بازار؛ گروه بین الملل: روز گذشته رئیس سازمان توسعه تجارت ایران در خصوص تاثیر اجرای موافقتنامه تعرفه ترجیحی با پاکستان بر اقتصاد کشور گفت: اجرای این موافقتنامه موجب افزایش چند ۱۰۰ درصدی صادرات به پاکستان می‌شود. این موافقنامه از گذشته برای حدود ۴۰۰ قلم کالا وجود داشته تا دو کشور با ارائه تخفیف گمرکی موجب افزایش تجارت و دادوستد میان تجار شوند.
وی با تاکید بر اینکه منافع کشور در موافقتنامه‌های تجارت آزاد و تعرفه ترجیحی رعایت می‌شود تا تبدیل به وارد کننده صرف نشویم گفت: در دولت جدید بحث بازنگری روی موافقتنامه تجارت ترجیحی با ترکیه را داریم و معتقدیم این موافقتنامه ما را تبدیل به واردکننده می کند و باید اصلاح شود.
در حوزه اوراسیا این موافقتنامه تجارت آزاد و ترجیحی موجب می‌شود تا چندین میلیارد دلار صادرات داشته باشیم چراکه این کشورها تولید خاصی روی کالاهای مدنظر در توافقنامه ندارند. در خصوص پاکستان نیز واقعیت این است که در بخش صنعتی و تولیدی نقطه قوتی ندارند که بگوییم می آیند بازار ما را می گیرند. اما در حوزه لوازم خانگی، خودرو و لوازم صنعتی یک جریان کالا به پاکستان که یک بازار خوب است، داریم.
توسعه روابط اقتصادی خنثی‌کننده متغیر سعودی
باوجود ظرفیت بالا در تجارت ایران و پاکستان برخی از عوامل بازدارنده مانع از اجرای آن شده که یکی از آنها دخالت عربستان در این رابطه است. اولین نکته اساسی در روابط اسلام آباد و ریاض می‌تواند یک ابتکار راهبردی و بر اساس مشکلات اقتصادی پاکستان است. اخیرا عربستان و پاکستان یک قرارداد تجاری دوجانبه بزرگ به ارزش ۲۰ میلیارد دلار امضا کردند، تا پاکستان در ازای دریافت ۲۰ میلیارد دلار از عربستان به فشار بر ایران کمک کند که تا امروز سعودیها در آن موفق نبوده‌اند. همچنین پاکستان برای برون رفت از وضعیت بحران مالی که در آن قرار دارد به پول بیشتری نیاز دارد، به همین دلیل ولیعهد سعودی با پیشنهاد سرمایه گذاری ۲۰ میلیارد دلاری به اسلام آباد سفر کرد.
به باور کارشناسان، شاید رقابت ایدئولوژیکی بین ایران و عربستان وجود داشته باشد، اما رقابت اقتصادی در آینده به منصه ظهور خواهد رسید و آمریکا و اسرائیل در تلاش هستند تا عربستان را به سمت خود بکشانند. اگرچه عوامل بازدارنده مانند دخالت عربستان در روابط دوجانبه وجود دارد، اما شرایط بین المللی هر دو کشور را به اتخاذ راهبردهایی برای توسعه روابط گرم‌تر سوق داده است. چراکه در پنج سال گذشته، اگرچه مسائل مربوط به سوریه و یمن بین ایران و عربستان سعودی وجود داشته که باعث شد تا ریاض، پاکستان را تحت فشار قرار داده و این کشور را به قطع روابط با ایران تشویق کند اما نمی‌توان گفت که تاثیر محسوسی در روابط دوجانبه رخ داده است. چون روابط ایران و پاکستان دو نقطه کانونی اصلی دارد؛ اولین مورد امنیت و دومی اقتصاد به ویژه حوزه انرژی است.
