همکاری انرژی ایران و ونزوئلا در مسیر صعود؛ مادورو به دوران چاوز بازمی گردد؟

بازار؛ گروه بین الملل: ایران طی دو دهه اخیر و به ویژه پس از تحریم های شدید غرب و آمریکا اقدام به یافتن شرکای جدید تجاری کرده و برای این منظور کشورهای آمریکای لاتین به ویژه ونزوئلا را برای رسیدن به این هدف برگزید. البته بدیهی است که مراودات نزدیک دو کشوری که هدف تحریم های شدید ایالات متحده قرار گرفته اند و به دنبال متحد و شریک تجاری هستند به رغم ناخوشایند بودن آن برای آمریکا مساله چندان عجیب و دور از ذهنی به نظر نمی رسد.

اوج تعاملات استراتژیک و گسترده اقتصادی تهران و کاراکاس به دوره محمود احمدی نژاد طی سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ باز می گردد. در آن زمان ایران که بر سر مساله هسته ای خود به شدت با غرب درگیر بود، برای مقابله با تحریم ها به دنبال شرکای جدید تجاری از اقصی نقاط جهان من جمله آمریکای لاتین بود.

در فاصله سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۲ ده‌ها دیدار دیپلماتیک بین دولت هوگو چاوز، رئیس جمهور فقید ونزوئلا و دولت‌های محمد خاتمی و احمدی نژاد انجام شد. دو کشور حدود ۳۰۰ توافقنامه با ارزش های مالی متفاوت در حوزه هایی از جمله ساخت مسکن برای اقشار کم درآمد تا کارخانه‌های سیمان و خودرو را امضا کردند. ایران و ونزوئلا هم چنین اقدام به تاسیس یک بانک زیر نظر بانک توسعه صادرات ایران (EDBI) کردند. ارزش سرمایه‌گذاری‌ها و وام‌های ایران در ونزوئلا تا سال ۲۰۱۲ به ۱۵ میلیارد دلار رسید.

البته ناگفته نماند که در این میان بسیاری از این پروژه ها هرگز به اتمام نرسید که نمونه آن کارخانه خودروسازی بود که چاوز اعلام می‌کرد ۲۵۰۰۰ دستگاه در سال تولید می‌کند، اما تنها کمتر از ۲۰۰۰ دستگاه آن هم در سال ۲۰۱۴ تولید کرد. مثال دیگر کارخانه تولید سیمان بود که در سال ۲۰۰۵ اعلام شد، اما تا سال ۲۰۱۲ عملا هیچ تولیدی نداشت. در واقع می توان گفت که طی این مدت ونزوئلا عملا نقش دروازه ای برای گسترش حضور و نفوذ دیپلماتیک ایران را داشت، زیرا چاوز ایران را به هم پیمانان خود در آمریکای لاتین شناساند که منجر به توافقاتی میان ایران و دولت‌های اکوادور، بولیوی و نیکاراگوئه شد.

البته پس از چند سال شیب رابطه ایران با آمریکای لاتین و به طور خاص ونزوئلا پس از مرگ چاوز و روی کار آمدن مادورو نزولی شد، زیرا وی نتوانست روابط ایران و ونزوئلا را به شکل خلف خود حفظ کند. از سوی دیگر در ایران نیز پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی ایران توجه و تمرکز خود را روی دستیابی به توافق هسته ای با غرب گذاشت و آمریکای لاتین از دایره توجه ایران خارج شد.

اما طی یک سال و نیم اخیر و پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم و اولویت رابطه با کشورهای آمریکای لاتین در استراتژی اقتصادی ایران و هم چنین بدعهدی آمریکا و اروپا در خصوص برجام، تهران بار دیگر در مسیر گسترش تجارت با کشورهای این منطقه گام برداشته که نمونه آن تبادلات هیات های اقتصادی با آمریکای لاتین، امضای سندهای همکاری با کشورهای این منطقه و سفر مقام های کشورهای امریکای لاتین به ایران است.

