تهمینه غمخوار؛ بازار: بریکس، گروهی متشکل از پنج اقتصاد بزرگ نوظهور از جمله برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در میان کشورهای اصلی غرب آسیا و شمال آفریقا موسوم به منطقه «وانا» به رسمیت شناخته می شود که عربستان سعودی، ترکیه و مصر قصد دارند برای عضویت رسمی به این گروه نزدیک شوند و ایران روند مقدماتی برای پیوستن به این گروه را آغاز کرده است.
امارات نیز در این منطقه به بانک توسعه جدید که قبلا با نام بانک توسعه بریکس نامیده می شد، پیوسته است به طوری که این کشور عربی به همراه قطر، موجب ارتقاء بازارهای نوظهور شده و همین مسئله آنها را در راستای کشورهای بریکس قرار داده است.
بریکس؛ عضویت و گسترش
عضویت در بریکس به عنوان ورود به یک باشگاه نخبگان تلقی می شود که دارای پتانسیل احیای چندجانبه گرایی است. برای هر یک از کشورها، عضویت بریکس دارای مزایای مرتبط با تجارت و دسترسی به بازار، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و افزایش قدرت چانه زنی در مسائل بین المللی است.
برای بریکس که در سطح جهانی، ۴۰ درصد از جمعیت و ۲۶ درصد از اقتصاد جهان را تشکیل می دهد، نیز توسعه به معنای پایگاه گسترده تری به منظور تعامل با سایر انجمن های منطقه‌ای است به طوری که بیانیه پکن در خصوص چهاردهمین اجلاس سران بریکس از ترویج بحث و گفتگو بین اعضا در مورد روند توسعه حمایت کرده است. این بیانیه بر نیاز به شفاف سازی اصول راهنما، استانداردها، معیارها و رویه های این فرآیند توسعه بر اساس مشورت و اجماع کامل تاکید می کند. با این حال، روند گسترش در زمان معین شکل خواهد گرفت. برزیل، روسیه، هند و چین، عضویت آفریقای جنوبی را در سال ۲۰۱۰ پذیرفتند و بیش از یک دهه بعد، با درخواست عضویت تعدادی از کشورهای منطقه وانا مواجه شدند.
در سال ۲۰۰۵، جیم اونیل، مصر، ترکیه و ایران را در فهرست یازده کشور بعدی با پتانسیل تبدیل شدن به بزرگترین اقتصادهای قرن بیست و یکم قرار داد. این سه کشور علاقه خود را برای پیوستن به بریکس ابراز کرده اند؛ در حالی که مصر یکی از اعضای بالقوه بانک توسعه جدید است. همچنین، با تقویت عملکرد اقتصادی رشک برانگیز، کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عربستان و امارات مایل به پیوستن به این گروه هستند.
بریکس و وانا
در اجلاس سال ۲۰۲۲، عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر اظهار داشت که بریکس مجمعی است که جایگاه آن روز به روز در صحنه بین المللی در حال افزایش است. ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران نیز از اعضای بریکس خواست تا این بستر جهانی را برای ایفای نقش موثر نهادهای مستقل چندجانبه در دستیابی به توسعه همگن و صلح جهانی تقویت کنند.
چهار سال قبل، ترکیه از طریق عضویت در بریکس به مشارکت انرژی ابراز علاقه کرد. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه که برای شرکت در دهمین اجلاس سران بریکس دعوت شده بود، در سال ۲۰۱۸ گفت که او آرزو می کند اعضای بریکس اقدامات لازم را برای ورود ترکیه به این گروه انجام دهند.
بر همین اساس، بریکس با هدف سرمایه گذاری از قدرت اقتصادی فراگیر این گروه تشکیل شد. با این حال، بدیهی است که از تسلط ژئواکونومیک پتانسیل ایجاد اهرم های ژئوپلیتیک برخوردار است به طوری که رهبران بریکس در حاشیه اجلاس سران گروه ۲۰ و وزرای خارجه بریکس جلسات مستقلی را در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل برگزار کرده اند.
در حالی که مجمع اندیشکده بریکس۲۰۲۲ بر استفاده از فرصت های توسعه، مقابله مشترک با خطرات و چالش‌ها، حفظ شتاب همکاری، ایجاد جامعه‌ای با آینده‌ای مشترک برای بشریت، و کمک‌های مثبت به صلح و توسعه جهانی متمرکز بوده است، مصر و امارات به عضویت بریکس عمدتا به منظور پیگیری منافع ژئواکونومیک خود چشم دوخته اند، در حالی که برای ترکیه، ایران و عربستان، نگرانی های ژئوپلیتیکی جایگزین دستاوردهای مالی است.
