بازار، گروه استانها: در صورت اعمال مدیریت صحیح در مورد سدهای کوچک، سیلاب‌ها برای کشور نعمت خواهد بود و لایروبی نشدن آنها و انجام ندادن آبخیزداری در بالا دست از عوامل اصلی تشدید سیلاب‌ها است.
ساخت سدهای کوچک تغذیه‌ای از جمله راهکارهایی است که ضمن کمک به مدیریت صحیح منابع آب، مانع از جاری شدن روان آب‌ها و بروز سیلاب‌های ویرانگر است، اما مباحثی همچون بی توجهی به لایروبی سدها و انجام ندادن عملیات تثبیت جنگل‌ها و مراتع در بالادست، باعث می‌شود سدهای کوچک خیلی زود کارکرد خود را از دست دهند.
خراسان جنوبی همواره با سیلاب روبه‌رو بوده و به دلیل حفظ منابع آب و چرخه اقتصادی کشاورزان نیاز شدید به ساخت سده‌ها کوچک و بندهای آبخیزداری وجود دارد اما مشکل اینجا است که این سازه‌ها پس از ساخت به حال خود رها شده و هیچ بودجه دولتی گویا برای لایروبی آنها وجود ندارد و حال آنکه سیلاب‌ها به مرور باعث افزایش گل و لای شده و در طول زمان به بدنه آن سازه آسیب می‌رساند و هم دیگر آبی را جمع آوری نمی‌کنند و به چرخه امرار معاش کشاورزان که پایین دست آن اسکان دارند ضربه‌های سنگینی وارد می‌کند. موضوعی که اکنون در برخی از مناطق خراسان جنوبی برای کشاورزان معضلات فراوانی را به همراه داشته است.
وابستگی اقتصادی و آبیاری کشاورزان به سازه‌های بدون متولی
رضا رحمانی از کشاورزانی که پایین دست یکی از سازه‌های بدون متولی اراضی کشاورزی دارد در این باره به خبرنگار بازار گفت: سال‌ها سیلابی که جاری شده باعث رسوب گل و لای شده است.
وی تصریح کرد: دیگر این سد ظرفیت یک سیلاب شدید دیگر را ندارد چرا که تمام آن با گل و لای پوشانده شده است.
به گفتۀ وی این چنین سازه‌هایی برای کشاورزان بسیار مهم است چرا که تغذیه‌ای است و آبیاری و اقتصاد تمام منطقه پایین دست آن وابستگی مستقیم به همین سازه دارد.
رحمانی تأکید کرد: دو سال است به دنبال مرکزی هستیم که این سد را لایروبی کنند و از خطرات رسوب در آن می‌گوییم ولی هیچ سازمانی خود را متولی آن نمی‌داند و به پاسخی نرسیدیم.
بارندگی دیگر انتفاعی برای ما ندارد
غلامرضا موسوی از دیگر کشاورزانی که آنها نیز با این مشکل روبه‌رو شده‌اند، بیان کرد: سد بالا دست روستای ما دیگر چیزی از آن باقی نمانده است و با هر بار بارندگی، آب فقط جذب رسوب‌ها شده و انتفاعی برای ما ندارد.
وی عنوان کرد: با توجه به شرایط پیش آمده برخی از روستاییان تمایل دارند که دیگر کوچ کنند چرا که آبی برای کشاورزی و امرار معاش نداریم.
به گفتۀ وی مسئولان مدعی هستند که خود بهره‌برداران باید لایروبی را از این سازه‌ها انجام دهند ولی هزینه‌های گزافی دارد که از عهده یک کشاورز ساده خارج است.
موسوی اعلام کرد: از سال گذشته با مشکل جدی اقتصادی روبه‌رو شده‌ایم و دیگر کشاورزی برای ما صرفه اقتصادی ندارد مگر اینکه بودجه‌ای تخصیص داده شود یا مسئولان همکاری کنند تا لایروبی و ترمیم این سازه‌ها در دستور کار قرار گیرد.