در همین راستا، اخیرا حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه نیز در تور آمریکای لاتین خود با مقامات کشورهای نیکاراگوئه، ونزوئلا و کوبا دیدار داشته است. در دیدار میان طارق العیسامی وزیر نفت ونزوئلا و امیرعبداللهیان این مقام ونزوئلایی با اشاره به تجربیات و دانش فنی فراوان ایران در حوزه انرژی و فنی، نسبت به انتقال این تجربیات به ونزوئلا و همکاری نزدیک‌تر در حوزه نفت ابراز تمایل کرد.

طرفین همچنین سند راهبردی امضا شده در سفر مادرو به تهران را به عنوان نقشه راه روابط ایران و ونزوئلا خواندند و بر سرعت بخشیدن به اجرای تفاهمات گذشته و استفاده از فرصت‌ها تأکید کردند.

امیرعبداللهیان هم چنین دیداری با مادورو نیز داشت که طی آن مادورو با اشاره به تجربیات دو کشور در مواجهه با چالش‌های مشترک، بر لزوم تقویت و تحکیم همکاری‌ها تأکید کرد. وی هم چنین دو کشور ایران و ونزوئلا را شجاع و ضد امپریالیسم خوانده بود.

ایران و ونزوئلا علاوه بر آنکه هر دو هدف تحریم های آمریکا قرار گرفته اند، شباهت های اقتصادی دیگری نیز دارند و آن ثروت عظیم نفتی و وجود تورم در هر دو کشور است. ونزوئلا و ایران به ترتیب ۳۰۰ و ۱۵۸ میلیارد بشکه ذخایر نقت اثبات شده دارند، اما با وجود این ساختار اقتصادی قوی و منسجمی ندارند. هرچند که در خصوص تورم اختلاف زیادی در این شاخص بین دو کشور وجود دارد. بر اساس داده‌های ارائه شده توسط بانک مرکزی این کشور، نرخ تورم ونزوئلا به ۳۵۰۰۰۰ درصد رسیده و تورم در ایران بر اساس آمارهای رسمی ۴۱ درصد است.

بر اساس توافق اخیر دو کشور مقرر شده است که شرکت ملی پخش و پالایش نفت ایران در هفته های آینده عملیات ۱۰۰ روزه نوسازی بزرگ ترین مجتمع پالایشی ونزوئلا را برای افزایش ظرفیت پالایش نفت خام و تولید سوخت این کشور جنوب آمریکا، آغاز کند

اما ایران و ونزوئلا هم چنان همکاری های نفتی را با جدیت دنبال میکنند. ایران که به علت تحریم های آمریکا در فروش نفت خام خود با مشکلاتی روبرو است از این فرآیند استقبال می کند. زیرا می تواند با اجرای پروژه های فراسرزمینی نفتی به صدور خدمات فنی و مهندسی بپردازد و علاوه بر ارزآوری و خلاصی از تنگناهای خام فروشی از پالایشگاه های کشورهای میزبان نیز سهام دریافت کند.

در همین راستا، بر اساس توافق اخیر دو کشور مقرر شده است که شرکت ملی پخش و پالایش نفت ایران در هفته های آینده عملیات ۱۰۰ روزه نوسازی بزرگ ترین مجتمع پالایشی ونزوئلا را برای افزایش ظرفیت پالایش نفت خام و تولید سوخت این کشور جنوب آمریکا، آغاز کند.

به گزارش رویترز، این اقدام شرکت دولتی نفت ونزوئلا(پی دی وی اس ای) و شرکت ملی پالایش و توزیع نفت ایران برای افزایش تولید سوخت در مرکز پالایشی پاراگوآنا، گامی به سوی پایان دادن وابستگی ونزوئلا به فناوری پالایش ایالات متحده به شمار می رود.