مصر
عضویت بریکس برای مصر مهم است زیرا منابع طبیعی و انسانی فراوانی دارد و هدف آن دستیابی به رشد اقتصادی از طریق سرمایه گذاری خارجی است. پس از قیام، ارزش پوند، سرمایه گذاری و گردشگری مصر کاهش یافت و کشور را مجبور کرد از ذخایر نقدی خود استفاده کرده و یارانه های دولتی را کاهش دهد.
قاهره همچنین به عضویت بریکس برای دستیابی به ثبات اقتصادی نگاه می کند؛ هرچند سطح تجارت فعلی آن با کشورهای بریکس کافی نیست. علیرغم مشارکت های دوجانبه بین مصر و کشورهای بریکس، حجم صادرات مصر به ترتیب از ۰.۱۲ درصد، ۰.۳ درصد از کل واردات بلوک و محصولات کشاورزی تجاوز نمی کند.
اخیراً، تعدادی از کشورها از جمله عربستان سعودی، امارات و چین تمایل خود را برای سرمایه گذاری در بخش انرژی مصر ابراز کرده اند. با این حال، ذخایر خارجی مصر به دلیل بحران اقتصادی ناشی از کووید-۱۹ و جنگ روسیه و اوکراین ۱۹ درصد کاهش یافته است و قاهره به دنبال دستیابی به ثبات اقتصادی توسط توافقنامه ذخیره احتمالی بانک توسعه جدید است. این توافقنامه، چهارچوبی برای حمایت از کشورهایی است که با فشار تراز پرداخت های کوتاه مدت مواجه هستند.
امارات
به طور مشابه برای امارات متحده، عضویت در بریکس، به معنای مشارکت اقتصادی است که فرصتی برای تعامل با کشورهای عضو با شور و حرارت جدید فراهم می کند.امارات، چین و هند را به عنوان مقاصد بازار در جنوب آسیا می بیند و به روسیه به عنوان فعال جایگزین سلطه غرب در منطقه می نگرد.
از طرفی، برای بریکس، ثروت امارات می تواند برای افزایش رتبه اعتباری و شهرت کلی بانک ملی مورد استفاده قرار گیرد. سازمان سرمایه گذاری دولتی ابوظبی در سال ۲۰۲۱ به عنوان چهارمین صندوق سرمایه گذاری دولتی بزرگ در جهان رتبه بندی شده است. بر همین اساس، بریکس تاکید امارات و حمایت از فرهنگ کارآفرینی نوآورانه را برای هدف بانک توسعه ملی در جهت ایجاد سریع‌تر پروژه‌ها نسبت به سایر بانک‌های توسعه چندجانبه مفید می‌داند.
ترکیه
برای ترکیه ی عضو ناتو، عضویت بریکس فرصتی برای گسترش شبکه سازمانی بین‌المللی خود در مناطق غیرغربی فراهم می‌کند. بی میلی اتحادیه اروپا برای الحاق ترکیه آزاردهنده شده است؛ در حالی که شورای امور عمومی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد که ترکیه از اتحادیه اروپا دورتر شده است. اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ به اوکراین، مولداوی و گرجستان وضعیت نامزدی ارائه کرده است.
بحران اقتصادی جهانی اهمیت چارچوب های منطقه ای جایگزین را نیز به ترکیه یادآوری کرده است و بر همین اساساس، ترکیه امیدوار است از طریق عضویت در بریکس به نفوذ بیشتری در امور جهانی دست یابد. علاوه بر این، عضویت در بریکس پیشرفت طبیعی برای ترکیه است که در جهت گیری مجدد سیاست خارجی خود و تثبیت سلطه خود در منطقه مشارکت دارد.
ایران
ایران که تحت تحریم های اقتصادی قرار دارد، عضویت بریکس را فرصتی برای جذب سرمایه گذاری و تقویت اقتصاد ضعیف و همچنین به دست آوردن کرسی در یک گروه غیرغربی می داند. در حالی که پیوستن به این بلوک مزیت های مثبت خود را دارد، اما کسب منافع کامل از بریکس بدون لغو کامل تحریم های غرب، برای تهران بسیار دشوار خواهد بود.
تهران روابط گرمی با تمامی اعضای این گروه دارد و قصد دارد از جایگاه بین المللی بریکس برای مانورهای ژئوپلیتیک خود از جمله احیای برجام استفاده کند. همچنین، جمهوری اسلامی به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد، حمل و نقل کوتاه و ارزان، شبکه های ترانزیتی و ذخایر انرژی، می تواند شریکی پایدار و قابل اعتماد برای این گروه باشد.