از سال گذشته با مشکل جدی اقتصادی روبه‌رو شده‌ایم و دیگر کشاورزی برای ما صرفه اقتصادی ندارد مگر اینکه بودجه‌ای تخصیص داده شود یا مسئولان همکاری کنند تا لایروبی و ترمیم این سازه‌ها در دستور کار قرار گیرد
وی خاطر نشان کرد: یکی از مشکلات این سازه ها در حال تخریب شدن آن نیز هست که به دلیل سال‌های متوالی بی توجهی مسئولان به این روز افتاده و اگر تخریب شود آسیب‌های جدی را برای روستاهای پایین دست به همراه خواهد داشت.
سازه‌های کوچک زیر مجموعه وزارت نیرو نیست
در همین راستا برای پاسخ به این مشکلات به سراغ شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی رفتیم که سید سعید پورجعفر، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی در این باره به خبرنگار بازار گفت: سازه‌های کوچک زیر مجموعه وزارت نیرو نیست.
وی با بیان اینکه در استان هشت سد بزرگ در درمیان، زیرکوه، طبس، قاین، سربیشه و سرایان داریم، اظهار کرد: سدهای بزرگ زیرمجموعه وزارت نیرو هستند و سدی کمتر از یک میلیون متر مکعب نداریم.
به گفتۀ وی سدهای گفته شده سازه‌های بدون متولی هستند و برای تغذیه استفاده می‌شوند و زمانی جهاد کشاورزی برای روستاهای پایین دست ساخته است و خود بهره‌برداران متولی رسیدگی به آن هستند.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی بیان کرد: زمانی که سدهای بزرگ ساخته می‌شود شیر تخلیه تهتانی نیز دارند که بعد از سیلاب باز و رسوب‌ها تخلیه می‌شوند و اکنون هیچ کدام از سدهای زیر نظر وزارت نیرو نیاز به لایروبی ندارند.
پور جعفر افزود: سدهای کوچک تغذیه‌ای شیر تخلیه ندارند و رسوب‌ها در آن جمع می‌شوند ولی به دلیل مزایای این رسوب‌ها خود بهره‌برداران می‌توانند لایروبی و در اراضی خود استفاده کنند.
اهمیت سازه‌های آبخیزداری
وی در زمینه ترمیم و بهسازی برخی از سدها نیز عنوان کرد: سدها ماهانه کنترل می‌شوند و یک سری اعتبارات دارند که با توجه به اولویت‌ها مرمت‌های لازم انجام می‌شود.
به گفتۀ وی در خراسان جنوبی هیچ سد خطرناکی وجود ندارد و فقط در سد کریت مشکل فرار آب از سطح زمین دیده شده و چون بارندگی وجود نداشته که آب جمع شود هنوز مسیرهای فرار آب مشخص نیست هر چند که مشکل زمین شناسی است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی اعلام کرد: سدهای استان حدود ۹۰ درصد آن خالی است و مشکلی برای جمع‌آوری سیلاب و باران امسال وجود ندارد و به راحتی مدیریت خواهند شد.
پورجعفر به طرح‌هایی که منابع طبیعی در سرشاخه‌های رودخانه‌ها انجام می‌دهند اشاره کرد و گفت: این طرح‌ها بیشترین سود را برای زمین‌ها به همراه دارند چرا که تغذیه‌ای هستند و جذب زمین می‌شوند.
وی ادامه داد: ولی سدهای بزرگ در آخر حوزه رودخانه تأسیس می‌شود و بیشتر تبخیر می‌شوند به همین دلیل هر چه سازه‌های آبخیزداری بیشتر باشد سودآوری بیشتری برای منطقه و مردم دارند.