ونزوئلا به رغم در اختیار داشتن بزرگ ترین ذخایر نفت خام جهان، در سال گذشته با مشکل تولید بنزین و گازوییل کافی به علت از کار افتادن این پالایشگاه روبرو بوده است . افزون بر این، عدم سرمایه گذاری کافی و اعمال تحریم های ایالات متحده که مانع واردات سوخت شده بود موجب تشکیل صف های طولانی در برابر جایگاه های سوخت این کشور از سال ۲۰۲۰ شده است.

بعد از سال ۲۰۱۴ پالایشگاه های این کشور به شدت فرسوده و از کار افتاده شدند؛ چراکه قیمت نفت به شدت کاهش و درآمد این کشور هم نزولی شد و دیگر استخراج و پالایش این ماده حیاتی برای این کشور امکان پذیر نبود. بعد از این اتفاق شرکت روسنفت و دو شرکت زیر مجموعه آن در این کشور به فعالیت پرداختند که آن ها هم در دام تحریم های آمریکا گرفتار شدند و در پی تحریم ها ارزش سهام این شرکت بزرگ با افت شدید مواجه شد و به نصف رسید.

متعاقبا این شرکت اعلام کرد تمام فعالیت هایش را در ونزوئلا متوقف خواهد کرد. این عوامل سبب شد ونزوئلا در زمینه تولید بنزین با مشکل مواجه شود. پیش تر، مصرف داخلی بنزین این کشور ۳۰۰ هزار بشکه در روز بود که در عرض مدت کوتاهی به ۳۰ هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرد. از سال ۹۷ ایران به خودکفایی در خصوص تولید بنزین رسید و توانست سالانه مقدار اندکی مازاد بر نیاز داخلی را ذخیره کند و آن را به عراق، افغانستان و پاکستان صادر کند. طی چندسال گذشته میزان مصرف داخلی ۳۰ درصد کاهش پیدا کرد و در نتیجه ایران تصمیم گرفت طی چندین مرحله محموله هایی از بنزین را به ونزوئلا صادر کند و اولین محموله یک کاروان متشکل از ۵ نفتکش بود که ارسال شد.

تهران در سال های اخیر در راستای تقویت روابط با کاراکاس، به این کشور نفت خام و میعانات نفتی به همراه قطعات یدکی و مواد اولیه برای شبکه پالایشی قدیمی ونزوئلا با ظرفیت روزانه یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه، صادر کرده است.

اردیبهشت سال جاری، وزیر نفت، جواد اوجی در راس هیاتی به ونزوئلا سفر کرد که طی آن دو طرف قرارداد و تفاهم‌نامه‌های متعددی در زمینه توسعه و تولید در میدان‌های نفت و گاز، ارتقا و نوسازی پالایشگاه‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت‌های پالایشگاهی، آموزش نیروی انسانی و کارشناسی در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، صدور خدمات فنی مهندسی و انتقال فناوری و توسعه بازارهای صادراتی نفت خام، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی امضا کردند. هم چنین به گفته وزیر نفت، مهر ماه سال جاری نخستین پالایشگاه فراسرزمینی به نام ال‌پالیتو در ونزوئلا با توان پالایش روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت خام افتتاح شد.

ساخت پالایشگاه های فراسرزمینی توسط پیمانکاران ایرانی در ونزوئلا که منجر به فروش چشم گیر نفت ایران به این کشور شده است، میتواند نخستین گام های ایران برای تبدیل شدن به هاب انرژی در منطقه و جهان تلقی شود

در واقع بدیهی است که دو کشور از زمان آغاز به کار دولت سیزدهم مسیری تازه‌ای برای گسترش همکاریهای دوجانبه در پیش گرفتند و این کشور آمریکای لاتین یکی از نقاط کانون دیپلماسی وزارت نفت بوده است و به همین منظور همکاری‌های گسترده دوجانبه ای در این زمینه در دست اجرا است. افزون بر این، به گفته کارشناسان انرژی، ساخت پالایشگاه های فراسرزمینی توسط پیمانکاران ایرانی در ونزوئلا که منجر به فروش چشم گیر نفت ایران به این کشور شده است، میتواند نخستین گام های ایران برای تبدیل شدن به هاب انرژی در منطقه و جهان تلقی شود.

