بازار؛ گروه بین الملل: کشور زیمبابوه با ۱۵ میلیون نفر جمعیت در جنوب آفریقا واقع شده است. این کشور از شمال شرق، شرق و جنوب شرق با موزامبیک واز جنوب با آفریقای جنوبی و از غرب و جنوب غرب با بوتسوانا و از شمال و شمال غرب با زامبیا هم‌مرز است. از آنجایی که ایران و زیمبابوه در طول سالیان روابط پایدار و فارغ از تنشی را سپری کرده اند و هر دو تحت تحریم های غربی قرار گرفته اند می توانند با تشکیل اتحاد سیاسی و اقتصادی نسبت به دور زدن تحریم ها و گسترش هم افزایی و مشارکت اقتصادی به منظور معامله برد – برد عمل کنند.
اگر چه نام آفریقا همواره با فقر و گرسنگی پیوند خورده است ، اما بر اساس برآوردهای بین المللی ۹۶ درصد الماس، ۹۰درصد کروم، ۸۵ درصد پلاتین، ۵۰ درصد کبالت، ۵۵ درصد منگنز، ۴۰ درصد بوکسیت، ۱۳ درصد مس، ۵۰ درصد فسفات، ۶۵ درصد طلا، و ۳۰ درصد توریوم و اورانیوم جهان در آفریقا واقع شده است. این در حالی است که آفریقا مالک ۲۰ تا ۲۵ درصد پتانسیل یدروالکتریک جهان نیز هست که تا کنون بخش کوچکی از آن تحت کنترل درآمده است.
آهن، قلع، روی، سرب، زغالسنگ، سنگهای قیمتی و نیکل در آفریقا به وفور یافت می‌شود. ۱۰ کشور این قاره از جمله نیجریه، لیبی، گابن، الجزایر و آنگولا از صادرکنندگان نفت هستند. به دلیل باران های فراوان بیشتر زمینهای این قاره حاصل خیز است و جنگلهای انبوه در کنارمزارع سرسبز از ثروتهای خدادادی آفریقا محسوب می شود. از نظر ژئوپلیتیک قرار گرفتن آفریقا در بین قاره های آسیا و اروپا و وجود چهار آبراه استراتژیک دریایی (کانال سوئز، تنگه جبل الطارق، باب المندب و دماغه امیدنیک) اهمیت ویژه ای به این قاره داده است.
به لحاظ بین المللی مجموعه کشورهای آفریقایی حدود یک سوم اعضای سازمان ملل متحد و دیگر نهادهای وابسته را تشکیل می دهند و قدر مسلم کشورهای جهان برای پیشبرد اهداف بین المللی خود به آرای این کشورها نیازمند هستند. برای مثال، آرای آنها در تلاش چین جهت جلب همکاریهای بین المللی کشورهای آفریقایی در تصاحب کرسی تایوان در شورای امنیت بسیار مؤثر بود. اندونزی برای حل مسئله تیمور شرقی نیاز به آرای این قاره دارد. کشورهایی نظیر کوبا، چین، کره شمالی و جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با فشارهای سیاسی کشورهای غربی در مجامع بین المللی، به ویژه در کمیسیون حقوق بشر، آرای کشورهای آفریقایی را مهم می شمارند.
سرمایه‌گذاری و مشارکت عمیقتر ایران در آفریقا نه تنها سبب ترفیع اعتبار ایران در میان مردم محلی این قاره می شود، بلکه با دور زدن تحریم‌ها، منافع اقتصادی ایران را نیز به عنوان بازاری برای صادرات تامین می کند
لذا با توجه به موارد فوق سرمایه‌گذاری و مشارکت عمیقتر ایران در آفریقا نه تنها سبب ترفیع اعتبار ایران در میان مردم محلی این قاره می شود، بلکه با دور زدن تحریم‌ها، منافع اقتصادی ایران را نیز به عنوان بازاری برای صادرات تامین می کند.