با عضویت بریکس، ایران می‌تواند خود را در چهارراه تجارت با کشورهای این گروه قرار دهد و ظرفیت‌های ترانزیت، ذخایر انرژی و دستاوردهای علمی را با سایر کشورهای این گروه به اشتراک بگذارد
بر همین اساس، عضویت ایران در بریکس را می توان گام بعدی حرکت آن به سمت شرق پس از پیوستن به سازمان همکاری شانگهای نیز دانست. از طرفی، با این عضویت ایران می‌تواند خود را در چهارراه تجارت بریکس قرار دهد و ظرفیت‌های ترانزیت، ذخایر انرژی و دستاوردهای علمی را با سایر کشورهای این گروه به اشتراک بگذارد در حالی که در حال همکاری با حداقل دو کشور عضو بریکس یعنی روسیه و هند برای توسعه کریدور شمال_جنوب است.
علاوه بر این، ایران از طریق عضویت در بریکس به بازارهای گسترده تری در آسیا و جنوب جهانی دست خواهد یافت. افزون بر این، ایران به دنبال استفاده از موقعیت خود در غرب آسیا برای ورود به بازارهای منطقه ای گسترده تر است. در این راستا، جمهوری اسلامی قصد دارد به احیای جاده باستانی ابریشم نیز کمک کند؛ مسیر تجاری که از لحاظ تاریخی بخشی از آن بوده و اکنون به عنوان بخشی از طرح چینی یک کمربند_ یک جاده عمل می کند.
این موضوع به ایران کمک می کند تا تعداد مسیرهای تجاری به آسیای مرکزی و از طریق آن را افزایش دهد؛منطقه ای که ایران در ماه های اخیر موافقت نامه های متعددی را برای گسترش روابط با تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان امضا کرده است. از سوی دیگر روسیه و چین از عضویت ایران در بریکس حمایت کرده اند تا از چرخش تهران به شرق پشتیبانی کنند.
این حال، بسیاری از کارشناسان هشدار می دهند که بدون دستیابی به توافق هسته ای با غرب، تحریم ها ایران را از بهره مندی از منافع اقتصادی ناشی از پیوستن به بریکس باز می دارد. با این وجود، تهران اصرار دارد که از سازوکارهای موجود برای همکاری که بریکس بین کشورهای عضو و سایر کشورها ارائه می دهد، استفاده کند.
بریکس پلاس تکمیل کننده سایر ابتکارات مشابهی است که ایران به عنوان یک عضو در آنها از جمله سازمان همکاری شانگهای مشارکت دارد
هدف ایران به طور خاص گسترش همکاری با چین است؛ به ویژه با توجه به این واقعیت که پکن بیش از ۷۰ نشست و رویداد بریکس را برای رسیدگی به جنبه های مختلف توسعه برگزار کرده است. علاوه بر این، ایران جذب ایده چین برای ایجاد بریکس پلاس شده است که هدف آن افزودن کشورهای بیشتری به این گروه به منظور ایجاد یک اتحاد چندجانبه بین قاره‌ای قوی است.
بریکس پلاس تکمیل کننده سایر ابتکارات مشابهی است که ایران به عنوان یک عضو در آنها از جمله سازمان همکاری شانگهای مشارکت دارد. علاوه بر این مسائل، ایران در حال حاضر روابط خوبی با سه کشور دیگر عضو بریکس دارد. بر اساس گزارشها، صادرات غیرنفتی ایران به آفریقای جنوبی بین مارس ۲۰۲۱ تا مارس ۲۰۲۲ به میزان ۵۰۰ درصد رشد داشته است.
برزیل نیز یکی از شرکای اصلی تجاری ایران در آمریکای لاتین است. هند نیز امیدوار است روابط خود با ایران را برای ساخت بندر چابهار که شبه قاره را از طریق ایران به آسیای میانه متصل می‌کند، از نو بسازد و اگر ایران همچنان در تحریم باقی بماند، می‌توانند از ارزهای محلی مانند روپیه برای حمایت از تجارت استفاده کنند.
اما، نباید از ذکر این نکته غافل شد که حتی با وجود آخرین توافقات با چین و روسیه برای توسعه بخش انرژی، اقتصاد ایران بسیار کوچکتر از اقتصاد کشورهای عضو بریکس است، به خصوص اگر تحریم ها صادرات نفت و گاز این کشور را ممنوع کنند. بر همین اساس، در صورت پیوستن کشورهای رقیب به بریکس، ایران نیز با چالش هایی روبرو خواهد شد زیرا عربستان در حال حاضر پیشرفت های بزرگی در بخش انرژی در سراسر آسیا و هند داشته است.