ونزوئلا خود به عنوان یکی از اعضای اوپک با منابع عظیم نفتی به علت تحریم های آمریکا در سراشیبی تولید نفت قرار گرفته است، که البته در پی جنگ روسیه و اوکراین و بحران انرژی در اروپا، غرب اقدام به کاهش شماری از تحریم های نفتی کاراکاس کرده است.

از سوی دیگر ونزوئلا که برای اجرای پروژه های خود نیازمند سرمایه گذاری خارجی است از این طریق میتواند با نوسازی و بازسازی پالایشگاه های خود و پس از کاهش تحریم های غربی علیه این کشور اقدام به فروش نفت و فراورده های نفتی کرده و گام های پرشتاب تری در جهت رونق اقتصادی خود بردارد. پس اجرای چنین پروژه هایی برد متقابل برای هر دوطرف را رقم میزند.

در خرداد سال جاری ابراهیم رئیسی در دیدار با همتای ونزوئلایی خود، نیکلاس مادورو نقشه راه همکاری دوجانبه در زمینه های اقتصادی، انرژی، دفاع، کشاورزی، مهندسی، گردشگری و فرهنگ به مدت ۲۰ سال میان دو کشور امضا کردند. رئیسی در مراسم امضای این قرارداد اظهار داشت که دستور کار اصلی در این سند مقابله و مقاومت در برابر تحریم ها، فشارها و امپریالیسم آمریکا است.

همکاری های اقتصادی دو کشور تنها به حوزه صنعت نفت محدود نمی شود. اخیرا صادرات ایران خودرو به مقصد ونزوئلا پس از هشت سال از سرگرفته شد و دو هزار دستگاه تارا و دنا به مقصد ونزوئلا بارگیری و آماده حمل شد. البته یک محموله صادراتی خودروهای ارسالی گروه خودروسازی سایپا شامل خودروهای کوییک و ساینا نیز به ونزوئلا ارسال شده است.

در همین راستا، چندی پیش ایران و ونزوئلا نهمین نشست کمیسیون اقتصادی مشترک خود را در تهران برگزار کردند و درخصوص گسترش همکاری مشترک در زمینه های انرژی، علمی، فناوری، کشاورزی و گردشگری، بهداشت و آموزش به توافق رسیدند. اهمیت این کمیسیون مشترک اقتصادی برگزاری آن پس از هشت سال وقفه در دوران روحانی بوده است.

از سوی دیگر یک سال از افتتاح یک فروشگاه بزرگ ایرانی در پایتخت این کشور می گذرد و حدود ۵۰۰۰ کالای ایرانی و ونزوئلایی را به معرض فروش گذاشته است که نام این مرکز خرید بزرگ مگاسیس است. ایجاد چنین فروشگاه های بزرگی می تواند تا حد زیادی معرف کالای ایرانی به شهروندان ونزوئلایی باشد. خصوصا در شرایط کنونی که به علت تحریم و رکود اقتصادی شدند در این کشور هزاران مغازه مجبور به تعطیلی شدند و افتتاح این فروشگاه ایرانی باعث هجوم خریداران به آن شد.

آبان ماه سال جاری نیز خط مستقیم کشتیرانی میان دو کشور افتتاح شد بررسی‌های اقتصادی صورت گرفته حکایت از آن دارد که حمل بار به طریق دریایی، تاثیر قابل توجهی در حمل بار صادراتی صادرکنندگان ایرانی داشته و برخی مسیرهای پیشنهادی به تجار و صادرکنندگان از طریق ترکیب زمینی و ریلی برای حمل بار صادراتی به ونزوئلا علاوه بر افزایش مدت زمان حمل بار، منجر به بالا رفتن هزینه‌های جانبی نیز خواهد شد؛ در عین حال کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در صورت افزایش تقاضا برای حمل بار به مقصد این کشور، به طور قطع با به‌کارگیری کشتی‌های دارای تناژ بالاتر خود، نسبت به کاهش هزینه حمل بار اقدام خواهد شد.

