه، امنیت منطقه خلیج فارس، کار در سازمان های منطقه ای و انجام پروژه های اقتصادی فراملی، آنها را برای حرکت به سمت بهبود روابط سوق داده است. بر همین اساس، دو کشور در برنامه های همکاری اقتصادی خود تجدید نظر کرده و موفق شدند در مجموعه ای از مسائل منطقه ای دلایل مشترکی پیدا کنند و در همین راستا، نقطه ضعف سنتی خود را تقویت نمایند زیرا موانع ناشی از رقابت و تضاد منافع بین مسکو و تهران قبلاً دو طرف را از پیگیری روابط نزدیکتر باز می داشت.
روسیه در تلاش است تا همکاری اقتصادی خود با ایران را نه تنها به صورت دوجانبه، بلکه در مجامع چندجانبه مانند اتحادیه اوراسیا و سازمان همکاری شانگهای توسعه دهد؛ در حالی که مشارکت طرف‌های ثالث به رفع کمبود منابع مالی و دیگر طرف‌های روسیه و ایران برای توسعه گفت‌وگوهای دوجانبه کمک خواهد کرد
حتی پیش از وقوع جنگ اوکراین، روسیه به سمت شرق متمایل شده و تغییر جهت گیری اقتصادی این کشور به سمت آسیا و به ویژه ایران، به همراه تلاش‌های مداوم مسکو و تهران به منظور بهبود گفتگوها و مذاکرات دوجانبه قابل مشاهده بود. پس از جنگ هم در مواجهه با تحریم‌ها، روسیه جهت‌گیری مجددی نشان داد و همین موضوع حجم کالاهایی را که از طریق ایران به روسیه و از روسیه منتقل می‌شوند را به میزان قابل توجهی افزایش داد.
بر همین اساس، انتظار می رود مسکو صادرات محصولات کشاورزی و پتروشیمی، ماشین آلات و کودهای شیمیایی خود را به ایران و بیشتر به آسیا افزایش دهد. همچنین، این کشور در تلاش است تا همکاری اقتصادی خود با ایران را نه تنها به صورت دوجانبه، بلکه در مجامع چندجانبه مانند اتحادیه اوراسیا و سازمان همکاری شانگهای توسعه دهد؛ در حالی که مشارکت طرف‌های ثالث به رفع کمبود منابع مالی و دیگر طرف‌های روسیه و ایران برای توسعه گفت‌وگوهای دوجانبه کمک خواهد کرد. این موضوع به نوبه خود فرصتی برای همکاری اقتصادی بین روسیه، ایران و چین (به عنوان کشوری که می‌تواند کمبود منابع را جبران کند، با اینکه چشم‌انداز مشارکت آن همچنان نامشخص است) ایجاد می‌کند.
کریدور حمل و نقل شمال_جنوب که روسیه را از طریق ایران به منطقه هند متصل می کند، قرار است به عنصر مهم چرخش اقتصادی روسیه به سمت آسیا تبدیل شود
کریدور حمل و نقل شمال_جنوب که روسیه را از طریق ایران به منطقه هند متصل می کند، نیز قرار است به عنصر مهم چرخش اقتصادی روسیه به سمت آسیا تبدیل شود. علاوه بر این، این کریدور به روسیه اجازه می دهد تا با واردات کالاهای تحریم شده و همچنین محصولاتی که با خروج شرکت های غربی از کشور ناپدید شده اند، تحریم ها را دور بزند.
ایران نیز به عنوان یک کشور ترانزیتی و هم تامین کننده اقلامی عمل می کند که روسیه دیگر نمی تواند مستقیما آنها را خریداری کند. افزون بر این، قراردادهای همکاری میان دو کشور در بخش هوانوردی به عنوان پوششی برای واردات قطعات هواپیما و اویونیک از طریق ایران امضا شده است. در عین حال، تهران قادر به اجرای توافقنامه تامین توربین های گازی به روسیه نیز هست. واقعیت این است که تحریم ها کسب و کارهای ایرانی و روسی را در وضعیت مشابهی قرار داده است؛ به طوری که روس‌ها دیگر نیازی به در نظر گرفتن واکنش غرب در ایجاد روابط تجاری با ایران ندارند.
شرکت های روسی به طور فعال در حال مطالعه تجربه کسب و کارهای ایرانی در دور زدن تحریم ها با توجه به تجربه جمهوری اسلامی هستند؛ به گونه ای که شرکت های ایرانی به بخشی از طرح های فرار از تحریم های مورد استفاده مسکو تبدیل شده اند. در حقیقت، روسیه شروع به احیای طرح های قدیمی برای تقویت حضور خود در بخش های انرژی بالادستی و پایین دستی ایران کرده و چارچوب توافقنامه امضا شده در سال ۲۰۲۲ با گازپروم به تدریج در حال گسترش است در حالی که البته باید اجازه توسعه میدان پارس جنوبی و مشارکت در برنامه های بهبود یافته بازیافت نفت را داشته باشد. افزون بر این، مذاکرات برای اجرای قراردادهای سوآپ نفت و گاز بین دو کشور و همچنین توسعه مشترک مجتمع تولید گاز طبیعی مایع ایران در حال انجام است.
