بازار؛ گروه بین الملل: ازبکستان با حدود ۳۳ میلیون نفر جمعیت پرجمعیت ترین کشور آسیای میانه است که از شمال وغرب با قزاقستان، از شرق با تاجیکستان و قرقیزستان و از جنوب با افغانستان و ترکمنستان دارای مرز مشترک است و ۸۰ درصد جمعیت آن مسلمان هستند.
آسیای میانه یکی از بی حاشیه ترین حوزه ها در سیاست خارجی ایران بوده است. ازبکستان به عنوان یکی از کشورهای مهم و هدف صادراتی ایران بوده و صادرات به این کشور، در ماه های اخیر، روند صعودی را تجربه کرده است
ایران و ازبکستان به جز اشتراکات مذهبی و فرهنگی طی سال ها روابط آرامی را با یکدیگر تجربه کرده اند و در واقع می توان گفت که آسیای میانه یکی از بی حاشیه ترین حوزه ها در سیاست خارجی ایران بوده است. ازبکستان به عنوان یکی از کشورهای مهم و هدف صادراتی ایران بوده و صادرات به این کشور، در ماه های اخیر، روند صعودی را تجربه کرده است.
حجم مبادلات تجاری ایران و ازبکستان در سال گذشته حدود ۴۰۰ میلیون دلار در بوده است. صادرات ایران به ازبکستان در هفت ماهه امسال ۲۴۴ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه افزایش داشته است. ازبکستان در جایگاه دوم مقاصد صادراتی ایران در بین کشورهای CIS (هم‌سود) در سال جاری قرار دارد.
اخیرا هم دولت ازبکستان اعلام کرده، از اول ژانویه تا ژوئیه ۲۰۲۳، واردات ۲۲ قلم کالا را صفر خواهد کرد. این سیاست در راستای کاهش تاثیر منفی تورم در این کشور است. بدین ترتیب پیش‌بینی می‌شود، با حذف تعرفه ۲۲ قلم کالای تاشکند، مسیر گسترش صادرات تهران به تاشکند هموارتر شود
اخیرا هم دولت ازبکستان اعلام کرده، از اول ژانویه تا ژوئیه ۲۰۲۳، واردات ۲۲ قلم کالا را صفر خواهد کرد. این سیاست در راستای کاهش تاثیر منفی تورم در این کشور است. بدین ترتیب پیش‌بینی می‌شود، با حذف تعرفه ۲۲ قلم کالای تاشکند، مسیر گسترش صادرات تهران به تاشکند هموار تر شود. مهمترین کالاهایی که طبق اعلام گمرک ایران به ازبکستان در یکسال گذشته صادر کرده است؛ شامل سیمان و مصالح ساختمانی، کاشی و سرامیک، تاسیسات عمرانی و ساختمانی، شوینده، محصولات پتروشیمی، انواع رنگ، محصولات کشاورزی شامل لبنیات، شیر خشک صنعتی، خرما، پسته، سیب، پرتقال، کیوی، چای و غذای آبزیان بوده است.
در چهاردهمین اجلاس کمیسیون مشترک ایران و ازبکستان که اول و دوم اسفندماه سال گذشته با حضور سید رضا فاطمی امین ، وزیر صمت کشور و عمر زاق اف، معاون نخست وزیر و وزیر سرمایه گذاری و تجارت خارجی ازبکستان با موفقیت برگزار شد، علاوه بر امضای یادداشت تفاهم کمیسیون مشترک، ۲ سند همکاری متقابل دیگر به امضای طرفین رسید. در این اجلاس عمر زاق اف، معاون نخست وزیر و وزیر سرمایه گذاری و تجارت خارجی ازبکستان خواستار تدوین و امضای نقشه راه‌های همکاری‌های دو کشور و اجرای نظارت ماهانه بر آن شده بود.
