تهمینه غمخوار؛ بازار: در اوایل ماه جاری، محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق، ایران را به عنوان سومین مقصد سفرهای خارجی خود انتخاب کرد و برای دیدار با مقامات ایرانی به تهران سفر کرد در حالی که با مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران به ویژه رهبر معظم انقلاب و رئیس جمهوری ایران دیدار کرد.
با توجه به تحولات اخیر در عراق، سفر نخست وزیر جدید این کشور به ایران از اهمیت بالایی برخوردار بود چرا که روابط ایران و عراق در ابعاد امنیتی، سیاسی و منطقه ای به هم تنیده شده ضمن اینکه روابط اقتصادی و تجاری نیز از جمله زمینه هایی است که دو کشور همسایه را به هم نزدیکتر می کند.
پس از سرنگونی حکومت صدام، عراق به مهمترین شریک تجاری ایران تبدیل شد؛ به طوری که از آن زمان به بعد حجم مبادلات تجاری سالانه ایران و عراق به شکل قابل توجهی افزایش یافت. بنابراین، باید این نکته را مدنظر قرار داد که روابط دو کشور، استراتژیک است و اقتصاد، امنیت، تهدیدها و فرصت‌های دو کشور کاملاً به هم پیوسته و از طرفی، روابط عراق بر مسائل اقتصادی متمرکز بوده است.
در همین راستا خبرنگار بازار گفتگویی با «مصدق مصدق پور» کارشناس مسائل غرب آسیا در رابطه با روابط ایران و عراق و دستاوردهای سفر السودانی به تهران انجام داده که در ادامه می خوانیم.
* با توجه به تحولات اخیر عراق، از دیدگاه شما سفر اخیر نخست وزیر جدید عراق به ایران چه اهمیت ودستاوردهایی در توسعه تجارت دو جانبه در آینده خواهد داشت؟
محمد شیاع السودانی، سیاستمداری برآمده از نهادهای دولتی که پس از سال ۲۰۰۳ شکل گرفتند، به خوبی با درک اعتقاد و استراتژی ایران در مورد اهمیت عراق به عنوان یک تنفس گاه اقتصادی برای آن و یک خروجی مهم برای دور زدن تحریم های اعمال شده علیه تهران، بر ضرورت ادامه مبادلات اقتصادی بین دو کشور توسط برخی بخش‌های خدمات دولتی و تجاری عراق تاکید کرد، زیرا ایران به باب الحوائج کالاهای وخدمات مورد نیاز عراق به ویژه گاز، برق و محصولات کشاورزی تبدیل شده است و برای گسترش صادرات خود به عراق و افزایش و تنوع بخشی خروجی های صادراتی خود اهمیت فراوانی قائل است.
السودانی در مذاکرات خود با مقامات اقتصادی و تجاری ایران بر منابع برق و گازهای وارداتی به ویژه با توجه به اجرای طرح ملی سوخت تمرکز خاصی داشت. از این رو، مسئله برق و گاز از جایگاه مهمی در دستور کار این سفر برخوردار بود و قول و تعهداتی برای ارتقای این موارد و تامین برق، با فعال سازی کمیته فنی دریافت کرد و اینگونه توافق شد که مذاکراتی از طریق یک کمیته فنی جهت اطمینان یابی از ادامه کار در این عرصه انجام شود.
فعال شدن این توافقات به نفع منابع مالی ایران به ویژه در سایه تحریم های اقتصادی خواهد بود؛ به علاوه افزایش سقف صادرات ایران به عراق که در طول سال جاری کاهش قابل توجهی داشته است و انتظار نمی رود تا پایان سال جاری ۲۰۲۲ به بیش از ۷ میلیارد دلار برسد. این امر ممکن است السودانی را به سمت اتخاذ یک سیاست اقتصادی جدید مبنی بر تامین نیاز عراق و تحقق اهداف اقتصادی وتجاری ایران سوق دهد.
