تهمینه غمخوار؛ بازار: روابط ایران و عراق در ابعاد امنیتی، سیاسی و منطقه ای به هم تنیده شده است در حالی که روابط اقتصادی و تجاری از جمله زمینه هایی است که دو کشور همسایه را به هم نزدیکتر می کند. عراق پس از سرنگونی صدام حسین، با حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ به مهمترین شریک تجاری ایران تبدیل شد؛ به طوری که از آن زمان به بعد حجم مبادلات تجاری سالانه ایران و عراق به شکل قابل توجهی افزایش یافت.
بنابراین، باید این نکته را مدنظر قرار داد که روابط دو کشور، استراتژیک است و اقتصاد، امنیت، تهدیدها و فرصت‌های دو کشور کاملاً به هم پیوسته و از طرفی، روابط عراق بر مسائل اقتصادی متمرکز بوده است.
در همین راستا خبرنگار بازار گفتگویی با «مصدق مصدق پور» کارشناس مسائل غرب آسیا در رابطه با روابط ایران و عراق انجام داده که در ادامه می خوانیم:
* وضعیت کنونی عراق با توجه به تغییرات سیاسی اخیر و تعیین نخست وزیر جدید، می‌تواند فرصتی برای ایران فراهم کند تا موقعیت خود را در این کشور بازتعریف کند و از یک بازیگر صرفاً قوی منطقه‌ای به یک متحد اقتصادی قوی نیز تبدیل شود. از طرفی افکار عمومی عراق تحت الشعاع درخواست‌هایی برای اصلاحات و پایان دادن به فساد قرار دارد که هر دو با محدودیت‌های لازم برای مداخله‌گری ایران همراه هستند. نظر شما در این خصوص چیست؟
شاید مهمترین سوالی که امروز پس از روی کار آمدن دولت جدید عراق با اکثریت اعضای وفادار آن به ایران مطرح می شود، این است که آیا دولت شیاع السودانی نخست وزیر جدید عراق، درها را به روی نفوذ گسترده تر ایران در عراق باز می کند؟ برخی ناظران بر این باورند که تشکیل دولت جدید که اکثریت اعضای آن توسط چارچوب هماهنگی نزدیک به ایران نامزد شده اند، نشان دهنده احیای ابتکار عمل تهران در عراق و ابزارهایی است که نفوذ بیشتری نسبت به دوره نخست وزیری پیشین مصطفی الکاظمی برای ایران فراهم می کند و این که ایران در سایه دولت جدید حجم مبادلات تجاری خود را با عراق افزایش خواهد داد.
در همین راستا، سفیر ایران در بغداد در دیدار با السودانی، پیام تبریک مقامات عالی جمهوری اسلامی ایران را به مناسبت اخذ رای اعتماد و آغاز به کار ایشان را تبریک ابلاغ نمود. همچنین، روابط دوجانبه دو کشور همسایه، راه های تحکیم آنها و توسعه همکاری های متقابل در سطوح و زمینه های مختلف را مورد بحث و بررسی قرار داد. نخست وزیر عراق در این دیدار بر اهمیت مشارکت و همکاری دوجانبه بین دو کشور به منظور ارتقای توسعه پایدار به نفع دو ملت دوست و تلاش برای تحکیم ثبات برای همه مردم منطقه تاکید کرد.
تحولات سیاسی اخیر عراق می تواند روانی تحولات را در جهت تبدیل ایران به یک متحد اقتصادی قوی و یک شریک تجاری استراتژیک برای عراق سوق دهد؛ به ویژه با توجه به تغییر استراتژی آمریکا در منطقه و نیاز آمریکایی ها و غربی ها به آرامش در عراق با توجه به نیاز به انرژی پس از توقف عرضه انرژی روسیه به اروپا به خاطر جنگ اوکراین
ایران از چارچوب هماهنگی در مبارزه و رقابت با جریان صدری که خواستار تشکیل یک دولت ملی بود و با هژمونی غربی یا شرقی اعلام مخالفت می کرد با قدرت تمام حمایت کرد. نکته جالب توجه این است که تحولات سیاسی اخیر عراق می تواند روانی تحولات را در جهت تبدیل ایران به یک متحد اقتصادی قوی و یک شریک تجاری استراتژیک برای عراق سوق دهد؛ به ویژه با توجه به تغییر استراتژی آمریکا در منطقه و نیاز آمریکایی ها و غربی ها به آرامش در عراق با توجه به نیاز به انرژی پس از توقف عرضه انرژی روسیه به اروپا به خاطر جنگ اوکراین.
