بازار؛ گروه بین الملل: از زمان های دور قاره آفریقا در کانون توجه قدرت‌های جهانی بوده و شاید بتوان گفت بهترین مکان برای استعمار و تاراج منابع باارزش بوده است. آفریقا قاره وسیعی و دارانی منابع بسیاری است.
علاوه بر معادن معروف الماس و ذخایر هیدروکربنی، ۵۰ درصد ذخایر طلای جهان و ۹۰ درصد ذخایر پلاتین، کبالت، کروم و سایر مواد معدنی در آفریقا به وفور یافت می شوند. افریقا دارای مقادیر زیادی از منابع کمیاب معدنی مانند لیتوم است که در صنایع نوین جهانی مانند خودروهای برقی مورد استفاده قرار می گیرد.
اما طی دهه‌های اخیر و خصوصا با ظهور چین به عنوان قدرت جدید اقتصادی و تحولات احتمالی در نظم جهانی، اهمیت این قاره در پیش چشم قدرت های بزرگ پررنگ شده است. افزون بر این، با توجه به تغییر و تحولات جهانی اخیر در حوزه انرژی، کشورهایی از جمله نیجریه، الجزایر، مصر، موزامبیک با منابع غنی انرژی در مرکز توجه کشورهای اروپایی هستند و همین امر احتمالا سبب بالاگرفتن رقابت قدرت‌های بزرگ جهانی در این منطقه خواهد شد و البته ایران نیز برای حضور در قاره آفریقا و استفاده از ظرفیت های آن با رقبای سرسختی روبروست.
ریشه های گسترش روابط ایران و قاره آفریقا را میتوان پس از پیروزی انقلاب و اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران در سال ۱۹۸۴ و تلاش ایران برای جایگزینی شرکای تجاری جدید و کاهش برخی از اثرات تحریم‌های جست و جو کرد. اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت ایران با هدف توسعه روابط اقتصادی ایران با کشورهای آفریقایی در سال ۱۹۹۱ به سنگال سفرکرد. تجارت ایران با آفریقا در سال ۲۰۱۸-۲۰۱۷ به بالاترین سطح خود یعنی در حدود ۱.۲ میلیارد دلار رسید. این رقم یکسال پس از آن به حدود ۶۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸-۲۰۱۹ رسید.
در دوره محمود احمدی نژاد روند روابط تجاری ایران با کشورهای آفریقایی به شدت صعودی شد، تا آنجایی که حجم عمده ای از تعاملات تجاری ایران در آن زمان متعلق به افریقا و امریکای لاتین بود، اما پس از روی کار آمدن حسن روحانی و سیاست های وی مبتنی بر گسترش روابط با کشورهای غربی و کاهش تعاملات با دول افریقایی و آمریکای لاتین این روند در ابتدا مجددا سیر نزولی در پیش گرفت، هر چند که پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا از برجام و آغاز اعمال تحریم های مجدد علیه ایران، مقام های ایرانی بر آن شدند تا برای تجدید تعامل با کشورهای آفریقایی گام بردارند و شرکای تجاری جدیدی فراتر از اروپا و آسیا پیدا کنند.
قدر مسلم است که ایران در حوزه تعاملات اقتصادی با آفریقا با رقبایی چون قطر، چین، ترکیه و عربستان سعودی روبروست و باید برای افزایش سهم خود از این بازار گسترده رقابت جدی بر پایه برنامه ریزی صحیح، دیپلماسی اقتصادی پویا و در یک کلام نقشه راه مدونی در پیش گیرد تا با ورود در زمینه هایی چون سرمایه گذاری، صدور کالاو خدمات و پروژه های فراسرزمینی برد متقابل را برای خود و کشورهای مقصد آفریقایی رقم زند
قدر مسلم است که ایران در حوزه تعاملات اقتصادی با آفریقا با رقبایی چون قطر، چین، ترکیه و عربستان سعودی روبروست و باید برای افزایش سهم خود از این بازار گسترده رقابت جدی بر پایه برنامه ریزی صحیح، دیپلماسی اقتصادی پویا و در یک کلام نقشه راه مدونی در پیش گیرد تا با ورود در زمینه هایی چون سرمایه گذاری، صدور کالاو خدمات و پروژه های فراسرزمینی برد متقابل را برای خود و کشورهای مقصد آفریقایی رقم زند.
ناگفته پیداست قدرت‌های اقتصادی جهانی از جمله روسیه، ترکیه، قطر، چین و برخی کشورهای دیگر در پی تسخیر میادین بزرگ اقتصادی و سیاسی مانند قاره آفریقا هستند . روسیه به طور پیوسته در حال سرمایه گذاری در حوزه های زیرساخت، دفاعی و کشاورزی در آفریقا است تا جایی که به گفته سرگئی لاوروف وزیر خارجه این کشور روسیه برای تبادلات مالی با این کشورها به دنبال ارزهای ملی است.