اما شوربختانه و علی رغم تمایل ایران برای گسترش حضور و نفوذ اقتصادی خود در این قاره، به گفته سید روح الله لطیفی، قائم مقام باشگاه تجار ایران و آفریقا حجم صادرات ایران به این قاره از ابتدای سال جاری تا دی ماه حدود ۱ میلیارد و ۹۴ میلیون دلار بوده است که این رقم در مقایسه با پتانسیل های صادراتی ایران چه از نظر کالا و چه فنی مهندسی با رقم مطلوب هدف گذاری شده فاصله بسیاری دارد.
فعال کردن کامل ظرفیت های صادراتی ایران در کشورهای آفریقایی قطعا نیازمند تدوین نقشه راه جدید بر پایه نیازسنجی، قیمت های رقابتی، عرضه کالای مرغوب و بسیاری مولفه های تجاری دیگر است که اهتمام هر چه بیش تر بخش خصوصی و پشتیبانی از سوی ارگان های دولتی مربوطه را می طلبد
به گفته وی کنیا، ساحل عاج، زیمباوه، زامبیا، اوگاندا، تانزانیا، ترینیداد و توباگو، تونس، توگو، چاد، سومالی، سنگال جزء مقاصد صادراتی اصلی طی این مدت بوده اند. این در حالی است اگر چه با سیاست چند جانبه گرایی و توجه به بازارهای جدید به ویژه کشورهای منطقه، آسیا و آفریقا در دولت سیزدهم و فعال‌تر شدن بخش خصوصی ایران و کشورهای مقصد، روابط تجاری ایران با کشورهای آفریقایی در مسیر رشد قرار گرفته است، اما فعال کردن کامل ظرفیت های صادراتی ایران در کشورهای آفریقایی قطعا نیازمند تدوین نقشه راه جدید بر پایه نیازسنجی، قیمت های رقابتی، عرضه کالای مرغوب و بسیاری مولفه های تجاری دیگر است که اهتمام هر چه بیش تر بخش خصوصی و پشتیبانی از سوی ارگان های دولتی مربوطه را می طلبد.
آفریقا در چشم ایران یک قاره کلیدی است، زیرا جمهوری اسلامی به دنبال گسترش نفوذ خود در چشم اندازهای جهانی وسیع تر است. طی سال های گذشته توسعه روابط اقتصادی و سیاسی ایران با کشورهای این قاره عمدتا مغفول مانده است، اما از زمان تشکیل دولت سیزدهم روند ارتباطی ایران با قاره سیاه تا حد زیادی تغییر یافته است. چرایی اهمیت این قاره برای ایران را می توان در نقش آن برای حفظ ارتباطات بین‌المللی ایران، قدرت بی اثر کردن تحریم ها و ظرفیت مقاومت و ایستادگی در برابر فشارهای قدرت‌های رقیب جست و جو کرد
آفریقا در چشم ایران یک قاره کلیدی است، زیرا جمهوری اسلامی به دنبال گسترش نفوذ خود در چشم اندازهای جهانی وسیع تر است. طی سال های گذشته توسعه روابط اقتصادی و سیاسی ایران با کشورهای این قاره عمدتا مغفول مانده است، اما از زمان تشکیل دولت سیزدهم روند ارتباطی ایران با قاره سیاه تا حد زیادی تغییر یافته است. چرایی اهمیت این قاره برای ایران را می توان در نقش آن برای حفظ ارتباطات بین‌المللی ایران، قدرت بی اثر کردن تحریم ها و ظرفیت مقاومت و ایستادگی در برابر فشارهای قدرت‌های رقیب جست و جو کرد.
از سوی دیگر در پی تحولات ژئوپیتیک و ژئواکونومیک و ظهور نظم جهانی جدید توسط قدرت های نوظهوری چون چین، هند، روسیه و ترکیه معماری اقتصادی در آفریقا نیز دستخوش تغییر و تحولاتی شده است و کشورهای قدرتمند اقتصای در حال رقابت برای افزایش سهم خود از بازارهای اقتصادی چه از طریق صادرات و چه از طریق سرمایه گذری هستند که خود این مساله بیش ازپیش بر اهمیت قاره سیاه می افزاید.