روابط اقتصادی دو کشور تابع دو دیدگاه متفاوت است؛ در حالی عراق روابط اقتصادی خود با ایران را در بستر طبیعی حرکت تجاری و نیاز متقابل در اقتصاد بازار بین دو کشور می‌داند، تهران، جغرافیای اقتصادی عراق را مکمل تثبیت نفوذ سیاسی خود در عراق و به کارگیری اقتصاد برای این منظور در نظر گرفته است. علاوه بر ماهیت بازده دهی مالی که در نتیجه نیاز بازار عراق به دست می‌آورد، تهران قبلا محدودیت‌های تاثیرگذاری را برای دولت های عراق در صورتی که به فکر دور شدن تدریجی از آن باشند، ایجاد کرده است.
تاسیس دفتر نمایندگی وزارت نفت ایران در عراق می تواند یک گام سیاسی فراتر از خواسته گسترش و توسعه همکاری در عرصه نفت و گاز و در نهایت یک کارت فشار جدید علیه ایالات متحده که اخیرا نفت عامل چرخش آن به سمت عراق بوده، در اختیار ایران قرار دهد
به هرحال سودانی این مسئله را مورد توجه قرار خواهد داد. همزمان با این سفر اعلام شد که یک دفتر نمایندگی وزارت نفت ایران در عراق تاسیس می شود که این دستاورد می تواند یک گام سیاسی فراتر از خواسته گسترش و توسعه همکاری در عرصه نفت و گاز باشد و در نهایت یک کارت فشار جدیدی را علیه ایالات متحده که اخیرا نفت عامل چرخش آن به سمت عراق بوده، همچنین یک برگ فشاری بر کشورهای اروپایی که به خاطر جنگ اوکراین با کمبود سوخت روبر هستند، در اختیار ایران قرار دهد. البته پیش بینی می شود که این امر عاملی برای تشنج روابط السودانی با تعدادی از بازیگران داخلی باشد و در واقع تا حد زیادی با مخالفت های آمریکا، غرب و اعراب مواجه خواهد شد.
بر همین اساس می توان شاخص ترین دستاوردهای سفر السودانی به تهران را موارد زیر در نظر گرفت:
۱) سفر محمد السودانی به ایران به لحاظ زمان، مدت و نوع موضوعات مورد مذاکره که در آن ارائه شد، تأیید می‌کند که تصمیم‌گیرنده در بغداد، همچنان تهران را دارای بیشترین تأثیرگذاری در تصمیم‌گیری داخلی و کنترل کننده‌ترین پرونده های حساس و پیچیده با تبعات سیاسی، امنیتی و اقتصادی آن می‌داند.
۲) این سفر یک سنجش واقعی برای حسن نیت ایران نسبت به نخست وزیر جدید بود که السودانی این حمایت را از طریق پیام های مقام معظم رهبری در دیدار با ایشان دریافت کرد. این سوال باز باقی می ماند که السودانی چگونه این حمایت را ابتدا در رفتار سیاسی داخلی خود و در مرحله دوم در رابطه با ایالات متحده و جهان عرب ترجمه و تبدیل به فعل خواهد کرد؟
۳) اهمیت این دیدار بیشتر از طریق موضوعات مورد مذاکره در این سفر قابل ادراک و رویت است که مهمترین آنها مسئله تهدیدات جمهوری اسلامی به حمله به اراضی کردستان عراق به منظور تعقیب مخالفان کرد ایرانی بود. به نظر می رسد السودانی در این زمینه وعده هایی از تهران برای عدم حمله زمینی یا به تعویق انداختن آن تا زمانی که دولت عراق برای کنترل این گروهک ها آمادگی کامل پیدا کند، دریافت کرده که این خود یک دستاوردی برای این دولت محسوب می شود.
۴) این دیدار نشان داد که السودانی درک بیشتری از نیاز ایران به تداوم رابطه با عراق به عنوان یک اقتصاد پشتیبان برای آن نشان می دهد. بنابراین، او بر توسعه روابط تجاری و مبادلات در زمینه انرژی و کالاهای غذایی تمرکز کرد که ممکن است در آینده منجر امضای قراردادهای شود و رشد اقتصاد ایران در بازار عراق را دو چندان کند.