هر دولتی که تازه روی کار می آید، می تواند مدعی شود که اصلاح طلب است و با فساد مبارزه خواهد کرد. اما تنها، واقعیت های میدانی و تحولات ملموسی که به دنبال خواهد داشت می تواند به شعارها و کاربردهای آنها اعتبار ببخشد. در مقایسه با گذشته می توان گفت که فرصت های بیشتری برای افزایش همکاری های اقتصادی و تبادلات تجاری بین دو کشور وجود دارد. علاوه بر اراده سیاسی دو دولت، عوامل دیگری نیز می توانند در تعمیق این روابط نقش برجسته ای داشته باشند.
به نظر من، منافع ملی باید زمینه ساز توسعه روابط در عرصه اقتصادی و حتی سایر زمینه ها باشد. ایران کشوری بزرگ است و به دلیل مجاورت جغرافیایی قادر است نیازهای کشور همسایه عراق را از نظر کالاها، محصولات کشاورزی و فناوری با کمترین هزینه تامین کند. روابط اقتصادی و تجاری باید بر روی چنین پایه هایی و به دور از ملاحظات ایدئولوژیک که غالباً دشمنان ایران و عراق را به وحشت می اندازد و آنها را به اخلال در این روابط سوق می دهد، بنا شود. البته، موفقیت دولت السودانی در بهبود وضعیت معیشتی و خدماتی مردم و مبارزه با فساد موجب افزایش اعتماد مردم و تقویت دولت او در برابر تبلیغات بد نیروهای سیاسی رقیب وچه بسا مخالف ایران خواهد شد.
* در حال حاضر، ایران مانند ترکیه و سایر کشورهای همسایه از دسترسی گسترده ای به اقتصاد مصرف کننده عراق برخوردار است. راز ماندگاری جمهوری اسلامی در بازار عراق چیست؟
به نظر من، برخلاف دوره حکومت قبلی، شمارش معکوس بازگشت با ظرفیت تمام بازار عراق شروع شده است. در گذشته، در مناسبات تجاری و اقتصادی فیما بین دو کشور شاهد نواسانات مختلفی بودیم، صادر کنندگان ایرانی گاهی به خاطر محدودیت های ناگهانی از طرف مسئولین عراقی در امر صدور کالا به کشور عراق بامشکلات وسختی ها روبرو می شوند.
علاوه بر فشارهای امریکا و نفوذ برخی از قدرت های منطقه ای گاهی هم کیفیت کالای ایرانی و نوع بسته بندی در پدید آمدن این محدودیتها نقش داشتند. لذا، برای حفظ جایگاه وکیفیت بالا و هموار سازی مسیر راه یابی کالاهای ایرانی به بازار این کشور همسایه لازم است اقداماتی جهت توسعه تجارت با عراق انجام داد.
به نظر می رسد تجارت ایران و عراق از حالت پیله‌وری و مرزنشینی در حال تبدیل شدن به یک تجارت رسمی است
در حال حاضر ترکیه رقیب اصلی ایران در بازار عراق است و برخی آمارها نشان می دهد ایران سومین صادر کننده به عراق به شمار می رود. بنابراین، به نظر می رسد تجارت ایران و عراق را از حالت پیله وری و مرزنشینی به یک تجارت رسمی تبدیل شود. بر همین اساس، با احتمال بر طرف شدن موانع نا امنی در عراق شرکت های صادراتی ایرانی لازم است نهایت تلاش خود را به کار گیرند.
* برخی از کارشناسان معتقدند که عراق یکی از مهمترین اهداف اقتصادی ایران است. این کشور برای ایران امنیت اقتصادی بی‌بدیل دارد و مشکلات اقتصادی جمهوری اسلامی با عراق حل نمی‌شود، مگر اینکه عراق و ایران یک اقتصاد ممزوج داشته باشند، زیرا اقتصاد یک طرفه چالش امنیتی ایجاد می‌کند. نظر شما در این باره چیست؟
طبیعی است که عراق یکی از مهم ترین هدف های اقتصادی ایران به شمار می رود است و در شرایط تحریم اقتصادی که با آن مواجه است، امنیت اقتصادی بی نظیری را برای ایران فراهم می کند که علیرغم همه تلاش های نیروهای متخاصم داخلی، منطقه ای و خارجی برای چوب لای چرخ گذاشتن در چرخه روابط اقتصادی و تجاری دو کشور، این روابط اغلب از دشواری ها عبور کرده و خود را به عنوان یک واقعیت و یک امر بدیهی تحمیل می کنند و این مسئله به وضوح در دوره دولت مصطفی الکاظمی خودنمایی می کرد.