چین نیز از این قاعده مستثنی نیست و در این راستا میتوان به سرمایه گذاری های چین در زمینه های احداث کارخانه، پروژه های زیر ساختی حمل و نقل، سد و راه آهن با استفاده از نیروی کار ارزان و فراوان در افریقا اشاره کرد. به گزارش خبرگزاری اسوشیتدپرس، چین در سال ۲۰۲۱ بیش از ۳۰ میلیارد دلار در آفریقا سرمایه گذاری کرده است.
از سوی دیگر، خبرگزاری رویترز هم پیش تر از امضای قراردادهای سرمایه گذاری میان قطر و مصر به ارزش ۵ میلیارد دلار خبر داده بود. سال گذشته گروه انرژی استرالیایی "جنیک" از قصد قطر برای سرمایه گذاری در این گروه به ارزش ۶ میلیارد دلار خبر داد که حدود ۴۰ درصد از کل سرمایه گذاری ۱۵ میلیارد دلاری این شرکت را تشکیل می‌دهد و این سرمایه گذاری در بخش انرژی، به ویژه در تولید گاز در کشورهای غنا، کنیا، کنگو، گینه استوایی، سنگال، گابن، آنگولا، تانزانیا و نیجریه خواهد بود.
شرایط کنونی حاکی از رقابت شدید کشورها برای توسعه پروژه های مشترک اقتصادی و ایجاد معماری نوین در تجارت با کشورهای آفریقایی است و ایران نیز در این زمان کار چندان راحتی در پیش نخواهد داشت و باید برای رسیدن به اهداف اقتصادی خود در افریقا با توجه به وجود نظم نوین جهانی و ظهور قدرت های اقتصادی جدید نقشه راه جدیدی برای خود تدوین کند تا در آینده شاهد حسرت فرصت های از دست رفته در این منطقه نباشد
لذا تمامی موارد فوق حاکی از رقابت شدید کشورها برای توسعه پروژه های مشترک اقتصادی و ایجاد معماری نوین در تجارت با کشورهای آفریقایی است و ایران نیز در این زمان کار چندان راحتی در پیش نخواهد داشت و باید برای رسیدن به اهداف اقتصادی خود در افریقا با توجه به وجود نظم نوین جهانی و ظهور قدرت های اقتصادی جدید نقشه راه جدیدی برای خود تدوین کند تا در آینده شاهد حسرت فرصت های از دست رفته در این منطقه نباشد.
لزوم توجه بیشتر ایران به بازارهای پرپتانسیل آفریقا و گسترش سهم تجارت ایران و نیجر
کشور نیجر در غرب آفریقا قرار دارد که از سمت جنوب با نیجریه و از سمت غرب با مالی همسایه است همینطور از سمت شمال نیز با لیبی و الجزیره مرز مشترک دارد و همچنین از سمت شرق با چاد همسایه است. نیجر با ۲۵ میلیون جمعیت به خودی خود بازار گسترده ای برای ایران نیست اما همجواری آن با کشورهای چون نیجریه و الجزایر برای ایران مزایای جغرافیایی دارد و میتواند پلی برای توسعه تجارت ایران به این کشورها باشد.
با توجه به ظرفیت های گسترده ایران برای افزایش صادرات به بازارهای بکر، بزرگ و نیازمند افریقایی و حضور نیروی های متخصص و فنی مهندسی قوی و کارآزموده در ایران که پیش تر نیز مهارت خود را با توفیق در پروژه های فراسرزمینی در کشورهای مختلف در زمینه های گوناکون ثابت کرده اند، لذا آفریقا گزینه مناسبی برای ایران به عنوان شریک تجاری و گسترش تعاملات اقتصادی و تجاری با ایران است
با توجه به ظرفیت های گسترده ایران برای افزایش صادرات به بازارهای بکر، بزرگ و نیازمند افریقایی و حضور نیروی های متخصص و فنی مهندسی قوی و کارآزموده در ایران که پیش تر نیز مهارت خود را با توفیق در پروژه های فراسرزمینی در کشورهای مختلف در زمینه های گوناکون ثابت کرده اند، لذا آفریقا گزینه مناسبی برای ایران به عنوان شریک تجاری و گسترش تعاملات اقتصادی و تجاری با ایران است. در صورت به ثمر نشستن این مهم علاوه بر رهایی ایران از تنگناها و فشارهای اقتصادی و تحریمی پیوندهای سیاسی و قوت رو ابط دیپلماتیک با این کشورها نیز موجب سنگین تر شدن وزنه اقتصادی و بالطبع دیپلماتیک ایران در قاره سیاه خواهد شد و این در حالی است که اخیرا در دیدار علی باقری معاون سیاسی وزارت امور خارجه با «حسومی مسعودو» وزیر امورخارجه نیجر در نیامی دو طرف بر توسعه روابط اقتصادی و تجاری تاکید کرده اند.