از طرفی، صحبت هایی مبنی بر اینکه مصر و ترکیه به همراه عربستان سعودی می توانند همگی عضو بریکس شوند نیز وجود دارد. در حالی که این گسترش افزایش اهمیت بریکس را نشان می دهد، اما اگر ایران در انزوا با تحریم ها باقی بماند، ممکن است، کمک چندانی به کشور نکند. اما، علیرغم این مانع آشکار، ایران عمدتاً برای غلبه بر موانع بانکی خود در کوتاه مدت و پیوستن به بریکس متمرکز است.
بریکس می‌تواند از ارزهای محلی به جای دلار آمریکا برای تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری استفاده کند، زیرا ایالات متحده تهدید می‌کند که تحریم‌های شدیدتری را علیه کشورهایی از جمله نه تنها ایران، بلکه روسیه به دلیل درگیری در اوکراین اعمال خواهد کرد و در صورت حمایت از روسیه، علیه چین نیز اعمال خواهد شد.
مهمتر از آن، پیوستن به بریکس تحت تحریم ها حتی ممکن است در کوتاه مدت به منافع اقتصادی قابل توجهی برای ایران منجر نشود. بنابراین، در نهایت، هیچ تضمینی وجود ندارد که بریکس و بریکس پلاس منجر به سیاست‌های منسجم یا رویکردهای توافقی در آینده شود، زیرا کشورهای عضو گروه در تعدادی از موضوعات اختلاف نظر دارند.
عربستان سعودی
برای عربستان سعودی عضویت در بریکس یک سیگنال بلند و واضح از روابط متزلزل با ایالات متحده است. این عضویت دستاوردهای قطعی برای پادشاهی به همراه خواهد داشت زیرا ریاض قصد دارد اقتصاد خود را متنوع کند. پیوستن به بریکس نشان دهنده تضعیف حمایت و اعتماد تزلزل ناپذیر به ایالات متحده و گرم شدن روابط با روسیه، چین و هند است.
سفر جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده به عربستان سعودی، تا حدودی احساسات ضدآمریکایی را که پس از اعلام بایدن این کشور به عنوان یک کشور منفور ظاهر شد، کاهش داد. با این حال، تلاش‌ها برای احیای برجام، اختلافات آمریکا و عربستان در مسائل منطقه‌ای را با تردید مواجه کرده است. همچنین، بریکس در مجامع بین المللی که با موضوعات مختلف مورد توجه جهانی سروکار دارند، صدای پادشاهی را ارائه خواهد کرد.
چشم انداز بریکس در جهان خارج از امریکا
ایجاد بانک توسعه جدید با حق رای برابر نشانه موفقیت بریکس است، حتی اگر در سطوح دیگر مورد انتقاد قرار گرفته است. جیم اونیل که مخفف بریکس را در سال ۲۰۰۱ ابداع کرد، به یکپارچگی تجاری پایین، رشد نابرابر و قاطعیت کم این بلوک اشاره کرده است. وی همچنین بر عدم هماهنگی در مورد موضوعات اولویت دار و از دست رفتن فرصت برای ایجاد موافقت نامه های همکاری راهبردی توسط این گروه تاکید می کند.
با این حال، این گروه ۴۱ درصد از جمعیت جهان، ۲۹.۳ درصد از کل سطح زمین، ۲۴ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و ۱۶ درصد از تجارت جهانی را تشکیل می دهد و همچنان دارای پتانسیل اقتصادی عظیمی است.
برخی از کارشناسان میگویند: مصر و امارات مایل به پیوستن به این گروه عمدتاً برای فرصت‌های اقتصادی هستند؛ در حالی که ترکیه، ایران و عربستان هم به دلیل اهمیت اقتصادی و هم نمادهای سیاسی، مشتاق پیوستن به بریکس هستند.
علاقه کشورهای بزرگ منطقه وانا به پیوستن بریکس، نشانه دیگری از کاهش تسلط آمریکا در منطقه است؛ در حالی که روسیه حضور خود را تثبیت می کند و چین بی سر و صدا در حال انجام فعالیت های اقتصادی در منطقه است. این موضوع، همچنین به کاهش اعتماد بازیگران اصلی در سازمان های منطقه ای مانند اتحادیه عرب اشاره می کند.
این سازمان ۲۲ عضوی به دلیل عدم نفوذ در درگیری های منطقه ای در یمن و سوریه و عدم رعایت تعهدات خود در قبال فلسطین مورد انتقاد قرار گرفته است. با این وجود، ورود بازیگران اصلی منطقه ای به بریکس، آن را به گروهی از بزرگترین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان انرژی در جهان خارج از ایالات متحده تبدیل می کند.
بنابراین باید دید که در مورد گسترش بریکس آن هم در زمان تشدید رقابت ژئوپلیتیکی و تشدید رقابت ایالات متحده و چین، چگونه بحث معیارهای گسترش و دستورالعمل های توسعه در بین اعضا مطرح می شود.
نظر شما