در این راستا می توان به گزارش خبرگزاری اسوشیتدپرس اشاره کرد که بر اساس آن چین پیشتاز بهره برداری از فرصت های اقتصادی در آفریقا شده و در آفریقای جنوبی، کنگو، زیمبابوه، اتیوپی، نیجریه، کنیا، الجزایر، غنا، تانزانیا، زامبیا و موزامبیک سرمایه گذاری کرده است که حوزه های مختلفی از جمله راه آهن، پروژه های زیرساختی و احداث کارخانه را پوشش می دهد. حضور چین در پروژه های آفریقایی چنان قوت گرفته که چین به دنبال استفاده از ارزهای ملی و دلار زدایی در تبادلات مالی خود با این کشورها است که عمدتا با استقبال این کشورها مواجه می شود. حال با توجه به چالش های پیش روی ایران در زمینه نقل و انتقال پول ناشی از تحریم ها و تمایل کشورهای افریقایی برای به کارگیری ارزهای ملی در مبادلات مالی و تجاری فرصتی طلایی پیش روی ایران است تا با گسترش تعاملات تجاری با این کشورها علاوه بر خلاصی از تنگناهای مالی ناشی از تحریم ها از مشکلات انتقال پول نیز خلاصی یابد.
اما باید گفت که ایران با حضوراقتصادی در سرزمین آفریقا با رقبای نسبتا پرقدرتی مواجه خواهد شد. به گزارش الجزیره، سرمایه گذاری مستقیم ترکیه در آفریقا در سال گذشته حدود ۱۰ میلیارد دلار بوده است و در واقع آنکارا به دنبال گسترش نفوذ خود در آفریقا با استفاده از ابزارهایی از جمله دیپلماسی، تجارت، سرمایه گذاری، اموزش، همکاری های امنیتی و نظامی و ابزارهای فرهنگی است. حتی عربستان دیگر همسایه ایران است که پیش تر در فکر گسترش حضور و نفوذ خود در آفریقا افتاده است. خبرگزاری اسوشیتدپرس پیش تر در گزارشی اعلام کرد که عربستان اقدام به سرمایه گذاری یک میلیارد دلاری در زمینه های صنعت، مالی، کشاورزی، معدن کاری، حمل و نقل و انرژی در قاره آفریقا کرده است.
اما در ایران هم در دولت ابراهیم رئیسی، رویکرد گسترش همکاری ها با کشورهای همسایه و آمریکای لاتین و افریقا در الویت سیاست خارجی و اقتصاد راهبردی قرار گرفته است. ابراهیم رئیسی از ابتدای ریاست جمهوری خود خواستار افزایش همکاری‌ها با آفریقا شد و در واقع به توانایی‌های مادی و نیروی انسانی آفریقا پی برده است . رئیسی اواسط ماه گذشته در دیدار با محمد مایگا سفیر جدید مالی گفته بود با توجه به ظرفیت‌های عظیم ایران، این کشور آماده گسترش روابط اقتصادی خود با کشورهای مختلف آفریقایی از جمله مالی است.
وی هم چنین ضمن انتقاد از نحوه حضور کشورهای غربی در افریقا گفته بود که غربی‌ها نه برای کمک، بلکه برای استعمار و غارت ثروت مردم آفریقا به این قاره ورود کرده‌اند و کشورهای آفریقایی با توجه به ذخایر و منابع غنی و همچنین برخورداری از نیروی انسانی، بدون دخالت غربی‌ها خواهند توانست با استقلال به توسعه و پیشرفت بیشتر برسند.