مصطفی الکاظمی علیرغم رویکرد منفی که نسبت به ایران داشت، تهران را به عنوان مقصد اولین سفر خارجی خود انتخاب کرد و با اینکه در عمل سیاست توسعه روابط با غرب و جهان عرب را دنبال می کرد تا بلکه بتواند به تدریج و تاحد امکان عراق از تعامل با ایران بی نیاز شود و معتقد بود که دولتها و جریانات مورد حمایت ایران مهمترین عامل عدم توسعه و بهبود وضعیت اقتصادی مردم عراق است. اما، با ظاهر سازی سعی کرد یک ضدیت آشکار با ایران و یا دوستان آن در عراق از خود بروز دهد. فارغ از خواستن یا عدم خواستن مخالفین روابط اقتصادی و تجاری با ایران، جمهوری اسلامی دارای ابزارهای اقتصادی بالقوه ای در عراق مانند یکپارچگی جریانات شیعی، تاسیسات نفتی بندری و تامین انرژی است که نمی توان آن ها را نادیده گرفت.
قطعا، مدیریت صحیح ابزار قدرت ایران در عراق می‌تواند نیازهای راهبردی و اقتصادی ایران را تامین کند. یکی از مولفه های شاخص دیپلماسی اقتصادی ایران در کشور عراق برق و گاز است؛ در حالی که ایران نقش بسیار بالایی در تامین انرژی برق مورد نیاز عراق دارد. تقریبا نیمی از صنعت برق این کشور چه برق وارداتی به صورت مستقیم و چه برق تولیدی در خاک عراق توسط نیروگاهایی ایرانی در این کشور ساخته شده به ایران وابسته است.
یک بار با کاهش صادرات گاز ایران به عراق قریب به ۵۰۰۰ مگاوات از تولید براق داخلی این کشور کاهش یافت که این رقم برابر با ۲۵ درصد از کل برق تولیدی در خاک عراق است. البته، تداوم این ابزار قوی تابع سیاستهای این کشور است و در صورت دنبال روی مسئولین عراقی از سیاست استقلال از برق و گاز ایران و روی آوردن به واردات برق از ترکیه یا کشورهای مانند عربستان، مصر و اردن ممکن است در معرض مخاطره قرار گیرد.
عراق، اخیرا قرادادهایی با چین و فرانسه منعقد کرده که طبق آن چین برای عراق نیروگاه خورشیدی می سازد و شرکت توتال فرانسه نیز پروژه هایی برای استفاده از گازهای همراه نفت عراق اجرا خواهد کرد و از این طریق بخش بزرگی از نیاز این کشور به گاز و برق ایران مرتفع خواهد شد.
بر همین اساس، امید است با استفاده از فرصت دولت شیاع السودانی، ترازوی رقابت به نفع ایران سنگین تر شود؛ هرچند به خاطر شرایط تحریم با مشکلات پرداخت پول گاز و برق صادراتی ایران روبرو هستیم. ما امیدواریم که دولت جدید عراق راه های جایگزین و مناسبتری برای پرداخت بدهی ایران در نظر بگیرد که ایران بتواند به آن دسترسی پیدا کند.
نکته مهم این است که به خاطر ایجاد امنیت اقتصادی میان دو کشور، صادرات برق و گاز ایران به کشور عراق باید تا حد امکان افزایش یابد، چرا که قطع و یا کاهش صادرات برق و گاز به عراق، ضمن اینکه یک عامل زیان مادی است، خطر بی اعتباری ایران هم می تواند داشته باشند. اتفاقاتی که دوسال پیش رخ داد به واکنش‌های بسیار منفی گروه‌هایی از مردم عراق نسبت به ایران منجر شد و آسیب‌های جدی به منافع ایران وارد کرد.
موارد مذکور از جمله مهمترین نیازهای اقتصادی ایران در رابطه با عراق بود که با دیپلماسی اقتصادی و صرفا از طریق توافقات دوجانبه قابل تامین است. بنابراین، انتظار می‌رود وزارت امور خارجه با استفاده از مولفه‌های قدرت ایران و مدیریت صحیح آن موانع مذکور را از سر راه توسعه روابط اقتصادی دو کشور بردارد.
البته راههای دیگری هم برای بازپرداخت پولهای ایران قابل تصور است: خرید اقلام دارویی، تسهیل تردد تجار و زوار ایرانی و رونق تجارت و گردشگری بین دو کشور که این امر برای اقتصاد دو کشور اهمیت فراوانی دارد.