بازنگری روابط ایران با پاکستان در زمینه انرژی و مذاکرات برای تکمیل پروژه خط لوله گاز طبیعی ایران - پاکستان (IP Gas Pipeline) که پایه فکری آن در دهه ۱۹۹۰ گذاشته شد، نشانگر تمایل دو کشور در این رابطه است. نباید نادیده گرفت که پروژه IP که تصور می‌شود در صورت اجرا مزایای زیادی برای هر دو طرف به همراه خواهد داشت، دارای ریسک‌های مختلفی است. در رابطه با عوامل خطر ذکر شده باید بر سه نکته تاکید شود که عبارتند از تحریم‌های آمریکا، فشار عربستان سعودی بر پاکستان و تنش بین پاکستان و هند. در محدوده عوامل خطر داخلی، مشکلات اقتصادی دو کشور، عدم کفایت مالی و مشکل منطقه بلوچستان نیز جلب توجه می‌کند.
در نتیجه، با وجود تحریم‌های آمریکا و فشار عربستان سعودی؛ هر دو کشور بسیار مایل به توسعه روابط هستند. به این ترتیب ایران با توسعه مشارکت‌های جدید در صادرات گاز طبیعی می‌تواند از بسته بودن خود رهایی یابد، به کشورهای جنوب آسیا دسترسی داشته باشد و با کاهش مشکلات اقتصادی در برابر تحریم‌های آمریکا مقاومت کند. پاکستان نیز که مشکل انرژی دارد، می‌تواند با مشارکت در پروژه‌های خط لوله انرژی به منابع مورد نیاز خود برسد. در عین حال، اسلام آباد با تنوع بخشیدن به روابط انرژی و تجاری خود با تهران، می‌تواند میزان خرید انرژی خارجی را کاهش داده و رفاه اقتصادی مردم خود را که بیشتر آنها از بیکاری رنج می‌برند، بهبود بخشد.
با این حال، برای این کار، هر دو کشور باید از برخی الگوهایی که قبلاً اتخاذ کرده بودند، فراتر بروند چون ایران هم به دلیل نزدیکی به هند و هم به دلیل روابط تجاری فزاینده با ارمنستان شناخته شده است که برای اسلام آباد مهم خواهد بود. از سوی دیگر، نباید از نزدیکی پاکستان و عربستان غافل شد. بنابراین، برای صحبت در مورد همکاری های سطح بالا بین ایران و پاکستان، هر دو کشور باید در استراتژی‌های اتخاذ شده خود تغییراتی ایجاد کنند. در مجموع، روابط ایران و پاکستان می‌تواند باعث ایجاد هماهنگی مذهبی بین دو کشور و ایجاد پویایی در زمینه‌های اقتصادی-امنیتی دو کشور شود.
یکی از مشکلات اساسی این کشور وابستگی زیاد به واردات انرژی است که البته احتمالا با همکاری روسیه و ایران در بخش خط لوله و LNG این مشکل تاحدودی مرتفع خواهد شد. براساس قرارداد همکاری ایران و روسیه، دو کشور متعهد به انتقال انرژی به کشورهای پاکستان و عمان هستند
تاثیر منفی جنگ اوکراین بر بخش انرژی پاکستان
جنگ روسیه و اوکراین موجب دگرگونی در روابط و همکاری‌های بسیاری از بازیگران به ویژه مسکو شده و فرآیندهای پویا در روابط مختلف از نظر مشارکت در بخش انرژی پدیدار شده است. روسیه که به دلیل تحریم‌ها به بازار آسیا روی آورده، روابط خود با پاکستان را نیز تقویت کرده است. سفر هیئتی به سرپرستی وزیر نفت روسیه در ۲۸ نوامبر ۲۰۲۲ برای مذاکرات توافقنامه نفتی نمونه‌ای از این وضعیت است.
همانطور که می‌توان پیش بینی کرد، پاکستان نیز مانند بسیاری از کشورها اثرات جنگ را احساس می‌کند. می‌توان گفت افزایش قیمت نفت نیز در مذاکره برای توافق نفتی موثر بوده است. در واقع، دولت اسلام آباد که در تامین انرژی مشکل دارد، می‌خواهد نفت را ارزان خریداری کند و توافق با روسیه در راستای صرفه جویی در دلار و غلبه بر افزایش قیمت نفت است.