رئیسی هم چنین در سفر سال گذشته میلادی خود به گینه بیسائو اعلام کرد که تهران توسعه همه جانبه روابط با کشورهای آفریقایی را دنبال خواهد کرد. وی گفته بود که جمهوری اسلامی ایران شریک واقعی خواهد بود و سیاستهای منافع متقابل را با آفریقا در پیش خواهد گرفت. رئیسی تاکنون با مقام های گینه بیسائو، توگو و مزامبیک دیدار داشته است و طی این دیدارها همواره بر عزم ایران برای گسترش مراودات اقتصادی و سیاسی با افریقا تاکید کرده است.
دولت سیزدهم طی یک سال گذشته تمرکز ویژه ای بر قاره سیاه داشته است و در پی توسعه بیشتر این روابط است. موقعیت سیاسی و استراتژیک آفریقا، سابقه استعمار آن در گذشته، منابع معدنی و انرژی غنی، جمعیت زیاد مسلمانان و جذابیت اقتصادی، همگی عوامل ترغیب کننده توسعه حضور و مشارکت ایران در این قاره هستند.
ایران در دوره محمود احمدی نژاد شاهد توسعه روابط با کشورهای آفریقایی بود، اما در دوره حسن روحانی به علت تمایل وی برای خروج ایران از انزوای سیاسی و اقتصادی، سیر مراودات ایران با قاره سیاه نزولی شد زیرا روحانی عمدتا به دنبال توسعه روابط با کشورهای آسیایی و افریقایی بود هر چند که با خروج دونالد ترامپ رئیس جمهوری پیشین امریکا از برجام و اعمال تحریم های جدید علیه ایران ، مقام های ایرانی بار دیگر به دنبال شرکای جایگزین از جمله آفریقا رفتند.
روابط اقتصادی و تجاری ایران و زیمبابوه
فارغ از بحث مبادلات تجاری و صادرات ایران به زیمبابوها، ایران در این کشور در پروژه هایی از جمله ساخت سد و نیروگاه برق – ابی و اقدامات بهداشتی و درمانی به وسیله هلال احمر و احداث درمانگاه مشارکت داشته است.
خرداد سال جاری رئیس گروه دوستی زیمبابوه و ایران شامو وبستر کوتی وان در بازدید از گروه صنعتی تراکتورسازی ایران گفته بود اقتصاد زیمبابوه بر بخش کشاورزی استوار بوده و برای رشد و توسعه کشاورزی و به تبع آن اقتصاد و امنیت غذایی کشور زیمبابوه برای رونق صنعت کشاورزی به تجهیزات مدرن و توسعه مکانیزاسیون نیاز دارد که این امر با توسعه روابط دو کشور (ایران و زیمبابوه) در قابل مجموعه‌ای مانند تراکتورسازی مطمئناً محقق خواهد شد.
وی در ادامه کفته بود « ما امیدواریم از تولیدات عظیم مجموعه تراکتورسازی ایران در افزایش قدرت کار مردم و تولیدات کشور زیمبابوه در سایر بخش استفاده کنیم و تراکتورسازی میتواند نقش اصلی در گسترش روابط وتولیدات کشورمان داشته باشد.»
اخیرا نیز هوی سی‌اینسزا، وزیر صنایع زیمباوه در دیدار با وزریر صنعت معدن تجارت سید رضا فاطمی امین اعلام کرده است که کشورش آماده همکاری با ایران در زمینه انرژی های تجدیدپذیر، تولید خودرو، تولید تنباکو و به طور کلی توسعه همکاری های صنعتی و معدنی و ... است.
طبق گفته فاطمی امین حجم تجارت ایران و زیمبابوه طی پنج سال گذشته رو به نزول بوده است و از ۶۰۰ هزار دلار به ۱۰ هزار دلار کاهش یافته و تقریباً به صفر رسیده است که خود گواه لزوم به کارگیری دیپلماسی فعال اقتصادی برای ایجاد جهش در حجم مبادلات اقتصادی میان دو کشور است
البته طبق گفته فاطمی امین حجم تجارت ایران و زیمبابوه طی پنج سال گذشته رو به نزول بوده است و از ۶۰۰ هزار دلار به ۱۰ هزار دلار کاهش یافته و تقریباً به صفر رسیده است که خود گواه لزوم به کارگیری دیپلماسی فعال اقتصادی برای ایجاد جهش در حجم مبادلات اقتصادی میان دو کشور است.