ایران مایل به توسعه سطح مناسبات اقتصادی و سیاسی با کشورهای آسیای مرکزی است. رئیس جمهوری ایران اسفند ماه سال گذشته در دیدار با سردار عمر زاق اف در تهران گفته بود ایران از توسعه روزافزون سطح روابط با همه کشورهای آسیای مرکزی خصوصاً ازبکستان استقبال می‌کند و هیچ محدودیتی در این زمینه قائل نیست. سردار عمر زاق اف نیز در این دیدار تاکید کرده بود تاشکند در حوزه‌های مختلف از جمله توسعه روابط تجاری و اقتصادی، سرمایه‌گذاری، حمل‌ونقل و ترانزیت و مناسبات فرهنگی با عزم راسخ به دنبال تعمیق هرچه بیشتر روابط با تهران است.
این در حالی است که حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه که اخیرا برای شرکت در بیست و ششمین اجلاس شورای وزیران سازمان همکاری های اکو به ازبکستان سفر کرده است در دیدار با رئیس جمهوری ازبکستان شوکت میرضیایف خواستار توسعه هر چه بیش تر روابط اقتصادی و امضای توافق نامه تجارت ترجیحی میان دو کشور شده است.
امیرعبداللهیان در دیدار همتای ازبک خود اعلام کرده است ایران برای سرمایه‌گذاری مشترک با ازبکستان در زمینه های کشاورزی، ساخت و ساز و انرژی و همچنین گسترش همکاری در عرصه های ترانزیت و انرژی آماده همکاری با ازبکستان است.
امیرعبداللهیان در دیدار با همتای ازبک خود گفته بود با توجه به ظرفیت های دو کشور، هنوز تا رسیدن به شرایط مطلوب روابط اقتصادی دو کشور باید تلاش بیشتری داشته باشیم؛ آماده ایم تسهیلات بیشتری را برای تردد مردم دو کشور فراهم کنیم و ایران برای سرمایه‌گذاری مشترک با ازبکستان در زمینه های کشاورزی، ساخت و ساز و انرژی و همچنین گسترش همکاری در عرصه های ترانزیت و انرژی آماده همکاری با ازبکستان است
وی در دیدار با بختیار سعیدوف، وزیر خارجه ازبکستان نیز اعلام کرد « با توجه به ظرفیت های دو کشور، هنوز تا رسیدن به شرایط مطلوب روابط اقتصادی دو کشور باید تلاش بیشتری داشته باشیم؛ آماده ایم تسهیلات بیشتری را برای تردد مردم دو کشور فراهم کنیم و ایران برای سرمایه‌گذاری مشترک با ازبکستان در زمینه های کشاورزی، ساخت و ساز و انرژی و همچنین گسترش همکاری در عرصه های ترانزیت و انرژی آماده همکاری با ازبکستان است»
از دیگر تحولات در روابط اقتصادی دو طرف می توان به امضای ۱۷ سند همکاری میان تهران و تاشکند در زمینه های توسعه حمل و نقل ترانزیتی، مبادلات فرهنگی، گمرک، مبادلات تجاری و اقتصادی، بهداشت و دیگر حوزه ها در تاشکند اشاره کرد. در مراسم امضای این اسناد رئیسی بر آمادگی ایران در خصوص گسترش روابط دو جانبه با ازبکستان در زمینه های تبادلات تجاری، ترانزیت و حمل ونقل و انرژی تاکید کرد.
از زمان روی کار آمدن رئیسی، ایران سیاست خارجی و راهبرد اقتصادی متفاوت تری را در پیش گرفته و با الویت قراردادن توسعه مناسبات اقتصادی با همسایگان و کشورهای آسیایی و منطقه سعی در ایجاد تحولات مثبت در نقش خود به عنوان یکی از بازیگران مهم آسیا است. نمونه این سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی را میتوان در افزایش تبادل هیات های اقتصادی ایرانی به کشورهای منطقه و آسیای مرکزی و افتتاح شبکه های ریلی و جاده ای ترانزیتی مشاهده کرد.