ایران و روسیه به جای راه‌اندازی پروژه‌های جدید، تلاش می‌کنند پروژه‌های قدیمی مانند قرارداد مبادله نفت و گاز یا مشارکت راه‌آهن روسیه در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ایران را احیا کنند
بر همین اساس، دو کشور اکنون با جدیت بیشتری با هدف تاکید بر کیفیت و نه کمیت، به همکاری های دوجانبه نزدیک شده اند. آنها به جای راه‌اندازی پروژه‌های جدید، تلاش می‌کنند پروژه‌های قدیمی مانند قرارداد مبادله نفت و گاز یا مشارکت راه‌آهن روسیه در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ایران را احیا کنند. همچنین، اقدامات جدی برای رفع موانعی مانند موانع تجاری تعرفه ای و غیرتعرفه ای در حال انجام است ضمن اینکه حمل و نقل و همکاری‌های نظامی_صنعتی به اصلی‌ترین حوزه‌های همکاری تبدیل شده‌اند. طی دو سال گذشته، تجارت دوجانبه به طور پیوسته رشد کرده است؛ به طوری که حجم تجارت در سال ۲۰۲۲ معادل ۴.۶ میلیارد دلار و در ۲۰۲۱ به رکورد ۴ میلیارد دلار در مقایسه با ۱.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ رسید.
تهران دیگر به عنوان یک شریک کوچک تلقی نمی شود، و حداقل در حرف در حال حاضر یک شریک مهم و برابر با روسیه است
این آمار نشان می دهد که وابستگی اقتصاد مسکو به تهران افزایش یافته و این تغییر، میزان روابط دو کشور را به شکل قابل توجهی تغییر داده است. بر همین اساس می توان گفت که تهران دیگر به عنوان یک شریک کوچک تلقی نمی شود، و حداقل در حرف در حال حاضر یک شریک مهم و برابر با روسیه است. این موضوع را در سفر چند روز گذشته فرستاده ویژه پوتین به تهران به منظور پیگیری توافقات صورت گرفته می توان مشاهده کرد. افزون بر این، در سفر ماه مارس سال جاری حسین امیرعبداللهیان به مسکو نیز هر دو طرف این مسئله را اعلام کردند که در حال نهایی کردن توافقنامه همکاری راهبردی بلندمدت هستند. این سند جایگزین توافق مشابهی خواهد شد که در سال ۲۰۰۱ توسط محمد خاتمی رئیس جمهور وقت ایران امضا شده است.
حال با توجه به تلاش دو کشور در جهت توسعه روابط دو جانبه، واکنش غرب در مقابل این همگرایی امری مهم به نظر می رسد. ایران و روسیه، غرب را به عنوان یک تهدید مشترک حداقل از دو جهت می بینند. دو کشور این تصور را دارند که قدرت‌های غربی عملکرد آنها را در صحنه بین‌المللی و توانایی برای دفاع از منافع اصلی امنیتی خود با منزوی کردن و کنار گذاشتن آنها محدود می‌کنند؛ ضمن اینکه آنها غرب را متهم می کنند که حامی اصلی قیام ها و جنبش های اعتراضی است که قدرت ایران و روسیه را هدف قرار می دهد. بر همین اساس، غرب هم در مسکو و هم در تهران به یک اندازه خطرناک ترین دشمن تلقی می شود.
آنها همچنین در مورد منبع تهدیدات احتمالی توافق دارند و نارضایتی های مشابهی را در مورد آنچه که به عنوان اقدامات ناعادلانه غرب می پندارند، به اشتراک گذاشته اند. بر همین اساس، درک تهدید مشترک و همدلی راهبردی مسکو و تهران در مرکز موضوعی است که آنها را گرد هم آورده است. بنابراین، می توان گفت که در کوتاه‌مدت، به نظر می‌رسد که ایالات متحده و اروپا نمی‌توانند اقدامی برای متوقف کردن مسکو و تهران از توسعه روابط نزدیکتر انجام دهند. این مسئله به دلیل ماهیت همکاری آنها است که به کاهش ترس از تهدید وجودی در میان نخبگان در هر دو کشور کمک کرده و فشار غرب بر رژیم پوتین، منطق استراتژیک دوستی مسکو با جمهوری اسلامی را تقویت کرده است.
به بیان ساده، تا زمانی که غرب بر کمپین فشار خود علیه روسیه و ایران استوار است، مسکو و تهران احتمالاً به دنبال ادغام بیشتر به عنوان یک واکنش جمعی خواهند بود. با این حال، در میان مدت، چندین جهت سیاسی وجود دارد که می تواند به متحدان غربی در مدیریت گسترش محور روسیه و ایران کمک کند.
نظر شما