به گفته فاطمی امین، با توجه به حضور چندین شرکت بزرگ فعال در زمینه انرژی خورشیدی در ایران و ظرفیت های عظیم ایران در زمینه های دارو و تجهیزات پزشکی و فعالیت های شرکت‌های بزرگ و مطرح در زمینه مس و آلومینیوم، ایران می تواند با همکاری با زیمبابوه در این حوزه ها نیازهای طرف متقابل را تامین کند. وی در ادامه برای حضور شرکت های معدنی ایرانی برای فعالیت در معادن زیمبابوه برای استخراج و تولید طلا اعلام آمادگی کرد.
یکی از راهکارهای گسترش روابط تجاری با کشوری مانند زیمبابوه تهاتر کالاهای مورد نیاز بازار طرفین است. به عنوان مثال ایران میتواند از زیمباوه پنبه و طلا وارد کند و در مقابل به زیمباوه ماشین‌آلات از جمله ماشین‌آلات صنایع غذایی را صادر کند تا تراز تجاری دو کشور دوطرفه رشد کند
دو کشور تاکنون ۸ کمیسیون مشترم همکاری های اقتصادی برگزار کرده اند و نهمین دور آن قرار است بهمن ماه سال جاری برگزار شود.
البته به گفته سید محمد صادق قناد زاده، مدیرکل دفتر آفریقای سازمان توسعه تجارت ایران ایران در راستای گسترش تعاملات اقتصادی با کشورهای آفریقا شبکه‌ای از هشت مرکز تجاری در سراسر قاره آفریقا فعال شده و به ارائه طیف وسیعی از خدمات به شرکت‌های تولیدی و صادراتی که بنای حضور در بازار آفریقا را دارند، می‌پردازند . وی در همایش بررسی ظرفیت‌های تجاری شمال آفریقا تصریح کرده بود این مراکز در کشورهای کنیا، اوگاندا، تانزانیا، ساحل عاج، غنا، کامرون، سنگال، نیجریه، الجزایر و آفریقای جنوبی مستقر و این شبکه تا پایان سال تکمیل می‌شود.
نتیجه
در مجموع آفریقا قاره اسلام، تمدن، غنای طبیعی و ظرفیت عظیم اقتصادی است و نمی تواند در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نادیده گرفته شود. باید گفت شناخت سیاستهای غرب و آمریکا و به خصوص سیاست آنها در راستای انزوای ایران در آفریقا ضرورت دارد. تبادل هیئتهای سیاسی، افزایش همکاریهای بین المللی، شناخت متقابل فرهنگی و انجام فعالیتهای اقتصادی اگر با یک برنامه ریزی صحیح صورت پذیرد، باعث استحکام موقعیت جمهوری اسلامی ایران در آفریقا و تحقق یکی از اهداف سیاست خارجی ایران اسلامی خواهد بود.
لازم به ذکر است اگر چه ایران در کشورهای آفریقایی با رقبایی چون چین و روسیه و ترکیه مواجه است، اما قدر مسلم با برنامه ریزی صحیح، تهیه نقشه راه دقیق و کاربردی برای همکاری های اقتصادی، شناخت کامل از بازار کشورهای افریقایی و ترغیب و پشتیبانی بخش خصوصی برای ورود به بازارهای افریقایی نه تنها می تواند سهم گسترده تری از بازارهای بزرگ کشورهای افریقایی را نصیب خود کند، بلکه میتواند وزنه سیاسی و دیپلماتیک خود را رشد و توسعه دهد که به خصوص در شرایط تحریم و فشار کنونی برای ایران امتیاز بزرگی محسوب می شود.
نظر شما