البته پیش تر و طی سفر رئیس مجلس نیجر سینی عمر به ایران در تابستان سال گذشته و دیدار وی با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران دو طرف بر گسترش همه جانبه روابط از جمله حوزه های اقتصادی و تجاری تاکید کرده بوند.
لازم به ذکر است که ایران از زمان آغاز به کار رئیسی افزایش همکاری‌ها با کشورهای آفریقایی در دستور کار قرار گرفته است. رئیسی در ۲۴ ژانویه ۲۰۲۲، در دیدار با وزیر امور خارجه توگو، رابرت داسی اعلام کرده بود که ایران به عنوان یک دوست و شریک واقعی در دستیابی توگو به رفاه، توسعه، استقلال و پیشرفت کمک خواهد کرد. وی هم چنین در سفر سال گذشته خود به گینه بیسائو تاکید کرده بود که «تهران توسعه همه جانبه روابط با کشورهای آفریقایی را دنبال خواهد کرد».
تجارت ایران و نیجر
از اقتصاد بیش از ۱۱۰۰ میلیارد دلاری قاره آفریقا، حجم تجارت ایران با این قاره عدد ۱.۲ میلیارد دلار است؛ این درحالی است که در سال‌های اخیر، سهم تجارت ترکیه با قاره آفریقا از کمتر از ۲-۳ میلیارد دلار به ۳۰ میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است که خود این مساله گواه حضور رقبای قوی ایران در آفریقا است.
البته ایران در زمینه های چون بهداشت و درمان از طریق حضور هلال احمر و تاسیس کلینیک در نیجر فعالیت داشته است. از سوی دیگر شرکت های معدنی ایرانی نیز در استخراج و فرآوری محصولات معدنی این کشور مشغول فعالیت بوده و هستند. حجم تجارت ایران و نیجر از حدود ۴ میلیون دلار در سال ۲۰۱۳ به کمی بیش از یک میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ نزول کرده است. مهم ترین اقلام صادراتی ایران به نیجر شامل غلات، آرد، فراورده های لبنی، تجهیزات الکترونیکی، وقه های آهن و استیل، شیرینی و شکر، میوه جات، تراموا، سوخت معدنی، لاستیک، کف پوش، شیشه و مواد شیمیایی است.
کشت فراسرزمینی، ماشین‌آلات و ادوات و تجهیزات کشاورزی و همچنین همکاری در زمینه دارو و تجهیزات پزشکی از زمینه‌های مطلوب برای همکاری‌های مشترک میان ایران و نیجر است.
نیجر کشوری دارای منابع نفتی و ذخایر اورانیوم است که البته برای استخراج و استحصال این منابع خدادادی نیازمند تکنولوژی است و شرکت های دانش بنیان و فنی مهندسی ایران که پیش تر در زمینه کشف و استخراج و فرآوری محصولات نفتی و مواد معدنی فعالیت و تجریه است می توانند با گسترش حضور خود در زمینه های نفت و پتروشیمی و ساخت پالایشگاه نیز با این کشور وارد همکاری و تعامل شوند.
این در حالی است که در بحث پالایشگاه‌های فراسرزمینی ایران قادر به صدور نیروی انسانی و خدمات فنی مهندسی به علاوه خوراک پالایشگاه (نفت خام) است که این به معنای مدل جدیدی از تعاملات نفتی ایران با کشورها است که یک رابطه برد- برد با کشور مقصد است که در آن فروش نفت خام ایران با دانش فنی مهندسی ایرانی تضمین خواهد شد و کشور هدف نیز از طریق ظرفیت حداکثری پالایشگاه خود سود خواهد برد
این در حالی است که در بحث پالایشگاه‌های فراسرزمینی ایران قادر به صدور نیروی انسانی و خدمات فنی مهندسی به علاوه خوراک پالایشگاه (نفت خام) است که این به معنای مدل جدیدی از تعاملات نفتی ایران با کشورها است که یک رابطه برد- برد با کشور مقصد است که در آن فروش نفت خام ایران با دانش فنی مهندسی ایرانی تضمین خواهد شد و کشور هدف نیز از طریق ظرفیت حداکثری پالایشگاه خود سود خواهد برد.
مساله دیگر این است این کشور دارای منابع غنی اورانیوم، مس، فسفات، آهن، منگنز، مواد معدنی کمیاب مانند لانتانیم، اسکاندیم و غیره است که میتواند زمینه مناسبی برای سرمایه گذاری و حضور قوی تر شرکت های ایرانی باشد. از سوی دیگر صحرای آفریقا حاوی بیش از نیمی از انرژی‌های تجدید پذیر جهان به شکل انرژی خورشیدی و حرارتی است. در حال حاضر تلاش واقعی برای کنترل منابع این انرژی‌های تجدید پذیر بین کشورهای در حال ظهور، نوظهور و فقیر مانند کشور نیجر در جریان است.
