تهمینه غمخوار؛ بازار: محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق پس از سفر به اردن و کویت، ایران را به عنوان سومین مقصد سفرهای خارجی خود انتخاب کرد و روز سه شنبه برای دیدار با مقامات ایرانی وارد تهران شد.
خبرگزاری رسمی عراق در این باره در گزارشی اعلام کرد که این سفر به دعوت رسمی سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران انجام شده و طی آن فواد حسین وزیرخارجه عراق، حیان عبدالغنی وزیر نفت عراق و قاسم الاعرجی مشاور امنیت ملی عراق، السودانی را همراهی می‌کنند.
نخست وزیر عراق در این سفر با مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران به ویژه رهبر معظم انقلاب و رئیس جمهوری ایران دیدار کرد.
عده ای از کارشناسان معتقدند که به دلیل آنکه روابط ایران و عراق در ابعاد امنیتی، سیاسی و منطقه ای به هم تنیده شده، روابط اقتصادی و تجاری نیز از جمله زمینه هایی است که دو کشور همسایه را به هم نزدیکتر می کند. عراق پس از سرنگونی صدام حسین، با حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ به مهمترین شریک تجاری ایران تبدیل شد؛ به طوری که از آن زمان به بعد حجم مبادلات تجاری سالانه ایران و عراق به شکل قابل توجهی افزایش یافت. بنابراین، باید این نکته را مدنظر قرار داد که روابط دو کشور، استراتژیک است و اقتصاد، امنیت، تهدیدها و فرصت‌های دو کشور کاملاً به هم پیوسته و از طرفی، روابط عراق بر مسائل اقتصادی متمرکز بوده است.
در همین راستا خبرنگار بازار گفتگویی با دکتر «جعفر قنادباشی» سفیر اسبق ایران در لیبی و کارشناس ارشد مسائل آفریقا و غرب آسیا در رابطه با اهداف این سفر و روابط ایران و عراق انجام داده که در ادامه می خوانیم.
* وضعیت کنونی عراق با توجه به تغییرات سیاسی اخیر و تعیین نخست وزیر جدید، می‌تواند فرصتی برای ایران فراهم کند تا موقعیت خود را در این کشور بازتعریف کند و از یک بازیگر صرفاً قوی منطقه‌ای به یک متحد اقتصادی قوی نیز تبدیل شود. از دیدگاه شما، سفر نخست وزیر جدید عراق به ایران چه اثراتی در توسعه تجارت دو جانبه و جایگاه بهتر کشور در بازار عراق خواهد داشت؟
اگرچه برخی از مسائل سیاسی و شاید امنیتی در الویت مذاکرات طرفین در این سفر باشد، اما اصل موضوع و محوریت اصلی روابط پایدار و گسترده ایران و عراق است؛ آن هم در شرایطی که دولت جدید عراق، مسئولیت بسیاری در بازسازی و نوسازی عراق به عهده دارد. عراق طی دو دهه گذشته، فرصت برنامه ریزی و هزینه برای اقدامات عمرانی حاصل از درآمدهای نفتی را از دست داده است. از این رو، این کشور در تمام زیرساختهای اقتصادی نیازمند برنامه ریزی های کوتاه، میان و دراز مدت برای جبران عقب ماندگیهای خود و آغاز به کار پروژه هایی که بتواند نیازهای عراق را در آینده تامین نماید.
لذا، در چنین شرایطی یکی از مباحث اصلی میان ایران و عراق با توجه به ظرفیتهای جمهوری اسلامی و نیازمندیهای عراق، بحث نحوه همکاری ها و بهره برداری از قابلیتهایی است که طرفین از گسترش رابطه دوجانبه دارند. جمهوری اسلامی در زمینه زیرساختهای اقتصادی دارای تجارب خوبی است؛ در حالی که بخش خصوصی ایران نیز از قابلیت پاسخگویی به نیاز بسیاری از کشورها برخوردار است. اگر در عرصه راه سازی، خطوط انتقال نفت، گاز و برق، اقدامات عمرانی، سیلوسازی، ساخت پالایشگاه و انواع و اقسام خطوط ارتباطی برنامه ریزی درستی صورت گیرد، طبیعتا طرفین می توانند به بیشترین بهره برداری از این رابطه دست یابند و هیچ نیازی به کشورهای خارجی نیست.
عراقی ها می دانند که دسترسی به ظرفیت ها و قابلیت های ایران به دلیل همسایگی با جمهوری اسلامی آسانتر است؛ در حالی که هزینه های حمل و نقل و ترانزیت کالا نیز بسیار کم و ارزان است. همچنین، آنها از این مسئله آگاهند که هزینه ای که برای پروژه های ارتباطی و ترانزیتی خود در جهت ایجاد زیرساختها از طریق همکاری با ایران در نظر می گیرند، یک بهای واقعی بوده و بر عکس بسیاری از کشورهای خارجی من جمله کشورهای عربی که افزون خواهی می کنند، سودطلبی های استعماری بی مورد در ایران وجود ندارد.
بنابراین، اطمینان مردم و دولت عراق به ایران به عنوان مطمئن ترین همسایه و متحد برای همکاری های دوجانبه در جهت انجام نوسازی و بازسازی ها، زمینه ساز مباحث مقامات ایران و عراق خواهد بود. عزم دولت عراق با توجه به ترکیب و ساختار موجود و انتظارات مردم، باید به گونه ای باشد که در عرصه توسعه روابط با همسایگان به خصوص جمهوری اسلامی گام بردارد، زیرا، مردم عراق همواره منتظر بوده اند تا دولتی تشکیل شود که به نیازهای آنها به درستی پاسخ دهد.