* باتوجه به اینکه مقامات دو کشور در دیدارهای دیپلماتیک خواستار تقویت مناسبات اقتصادی بوده‌اند، پیش بینی شما از روند همکاریهای اقتصادی و تجاری بین دو کشور در دولت السودانی چیست؟
باتوجه به زمان سفر و موضوعات مورد مذاکره، محمد شیاع السودانی، نخست وزیر جدید عراق، در نخستین سفر خود به ایران، فرصت مناسبی برای ظاهر شدن به عنوان نخست وزیری که قادر به حفظ منافع عالی ملی عراق است، پیدا کرد. اگرچه دولت السودانی به تهران نزدیک تر خواهد بود، اما برخی از عوامل و فاکتورهای قدرت در میدان و توازن های داخلی و خارجی ممکن است توانایی آن را برای ایجاد تغییرات اساسی در سیاست بغداد در قبال برخی مسایل مورد علاقه ایران محدود کند که مهمترین آنها عبارتند از: برخورد با گروهکهای تجزیه طلب کرد ایرانی در اقلیم کردستان عراق و سیر روابط اقتصادی و آینده حضور آمریکا در عراق.
اما به هر حال، سفر نخست وزیر عراق به ایران، در پایان نوامبر گذشته (۲۰۲۲)، با توجه به رابطه مستحکم بین ائتلاف حاکم به رهبری چارچوب هماهنگی با تهران و حمایت زود هنگام ایران از دولت وی و نوع موضوعات مورد گفتگو یک رویداد سیاسی قابل توجهی بود. قابل توجه است که سفر السودانی به ایران یک هفته پس از سفر اعلام نشده فرمانده سپاه قدس به بغداد انجام شد واین سفر اولین سفر وی پس از تشکیل دولتی بود که آقای قاآنی در ساخت ائتلاف های آن کمک کرده است. بنابراین، در خصوص سفر السودانی می توان گفت که این دعوت نیاز طرف ایرانی برای برطرف کردن شک وشبه های در مورد ادامه نقش سیاسی مثبت تهران پس از شهادت سردار سلیمانی بوده است.
* نقش ایران در بازسازی و نوسازی عراق در دولت جدید عراق با توجه به الویت قرار دادن همسایگان در دولت سیزدهم تا چه اندازه است ؟
واضح است که السودانی در رسیدگی به پرونده های اساسی در روابط دو طرف با چالش های دشواری روبه رو خواهد شد و اگرچه دولت او در هر صورت به تهران نزدیک تر و نسبت به نگرانی های آن اطمینان بیشتری نسبت به دولت سلف الکاظمی خواهد داشت، اما چالش هایی وجود دارد که ممکن است توانایی های السودانی را برای ایجاد تغییرات اساسی در سیاست دولت خود در قبال پرونده های ذیل محدود کند.
السودانی به خوبی متوجه است که حضور گروهک های تجزیه طلب کرد ایرانی و ترکیه در عراق تا حدی نشان دهنده یک مشکل داخلی است و نمودی است از تسویه حسابها و موازنات قدرت میان برخی احزاب در داخل عراق. لذا این امر او را بر آن داشت تا قبل از سفر به ایران یک دور گفتگوهای فشرده ای را با نچیروان بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق و تعدادی از احزاب کردی انجام دهد تا مواضع داخلی را هماهنگ کرده و با دیدی مشخص به تهران سفر کند. او نخست در عرصه داخلی و اعلام یک طرح اضطراری برای ایمن سازی کنترل نیروهای فدرال در خط صفر مرزی عراق و ایران به منظور پر کردن شکاف هایی است که امکان نفوذ مخالفان و تسلیحات را فراهم می کند ضمن اینکه در تلاش است تا برای خنثی کردن تجزیه طلبان کرد ایرانی و ترکی با هماهنگی و همکاری دستگاه های اطلاعاتی بغداد و اربیل، اقداماتی انجام دهد.