تبادل هیات های تجاری میان ایران و ازبکستان هایی منجر به درک عمیق تر و لمس بهتر و نزدیک تر تجار و فعالان اقتصادی ایران نسبت به شرایط بازار و نیازهای اقتصادی بازار مقصد است که قطعا می تواند سرآغاز شروع روابط گسترده تر اقتصادی میان دو کشور باشد
در همین راستا اردیبهشت سال جاری یک هیات صد نفره از تولیدکنندگان و صنعتگران ایران (متشکل از ۳۰ شرکت و نام تجاری)، جهت رایزنی به منظور ایجاد فرصت جدید همکاری میان ایران و ازبکستان وارد تاشکند شدند و محصولات، دستاوردها، پتانسیل و توانایی های اقتصادی تجاری ایران را در محل دایمی نمایشگاه تاشکند" اوز اکسپو" به معرض نمایش گذاشتند.
بی شک تبادل چنین هیات هایی منجر به درک عمیق تر و لمس بهتر و نزدیک تر تجار و فعالان اقتصادی ایران نسبت به شرایط بازار و نیازهای اقتصادی بازار مقصد است که قطعا می تواند سرآغاز شروع روابط گسترده تر اقتصادی میان دو کشور باشد.
خصوصا آن که به گفته رییس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی خراسان رضوی محمد حسین روشنک ازبکستان ارتباط خوب و رویکرد مثبتی را با ایران آغاز کرده و چشم انداز توسعه روابط تجاری با این کشور روشن است اما تحقق آن افزایش کالاها در سبد صادراتی ایران را می‌طلبد.
البته به گفته کارشناسان اقتصادی یکی از مسایل مهم ایران در توسعه روابط تجاری با ازبکستان ناچیز بودن کالاهای قابل رقابت با بازارهای جهانی در این کشور هدف صادراتی است.
برای توسعه روابط تجاری تهران و تاشکند تنوع و رقابت پذیری قیمت ها در سبد کالاهای صادراتی ایران بر سایر مسایل مقدم تر است
کشور ازبکستان نیز سیاست باز را دنبال می کند که این نگرش برای فعالان اقتصادی بسیار موثر است، ایران نیز مشکل خاصی در روابط سیاسی، اقتصادی و تجارت با ازبکستان ندارد. البته به گفته کارشناسان اقتصادی یکی از مسایل مهم ایران در توسعه روابط تجاری با ازبکستان ناچیز بودن کالاهای قابل رقابت با بازارهای جهانی در این کشور هدف صادراتی است زیرا در صادرات نمی توان کشور مقابل را وادار کرد که کالاهای ایرانی را با قیمت بالاتر از کالاهای مشابه دیگر خریداری کند زیرا قیمت تمام شده کالاهای تولیدی – صادراتی ایرانی بالاتر است.
از سوی دیگر ایران از امکانات صادراتی وسیعی که مورد نیاز کشورهایی مانند ازبکستان باشد، برخوردار نیست و سبد صادراتی ایران قابل رقابت با سبد صادراتی کشورهایی از جمله ترکیه نیست. از سوی دیگر برای توسعه روابط تجاری تنوع و رقابت پذیری قیمت ها در سبد کالاهای صادراتی ایران بر سایر مسایل مقدم تر است.
عمده ترین رقبای ایران در بازار ازبکستان روسیه، چین، قزاقستان، کره و ترکیه می باشند که حدود ۶۹ درصد این بازار را به خود اختصاص داده اند. عمده ترین محصولات صادراتی ایران به ازبکستان طی ۵ سال اخیر محصولات آهن و فولاد و مهم ترین کالای وارداتی از ازبکستان نخ و پنبه بوده است. با توجه به اهمیت حفظ بازار صادراتی ازبکستان و توسعه روابط تجاری با این کشور، مواردی از قبیل حل مشکلات بانکی فیمابین از طریق تشکیل کمیته های بانکی مشترک و بکارگیری مکانیزم تهاتر، افزایش خطوط پروازی مستقیم و مقاصد آن، تامین واگن و اتخاذ اقدامات لازم جهت تقویت همکاری در بخش حمل و نقل و ترانزیت و ایجاد شرکت مشترک حمل و نقلی بین دو کشور با هدف تسهیل تردد تجار لازم و ضروری به نظر می رسد.