برای رسیدن به پاسخ و رفع مشکلات معیشتی و اقتصادی کشاورزان پایین دست سدهای کوچک با جهاد کشاورزی استان خراسان جنوبی ارتباط گرفتیم که در پاسخ اعلام شد: در گذشته این سازه‌ها ایجاد و از سال حدود ۸۵ که سازمان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی تفکیک شدند، دیگر این سازه‌ها زیرمجموعه جهاد کشاورزی نیستند.
ایجاد کارگروه سازه‌های فاقد متولی
در همین راستا با منابع طبیعی گفت و گو کردیم که علی سیرتی، رئیس اداره حفاظت خاک و آبخوان‌داری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان جنوبی در این باره به بازار گفت: برای سازه‌های فاقد متولی چند سالی است که کارگروهی ایجاد شده است.
وی بیان کرد: البته هنوز این کارگروه به جایی نرسیده چرا که آمار و اطلاعات در زمینه ساخت و مطالعات از آنها در دست نیست.
به گفتۀ وی برخی از این سازه‌ها دیگر از انتفاع خارج شده‌اند و سازه‌های باقی مانده بعد از بررسی‌های کامل و مشخص شدن ابعاد سازه و نوع ساخت و نیاز سازه به یکی از این سه ارگان جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و آب منطقه‌ای محول می‌شود.
رئیس اداره حفاظت خاک و آبخوان‌داری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی ادامه داد: بعد از این روند هر ارگان به دنبال بودجه از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی برای رفع آن مشکل خواهد رفت که البته هنوز به این مرحله نرسیده‌ایم.
هیچ گونه بودجه و اعتباری برای لایروبی وجود ندارد
سیرتی اظهار کرد: مدیریت کارگروه سازه‌های فاقد متولی برعهده جهاد کشاورزی است و هنوز به مرحله نهایی و محول شدن سازه نرسیده‌ایم.
وی بیان کرد: لایروبی سدها و بندها زیرمجموعه هیچ سازمانی نیست و هیچ گونه بودجه و اعتباری هم در این باره دیده نشده است.
به گفتۀ وی دلیل این موضوع یک نبود اعتبار است چرا که هیچ گونه صرفه اقتصادی ندارد و وظیفه برخی از سدها و بندها کنترل و مهار سیلاب است و دیگر اینکه اگر سازمانی این کار را انجام دهد مشکل دپوی رسوبات را دارد که خود معضل دیگری است.
رئیس اداره حفاظت خاک و آبخوان‌داری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی تأکید کرد: به دلیل همین مسائل بهره‌برداران خود نیاز است که وارد میدان شده و لایروبی انجام دهند که هم برای اراضی آنها انتفاع دارد و هم سازه به کار خود ادامه خواهد داد.
سیرتی بیان کرد: تاکنون هیچ بهره‌برداری در این زمینه لایروبی درخواستی نداده است و شاید اگر بهره‌برداران وارد شوند حتی کمک‌هایی نیز به آنها داده شود.
وی با اشاره به سخت سازه‌های آبخیزداری بالا دست سدهای بزرگ، اظهار کرد: تاکنون حدود ۸۳۹ سازه آبخیزداری بالادست سدها ایجاد شده که اهمیت ویژه‌ای در تأمین منابع آبی وحفظ سلامت سدها دارد.
و اما...
نکته مهم درباره سازه‌های آبی بدون متولی این است که بخش زیادی از روستاییان و کشاورزان چرخه زندگی آنها وابسته به همین سازه‌ها است و کشاورزان هم چندان از نظر مالی قوی نیستند که خود لایروبی را بر عهده بگیرند. مسئولان بالادستی مانند استاندار لازم است که هر چه سریعتر در کارگروه سازه‌های فاقد متولی وارد شوند و روند کار زیر نظر آنها باشد، تا زمانی که خسارت‌های جبران ناپذیری به بدنه این حوزه وارد نشده است کاری برای این بخش و مردم آن مناطق انجام شود.
نظر شما