با این حال، این موضوع ممکن است برای ایران که معتقد است عراق از توان کافی برای کنترل مرزها و یا کنترل فعالیت این گروهگ های تجزیه طلب قانع کننده یا حتی کافی نباشد. به سختی می توان باور کرد که مسئله حضور نیروهای آمریکایی در عراق در جریان مذاکرات السودانی با مقامات ارشد ایرانی با وجود سطح پایین تنش ها بین ایران و امریکا در خاک عراق مطرح نشده باشد. به احتمال زیاد عدم توافق در مورد پرونده هسته ای ایران با غرب، چرخش آمریکایی ها به سمت عراق و اظهارات سفیر آمریکا، النا رومانوفسکی، مبنی بر اینکه قصدی برای خروج نیروهای کشورش از عراق وجود ندارد، و ارتعاشی که جمهوری اسلامی ایران در اثر اعتراضات داخلی متحمل شده، حضور آمریکا در عراق را به یک اهرم فشاری بر سودانی ها تبدیل خواهد کرد.
* از آنجاییکه راه آهن شلمچه_بصره برای دو کشور ایران و عراق اهمیت دارد. در حال حاضر این خط آهن در چه مرحله ای قرار دارد و روند کار آن در دولت جدید عراق چگونه خواهد بود؟
علیرغم اینکه یکی از سیاست های دولت جمهوری اسلامی افزایش همکاری های تجاری با کشورهای همسایه بوده و ریاست جمهوری تا کنون بارها به این موضوع تاکید داشته، از این رو، تکمیل و احداث زیرساخت های حمل و نقلی توسعه دهنده ترانزیت و جابه جایی کالا در اولویت قرار گرفت و در بودجه امسال آمده که هم برای توسعه و تکمیل مسیرهای صادراتی کشور و درجهت تقویت ارتباط با همسایگان ۲ میلیارد یورو از محل تسهیلات خارجی (فاینانس) در اختیار شرکت راه آهن قرار می‌گیرد تا برای اتصال راه آهن ایران با همسایگان هزینه شود.
به گفته مدیرعامل شرکت ساخت و بهره‌برداری راه آهن شلمچه_بصره، پروژه کاملا خوابیده و متوقف شده، به طوریکه عراقی‌ها تا کنون دو نامه اعتراضی نسبت به توقف پروژه مبنی بر اینکه چرا طرف ایرانی به تعهدات خود نسبت به اجرای علمیات بر روی پل بین دو کشور اقدام نکرده، ارسال کرده‌اند.
نا گفته نماند که خط آهن شلمچه_بصره هم سرنوشتی مشابه به سایر پروژه‌های عمرانی کشور خواهد داشت که به گفته رییس سازمان برنامه بودجه پروژه‌های عمرانی در ایران به آثار باستانی تبدیل می‌شوند. اتصال ریلی ایران و عراق به طول ۳۲ کیلومتر از ۲۰ سال گذشته شروع شده که هر چند سال یک بار هم با طرف عراقی به توافقاتی برای ادامه ساخت رسیده است. اما همچنان پیشرفت فیزیکی این پروژه در صفر باقی مانده است.
با تغییر دولت ها در ایران تغییراتی نیز در مجریان این پروژه انجام شده و آخرین بار به شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران واگذارشده است. پروژه راه آهن بین عراق و ایران نگرانی تعدادی از سیاستمداران و فعالان عراقی را در مورد پیامدهای منفی آن در زمینه های امنیتی و اقتصادی، به ویژه در بحبوحه وعده های السودانی برای تکمیل این پروژه به همراه داشته است.
برخی از سیاست گذاران عراقی مخالف پروژه می گویند که این پروژه اقتصاد استان بصره در جنوب عراق را نابود کرده و به قاچاق، به ویژه قاچاق اسلحه کمک خواهد کرد. یکی از نمایندگان سابق مجلس عراق، دولت السودانی را به تلاش برای تسریع در تکمیل این پروژه تشویق کرده و گفته است که تلاش دولت جدید برای تسریع در تکمیل پروژه ارتباط ریلی با ایران وجود دارد. باتوجه به این آمال و مخالفت ها به نظر میرسد دولت السودانی هنوز برای تکمیل پروژه راه آهن شلمچه – بصره با چالش هایی روبرو است؛ هرچند او به تبعات اعلام کرده که سعی خواهد کرد تا این پروژه تکمیل شود.
نظر شما