وضعیت ترانزیت ایران و ازبکستان
موضوع حمل ونقل به عنوان یکی از مهمترین راه‌های درآمدزایی و پیشرفت اقتصادی درجهان به شمار می‌رود و ایران از این نظر در منطقه‌ای ویژه و موقعیت استثنایی قرار دارد. در واقع ایران در یک چهارراه ترانزیت جهانی قرار گرفته که از یک سو به شرق دور و از سوی دیگر به کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS) می‌رسد؛ همچنین از سوی دیگر به اروپا و آفریقا مسیر دارد که این موقعیت ویژه در نقشه جهان می‌تواند کشور را از نظر حمل کالا و ترانزیت به یک قدرت جهانی تبدیل کند.
ایران علاوه بر ارتباطات دریایی، از ظرفیت ریلی خوبی هم برخوردار است به طوری که از چهار مسیر تعریف شده برای ترانزیت ریلی در جهان، سه مسیر از ایران می‌گذرد. مسیر اول از طریق اروپای غربی به سمت روسیه، قزاقستان و چین تعریف شد. مسیر دوم از طریق اروپا به ترکیه، ایران، جنوب آسیا، جنوب چین و جنوب‌شرقی آسیا و مسیر سوم از اروپا به ترکیه، ایران، آسیای مرکزی و چین است. مسیر چهارم نیز از شمال اروپا به روسیه، آسیای مرکزی و خلیج‌فارس می‌گذرد.
ایران به تمام راه‌های حمل‌ونقلی اعم از دریا، جاده، ریل و آسمان دسترسی دارد. برآورد شده که اگر کشور به درآمد ترانزیت ٥٠ میلیون تن کالا دست پیدا کند، می‌تواند از درآمدهای نفت بی‌نیاز شود خصوصا این که در شرایط تحریمی برای فروش نفت خود با چالش های فراوانی روبروست
ایران به تمام راه‌های حمل‌ونقلی اعم از دریا، جاده، ریل و آسمان دسترسی دارد. برآورد شده که اگر کشور به درآمد ترانزیت ٥٠ میلیون تن کالا دست پیدا کند، می‌تواند از درآمدهای نفت بی‌نیاز شود خصوصا این که در شرایط تحریمی برای فروش نفت خود با چالش های فراوانی روبروست. با این حال دولت سیزدهم پس از اینکه سکان مدیریت کشور را از نیمه مردادماه سال گذشته در دست گرفت، توسعه دیپلماسی اقتصادی با کشورهای همسایه را در دستورکار قرار داده است.
مهرماه سال جاری شهریار افندی زاده از افتتاح کریدور حمل و نقل ترکیبی چین-تاجیکستان-ازبکستان- ترکمنستان- ایران- ترکیه درتاجیکستان خبر داد. بخش تاجیکستانی این کریدور در کولاب، منطقه آزاد تاجیکستان افتتاح شده است است که طبق سیاست‌های این کشور ، کولاب به قطب صنعتی و ترانزیتی این کشور تبدیل خواهد شد و قطار ترانزیتی این کریدور جدید از کولاب به سمت ایران حرکت کرد. ایران در پی تحقق هدف ترانزیت ۲۰ میلیون تن کالا در سال با آسیای مرکزی است.