طبق آمارهای قبلی یعنی آماز قبل از کرونا سالانه قریب به ۷ میلیون نفر به منظور زیارت، تردد می‌کردند که این رقم معادل ۷ میلیارد دلار گردش مالی بین طرفین است. طبق این آمارها، ایرانی ها و عراقی ها بزرگترین بازار زیارت و گردشگری یکدیگر را تشکیل می‌دهند. ۳۶ درصد از گردشگران وارد شده به ایران در سال ۱۳۹۸ از اتباع عراق و ۸۹ درصد از زوار و گردشگران وارد شده به عراق نیز ایرانی بوده‌اند ضمن اینکه تسهیل تردد تجار طرفین می‌تواند در کاهش هزینه‌ها موثر باشد.
* عراق، اکنون عراق دهه ۷۰ نیست. این کشور نیاز دارد که نیازمندی‌هایش تامین شود و استان های مرزی ایران نیز باید این نیاز را تامین کنند. چه راهکارهایی در جهت توسعه مناسبات دوجانبه میان دو کشور وجود دارد؟
در مرزهای بسیاری از جوامع در حال توسعه مبادلات تجاری مرزی از شاخص های اصلی ارتباط میان کشورهای همجوار و امرار معاش ساکنان مرزنشین است، سطح قابل توجهی از نیاز مردم از طریق این مبادلات مرزی تامین می شود هرچند این نوع مبادلات به صورت غیررسمی و محلی جریان دارد اما می تواند نقش پر اهمیتی در مبادلات کالا بین این کشورها ایفا کند و بهبود اقتصاد مرز نشینان را به دنبال داشته باشد.
ایران و عراق نیز از این قاعده مستثنا نیستند. استان های مرزی ایران با عراق به ویژه ایلام در طول پنجاه سال گذشته به دلایل زیاد اعم از قرار گرفتن در بن بست جغرافیایی، دوری از مرکز، روابط غیر مسالمت آمیز و بروز جنگ تحمیلی در دوران حکومت صدام از وجود زیرساخت های توسعه ای به ویژه در زمینه راه های ارتباطی با محرومیت روبرو بود در حالی که علل دیگر مانند بی یا کم تمایلی دولت های مختلف برای سرمایه گذاری در این مناطق مرزی وعدم تمایل خود سرمایه گذاران بخش خصوصی به دلیل کمبود امکانات برای گسیل سرمایه های خود به این مناطق وجود داشته است.
در نتیجه، فرصت های سرمایه گذاری در این مناطق به نحو چشمگیری از بین رفت. هرچند پس از سقوط صدام و گشایش فصلی جدید در مناسبات دو کشور اقداماتی در جهت تقویت زیرساخت ها انجام شده است، ولی باز هم نمی توان گفت وضعیت کاملا امیدوارکننده ای برای مراودات تجاری مرزی با ظرفیت کامل وجود دارد.
مصدق پور: تامین برق عراق توسط ایران تابع عواملی مانند تحریم اقتصادی و به تبع آن دشواری پرداخت بدهیهای برقی عراق به ایران و سیاستها و رویکردهای خاص دولت های مختلف عراقی علاوه بر رقابتهای منطقه ای وجهانی و وجود رقیبان موثر اعم از چین و فرانسه در امر برق و گاز است
امید است باروی کار آمدن دولت جدید عراق تلاش های مضاعفی در زمینه ایجاد ظرفیت های کامل ،ساخت زیز بناها، توسعه بازارچه های مرزی مبذول گردد. ویژگی خاصی که مناطق مرزی ایران و عراق دارند وجود قرابت و نزدیکی فرهنگی و دینی مذهبی میان مردمان مرز نشین ایرانی و عراقی می تواند زمینه های بسیار مساعدی برای برقراری روابط تجاری و توسعه این مناطق به ارمغان بیاورد. یقینا تامین برق عراق می تواند یک عامل تضمین کننده امنیتی باشد برای جمهوری اسلامی به عراق باشد. اما اینکه آیا دولت عراق می تواند بر روی تامین برق از ایران خاطرجمع باشد؟
این موضوع، تابع شرایط و عوامل یا به قول معروف چالشهای مختلف مانند تحریم اقتصادی و به تبع آن دشواری پرداخت بدهیهای برقی عراق به ایران و سیاستها و رویکردهای خاص دولت های مختلف عراقی علاوه بر رقابتهای منطقه ای وجهانی و وجود رقیبان موثر اعم از چین و فرانسه در امر برق و گاز است. البته نباید زیاد ناامید بود زیرا در سایه تفاهمات و همکاری های مجدانه دولت ایران و دولت السودانی راه تحکیم و توسعه مناسبات دوجانبه میان دو کشور وجود دارد.
نظر شما