البته برخی از نیازهای عراق فوری و کوتاه مدت است و ایران می تواند در تامین آنها مانند اقلام غذایی سهیم باشد که در این صورت به نفع صادرات ایران و واردات عراق به شکلی منصفانه است. اما موضوع مهم نهادینه شدن همکاری های تجاری و اقتصادی است که مسلما، دولتها به تنهایی نمیتوانند به خوبی عمل کنند و به حضور بخش خصوصی که در انتظار ایجاد تمهیداتی از سوی دولت در جهت تسهیل همکاری ها است، نیاز است.
* عراق، اکنون عراق دهه ۷۰ نیست و این کشور نیاز به تامین نیازمندیهای خود دارد. در این میان، استان های مرزی ایران نیز می توانند این نیاز کشور همسایه را تامین کنند. از نظر شما، چه راهکارهایی در جهت توسعه مناسبات فی مابین از طریق استانهای مرزی وجود دارد؟
در استانهای مرزی ایران ظرفیتهای متعددی وجود دارد. از طرفی، عراق از دو جغرافیا و شرایط آب و هوایی برخوردار است. تعدادی از استانهای هم مرز ایران دارای یک نوع شرایط اقلیمی و برخی از استانهای هم مرز عراق وضعیت متفاوتی دارند. این تفاوت جغرافیایی موجب ایجاد قابلیت های گوناگونی می شود. در خصوص نیازها نیز همین بحث مطرح است. به عنوان مثال، برخی از کالاها می توانند در استانهای مرزی ایران تولید شوند درحالی که عراقیها نیازمند آن هستند و خود به خود می تواند به دلیل آنکه ایران برای عراق دارای کمترین هزینه حمل و نقل است، عراقی ها به بیشترین بهره مندی دست یابند و همچنین این همکاری با درآمدهای ارزی بالاتری برای ایران مفید باشد.
همین موضوع به خودی خود مرزها را ایمن و اشتغالزایی را در استانهای مرزی فراهم می کند، زیرا موضوع اشتغال یکی از مسائل مهم در استانهای مرزی ایران است. بنابراین اگر این اشتغالزایی به امید کسب درآمدهای ارزی بهتر ایجاد شود، هم سرمایه گذاران ترغیب شده و هم زمانی که به درآمد ارزی بالا در آینده سرمایه گذاری خود نگاه می کنند، طبیعتا این سرمایه گذاری در استانهای مرزی افزایش یافته و از آن طرف، کالاهایی مرغوب و باکیفیت ایرانی در اختیار عراقی ها قرار خواهد گرفت.
این موضوع، همچنین موجب ایمن شدن مرزها و رفت و آمد میان مرزنشینان می شود و حالت اضطرار و نگرانی موجود در اثر حملات تروریستی کاهش چشمگیری پیدا می کند.
* پیش از این سفر، فواد حسین وزیرخارجه عراق، با اشاره به مذاکرات ایران و عربستان گفته بود که عراق برای نزدیک کردن دیدگاه‌های کشورهای همسایه تلاش کرده است. در نتیجه این تلاش‌ها، ایران و عربستان در چند نشست مشترک شرکت کردند و هر زمان که تهران و ریاض آماده از سرگیری مذاکرات باشند، بغداد آماده کمک است. از دید شما، عراق تا چه اندازه می تواند در مذاکرات تهران _ ریاض نقش آفرینی کند؟
مذاکرات ایران و عربستان در دوران روحانی و الکاظمی در عراق آغاز شد و با تغییر دولت در ایران و روی کار آمدن دولت سیزدهم ادامه پیدا کرد، به طوری که طی چهار دور مذاکرات، ارزیابی ایران و عربستان مثبت بوده است. حال به نظر می رسد که دولت السودانی نیز علاقه مند است تا عراق در عرصه دیپلماسی به یک کشور فعال در منطقه تبدیل شده و او راه نخست وزیر قبلی را دنبال نماید. بر همین اساس، در این عرصه، عراق محلی برای مذاکرات میان هیئتهای ایران و سعودی خواهد بود و خود به خود به کاهش تنشها در منطقه کمک خواهد کرد، زیرا این کشورهای فرامنطقه ای هستند که همواره از تنشهای منطقه ای در پیشبرد اهداف و مقاصد خود استفاده می کنند.
لذا، از آن جایی که عراق با حضور نیروهای امریکایی بیش از دیگر کشورها درگیر است، موضوع ضرورت پایان دادن به تنشهای منطقه ای برای این کشور مهم است. از طرفی، با کاهش این تنشها، بهانه های حضور امریکاییها در منطقه نیز کاهش پیدا خواهد کرد. از این رو، یکی از دلایلی که مقامات عراقی تمایل دارند تا ادامه مذاکرات میان ایران و عربستان صورت گیرد، کوشش برای پایان دادن به حضور امریکاییها در منطقه است؛ یعنی به عبارتی عراقی ها در صدد از بین بردن بهانه های حضور امریکا در منطقه است.
* با تغییر استراتژی آمریکا در منطقه و نیاز آنها به انرژی، تحولات سیاسی اخیر عراق می تواند تحولات را در جهت تبدیل ایران به شریک تجاری استراتژیک سوق دهد. دیدگاه شما در این باره چیست؟
در حال حاضر امریکاییها دارای کمترین نقش در مناسبات جدید منطقه ای هستند. اما از طرفی، ایالات متحده به عنوان یک مزاحم در منطقه حضور دارد و استراتژی آن تغییری پیدا نکرده است. بلکه، راهبرد و برنامه کلی این کشور ادامه حضور در منطقه است. اما عراقی ها در صدد هستند تا این استراتژی در کشور آنها پیاده سازی نشود، یعنی امریکاییها به حضور خود در عراق پایان داده و مانند گذشته حضور خود را در منطقه تثبیت نکنند.
نظر شما