محققان آلمانی اعلام کردند که(فقط ۳٪ سطح صحرای جنوبی کافی برای تأمین نیاز جهانیان است) از چین تا بولیوی، فقط ۰.۰۰۳٪ صحرای جنوبی میتواند کل انرژی اتحادیه اروپا را تأمین کند. بنابراین صحرا منطقه استراتژیک بسیار مهم برای دهه‌های بعدی است. نیجر یک کشور محصور در خشکی در آفریقای غربی است که در امتداد مرز بین مناطق صحرای بزرگ آفریقا و آفریقای سیاه واقع شده‌است.
افزون بر این میتوان به حوزه هایی چون ساخت کشتارگاه صنعتی؛ سیستم های آبیاری قطره ای؛ تهیه و تامین ماشین آلات کشاورزی؛ واکسیناسیون دام؛ اصلاح نژاد دانه‌های غذائی؛ صادرات انواع کود شیمیایی؛ سرمایه گذاری مشترک در زمینه ساخت کارخانه کود شیمیایی در نیجر( کود اوره- با توجه به داشتن گاز)؛ کشت فرا سرزمینی ( دانه‌های روغنی، پنبه ) و تبادل تجربه و اطلاعات در خصوص باغداری و کشاورزی صنعتی اشاره کرد.
چرا حجم مطلوب توسعه روابط تجاری ایران و نیجر محقق نمیشود؟
نیجر کشوری با پتانسیل‌های بالای سرمایه‌گذاری است و به رغم تمایل بخش‌های خصوصی ایران و نیجر برای همکاری بیش تر یکی از موانع برای توسعه تجارت عدم شناخت فعالان اقتصادی دو کشور از امکانات یکدیگر است که برای حل این مساله تبادل اطلاعات بازرگانی و پروژه‌های همکاری بین اتاق ایران و اتاق نیجر ضروری به نظر می رسد. برگزاری وبینار آشنایی با فرصت‌های تجاری و اقتصادی بین اتاق‌های بازرگانی دو کشور و همچنین برگزاری سمینار معرفی فرصت‌های تجاری نیز از دیگر برنامه‌های مورد نیاز است.
به تازگی، سید محمد صادق قنادزاده مدیرکل دفتر آفریقای سازمان توسعه تجارت ایران اعلام کرده است که شبکه‌ای از هشت مرکز تجاری در سرتاسر قاره آفریقا فعال شده و به ارائه طیف وسیعی از خدمات به شرکت‌های تولیدی و صادراتی که بنای حضور در بازار آفریقا را دارند، می‌پردازند.
حضور در رویدادهای بزرگ نمایشگاهی آفریقا، تبادل هیئت های تجاری، برگزاری سلسله همایش‌های معرفی ظرفیت‌های تجاری آفریقا، اعزام رایزن به مناطق مختلف آفریقا و نشست‌های تخصصی متعدد با اتحادیه‌ها و سندیکاهای صادراتی کشور از اهداف تشکیل این شبکه است.
نتیجه
با وجود صادرات کالاهای ایرانی به بازار نیجر ایران تا رسیدن به جایگاه واقعی و افزوده شدن کالاهای بیشتر در سبد صادراتی ایران به نیجر با قابلیت‌های رقابتی فاصله زیادی وجود دارد و البته این امید وجود دارد که با برنامه‌ها و اراده بخش خصوصی و دولت‌های دو کشور صادرات کالا و خدمات فنی مهندسی ایران به نیجر جهشی بزرگ را رقم زند. فعال‌سازی بخش خصوصی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری، تبادل هیأت‌های اقتصادی، تجاری، مشارکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی و تخصصی با محوریت بخش خصوصی نقش مهمی در توسعه روابط فی‌مابین دارد.
البته همان طور که پیش تر گفته شد با توجه به حضور رقبای سرسختی چون چین در آفریقا، ایران برای افزایش نفوذ اقتصادی و سیاسی خود در این قاره راه طولانی اما ممکن را در پیشرو دارد که نیازمند تدوین نقشه راه مشخص در این راستاست.
برای نمونه، هنوز ایران دارای تنها یک اتاق بازرگانی مشترک در چنین قاره بزرگ و پهناوری است. با این وجود تهران میتواند با برقراری ارتباط با کشورهای بزرگ مناطق مختلف آفریقا به سایر کشورها نیز متصل شود که در این میان آفریقای جنوبی در جنوب و الجزایر در شمال بهترین گزینه هستند.
نظر شما