در حالی که بسیاری از کشورها به دلیل جنگ، در تحریم روسیه شرکت کردند. برخی از بازیگران تصمیم گرفتند در محدوده سیاست تعادل، محتاطانه عمل کنند. پاکستان نیز یکی از کشورهایی است که در این فضا سعی در حفظ تعادل بین روسیه غربی و چین غربی دارد. در واقع، در ماه‌های اول جنگ، عمران خان، نخست وزیر وقت، اشاره کرد که موضع کشور در جنگ بی‌طرف خواهد بود. در این زمینه، پاکستان نه از مواضع روسیه انتقاد کرد و نه از اوکراین حمایت کرد. شرایط ژئوپلیتیک پاکستان را مجبور می‌کند که روابط خود را با روسیه و چین حفظ کند. از سوی دیگر، اسلام آباد می‌خواهد روابط خود را با ایالات متحده و کشورهای اتحادیه اروپا متعادل نگه دارد.
بدون شک جنگ روسیه و اوکراین بر زنجیره تامین جهانی تاثیر گذاشته است. در این میان، چرخش شرکت‌های LNG به بازارهای اروپایی منجر به اختلال در قراردادها با پاکستان و عقب نشینی آنها شده که برای پاکستان آسیب‌زا است. مسئله انرژی برای اسلام آباد که واردات سوخت فسیلی (نفت، LNG، زغال سنگ) از اوکراین متوقف شده و مجبور به خرید LNG گرانتر شده است، بسیار پرهزینه‌تر شده است. به طور معمول، این وضعیت از نظر اقتصادی بر مردم پاکستان بازتاب خواهد شد.
علاوه بر این، دولت مسکو به دلیل تحریم‌ها تلاش کرده است تا وزن بیشتری به بازار آسیا بدهد. از این رو، توسعه روابط روسیه با پاکستان طبیعی است. در واقع، در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲، شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) درباره موضوعاتی بحث کردند که باعث بهبود روابط دوجانبه خواهد شد.
در این زمینه، پاکستان از گازپروم برای تسریع در ساخت خط لوله گاز طبیعی شمال به جنوب یا همان پاکستان استریم دعوت کرد. این پروژه که قرار است در سال ۲۰۲۰ راه اندازی شود، تحت تاثیر تحریم‌های غرب علیه روسیه قرار گرفته و پیشرفت چشمگیری نداشته است. با این حال، روسیه در سال ۲۰۱۹ قول داد ۱۴ میلیارد دلار در پروژه خط لوله گاز طبیعی فراساحلی، پروژه خط لوله شمال به جنوب و تأسیسات ذخیره سازی گاز طبیعی زیرزمینی در پاکستان سرمایه گذاری کند. همچنین برنامه ریزی شده که خط لوله گاز طبیعی به خط لوله ترکمنستان - افغانستان - پاکستان - هند (TAPI) متصل شود.
از سوی دیگر، مشاهده می‌شود که پاکستان برای حل مشکلات انرژی خود تلاش می‌کند همکاری‌های خود را با کشورهای حوزه خلیج فارس افزایش دهد. احسن اقبال، وزیر برنامه ریزی و توسعه پاکستان، اظهار داشت که پاکستان مایل است همکاری اقتصادی با عربستان سعودی را به سبک کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) توسعه دهد. این را می‌توان یکی دیگر از ستون‌های سیاست خارجی چند وجهی توصیف کرد. اما در بعد انرژی، اسلام آباد خواهان بهبود روابط دوجانبه خود با مسکو است. پس از اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای سمرقند، مشخص شده است که همکاری های انرژی در خط مسکو-اسلام آباد افزایش خواهد یافت.
در مجموع، یکی از مشکلات اساسی این کشور وابستگی زیاد به واردات انرژی است که البته احتمالا با همکاری روسیه و ایران در بخش خط لوله و LNG این مشکل تاحدودی مرتفع خواهد شد. براساس قرارداد همکاری ایران و روسیه، دو کشور متعهد به انتقال انرژی به کشورهای پاکستان و عمان هستند. البته ایران تا حدودی خط لوله صلح را تکمیل کرده و در صورت توافق می‌توان در چارچوب همکاری سه جانبه آن را احیاء کرد.
نظر شما