به طور کلی هر چند که روابط اقتصادی دو کشور مانند دوران چاوز افزایش چشم گیری نیافته است اما امید می رود با ورود ایران به پروژه های نفتی ونزوئلا و اجرای طرح های پتروشیمی در این کشور، امضای سند ۲۰ ساله همکاری و سایر اقدامات مذکور مانند افتتاح خط مستقیم کشتیرانی حجم تجارت دوجانبه بیش از پیش رشد و توسعه یابد.

حجم تجارت ایران و ونزوئلا

سهم ایران از واردات ونزوئلا طی سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۴۰۰ به جز سال ۱۳۹۹ که ۱/۸ درصد بوده، در مابقی سال‌ها کمتر از نیم درصد بوده است. براساس آمارهای رسمی ونزوئلا، میزان واردات این کشور از ۸/۴ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۳ به ۵۹ میلیون دلار تا سال ۱۳۹۲ رسیده است. اما با شروع تحریم‌های شدید آمریکا علیه این کشور واردات ونزوئلا به ۷ میلیارد دلار در سال‌های اخیر رسیده است.

البته ارزش صادرات ایران به ونزوئلا در سال ۱۳۹۹ با رشدی عجیب همراه شد و در پایان سال ۱۳۹۹ با افزایش ۵۸۶۹ درصدی به بیش از ۱۲۰ میلیون دلار رسید که از این نظر کاراکاس در رتبه ۲۵ مقاصد کالاهای ایرانی قرار گرفت. مهم تریم اقلام صادراتی ایران به ونزوئلا شامل بنزین، کالا و خدمات مربوط به پتروشیمی، دارو، پوشاک، تجهیزت پزشکی، قطعات بدنه و ماشین آلات کشاورزی، قیر، آسفالت طبیعی بوده است.

میزان صادرات این کشور به ایران از سال ۸۸ تا سال ۹۲ آنقدر اندک است که تقریبا هیچ اطلاعات مفیدی درباره آن در دست نیست. از سال ۹۲ تا سال ۹۴ موارد ثبت شده رقمی در حدود ۱۰۰ هزار دلار را نشان می دهد. تنها اقلامی که از این کشور به مقصد ایران روانه شده اند شامل تابلو پانل، دستگاه کنترل الکتریکی یا توزیع برق و اجزاء توربین های بخار است.

نتیجه

با توجه به عزم دولت سیزدهم برای گسترش رابطه با آمریکای لاتین و برداشتن گام های بلندی چون اجرای پروژه های فراسرزمینی در این کشور با هدف دور زدن تحریم های آمریکا و خلاصی از مشکلات فروش نفت خام، به نظر می رسد چشم انداز روشنی در آینده روابط اقتصادی دو کشور وجود دارد به ویژه آنکه آمریکا اخیرا بخشی از تحریم های نفتی ونزوئلا را لغو کرده و اقدام به دریافت محموله های نفت خام این کشور کرده است.

افزون بر این مشابهت های دو کشور در مواجهه با تحریم ها و رویکردهای ضدامپریالیستی هر دو، آنان را به یکدیگر نزدیک تر کرده است و دو کشور در راستای خنثی کردن تحریم ها و گشایش های اقتصادی و مالی بیش تر و هم چنین منافع دو جانبه به همکاری های خود ادامه می دهند.

افزون بر این وجود بانک مشترک دو کشور مکانیزم مناسبی برای تسویه مالی است. هم چنین دو کشور می توانند با افرآیند دلارزدایی که به نحو گسترده ای در تعاملات مالی سایر کشورها مورد استفاده است و با استفاده از تهاترکالا یا سایر ارزها اقدام به پرداخت دوجانبه کنند.