محموله ها در طول مسیر جدید با روش های مختلف حمل و نقل شامل قطار، کامیون ها؛ کشتی ها؛ و هواپیما ترانزیت و تحویل داده شوند. این کریدور چندوجهی بین چین و ترکیه به احیای جاده بزرگ ابریشم کمک می کند و در کاهش مسافت و کاهش هزینه حمل کالا و یکپارچگی اقتصادی منطقه ای نسبت به کریدورهای موجود موثر است. این مسیر ترانزیتی برای کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه همچون ازبکستان توفیق بزرگی است که می تواند منجر به پررنگ تر شدن نفوذ اقتصادی و سیاسی ایران در میان این کشورها باشد.
هم چنین در صورت افتتاح کریدور چین – قرقیزستان – ازبکستان (CKU)، این دالان به بخش جنوبی قطار باری چین-اروپا تبدیل می‌شود و چین، قرقیزستان و ازبکستان را از طریق ایران و ترکیه به اروپای مرکزی و شرقی متصل می‌کند
هم چنین در صورت افتتاح کریدور چین – قرقیزستان – ازبکستان (CKU)، این دالان به بخش جنوبی قطار باری چین-اروپا تبدیل می‌شود و چین، قرقیزستان و ازبکستان را از طریق ایران و ترکیه به اروپای مرکزی و شرقی متصل می‌کند.
این پروژه از سال ۱۹۹۷ بلاتکلیف بود اما در میان تغییر زنجیره تامین در پی حمله روسیه در اوکراین، مجددا احیا شده است. بنابراین، هر سه طرف پروژه بر علاقه خود برای اجرای پروژه تاکید کرده‌اند. راه آهن CKU تجارت و اتصال را نه تنها برای چین، قرقیزستان و ازبکستان تقویت می‌کند، بلکه مزایای شاخه آن برای کل منطقه از جمله افغانستان و ایران نیز در دسترس خواهد بود.
مسیر CKU به بخش جنوبی قطار باری چین-اروپا تبدیل می‌شود و چین، قرقیزستان و ازبکستان را از طریق ایران و ترکیه به اروپای مرکزی و شرقی متصل می‌کند. همچنین از ازبکستان، راه آهن CKU می‌تواند با راه آهن ازبکستان-ترکمنستان به بندر ترکمن باشی در دریای خزر متصل شود. در بندر ترکمن می‌تواند با بندر باکو در آذربایجان و به بازارهای گرجستان، ترکیه و کشورهای اتحادیه اروپا در دریای سیاه بلغارستان و رومانی تقسیم شود، یا می‌تواند به سمت جنوب به بنادر ایران در دریای خزر مانند انزلی یا بندر ایران در چابهار حرکت کند. از آنجا، دسترسی دریایی به خاورمیانه، شرق آفریقا و جنوب آسیا منتهی می‌شود.
نتیجه
با توجه به تحولات منطقه اوراسیا و جنگ اوکراین و نیاز کشورهای آسیای مرکزی به کریدورهای جایگزین مسیرهای عبوری از روسیه که به واسطه تحریم های غرب بلااستفاده شده اند، به نظر می رسد ایران که در چهار راه ترانزیت جهان قرار گرفته و از ظرفیت های مطلوب بنادر خود در شمال و جنوب برخوردار است بتواند سکان ترانزیت را در این منطقه به دست گیرد و از شرایط کنونی به نفع خود استفاده کند، که البته تبدیل ایران به هاب ترانزیت مستلزم گسترش خطوط ریلی و اتصال کامل خطوط راه آهن به بنادر برای استفاده هر چه بیشتر از حمل و نقل ترکیبی با هدف ارزآوری خصوصا در شرایط تحریمی و فشارهای اقتصادی کنونی است.
از سوی دیگر توسعه روابط تجاری در وهله اول نیازمند حل مشکلات نقل و انتقال پولی است که برای این هدف می توان به سازوکارهایی چون تاسیس بانک مشترک، تهاتر کالا و استفاده از ارزهای ملی متوسل شد همان گونه که روش های دلار زدایی در سیاست های اقتصادی قدرت های بزرگی چون چین و روسیه در دستورکار قرار گرفته است.
نظر شما