خروج روسیه از موافقتنامه صادرات غلات با اوکراین؛ فرصتی برای مسیرهای ترانزیتی ایران

بازار؛ گروه بین الملل: با اعلام خبر تصمیم روسیه نسبت به خروج از توافق مربوط به صادرات غلات برای مدتی نامعلوم در روز شنبه، بازارهای مواد غذایی در جهان رو به نگرانی گذاشت؛ موضوعی که نهایتا در روز دوشنبه منجر به افزایش ۵ درصدی قیمت گندم در بورس شیکاگو آمریکا به عنوان بزرگترین بورس مبادلات گندم جهان شد.

مقامات روسیه دلیل این اقدام خود را حمله پهپادی اوکراین به به یگان دریایی این کشور در سواستاپول اعلام کرده اند که به گفته آنها برای این حملات از کریدور امن صادرات بشردوستانه غلات استفاده شده است.

در عین حال، اهمیت این کریدور تا جایی است که پس از راه اندازی در ماه جولای تا کنون، بیش از ۹.۵ میلیون تن انواع غلات از قبیل گندم، ذرت، جو، کلزا و سویا از این طریق به کشورهای مختلف جهان صادر شده و تاثیر تعطیلی موقت آن را می توان در مثال افزایش قیمت گندم در بورس مشاهده نمود.

بنا بر اعلام یورو نیوز، وزارت دفاع ترکیه اعلام کرد که خلوصی آکار، وزیر دفاع این کشور برای نجات توافق‌نامه ماه ژوئیه با همتایان روس و اوکراینی خود در تماس بوده و از آن‌ها درخواست کرده است که از هرگونه اقدامات تحریک‌آمیز جلوگیری کنند.

ناتو و اتحادیه اروپا خواهان تجدید نظر کرملین و بازگشت مسکو به این توافق هستند. جوبایدن، رئیس جمهوری آمریکا روز شنبه با «کاملا ظالمانه» خواندن اقدامات روسیه نتیجه آن را بدتر شدن بحران غذا خواند. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده نیز مسکو را به استفاده از غذا به عنوان سلاح متهم کرد.

ابتکار سازمان ملل و ترکیه برای نجات کریدور صادرات غلات

یک روز پس از اعلام تصمیم یاد شده از سوی روسیه، سازمان ملل متحد با انتشار بیانیه ای اعلام کرد که با ترکیه و اوکراین برای بر سر جابجایی ۱۶ کشتی باری حامل غلات شامل ۱۲ کشتی خروجی و ۴ کشتی ورودی به کریدور بشردوستانه به توافق رسیده و مقامات نظامی روسیه نیز در جریان این توافق هستند.

سازمان ملل همچنین مسئولیت تامین امنیت کشتی های یاد شده را بر عهده ارتش های ملی دو کشور ترکیه و اوکراین دانسته و البته علیرغم اذعان این سازمان به آگاه بودن مقامات مسکو از این تصمیم، روسیه هنوز هیچ گونه واکنشی نسبت به آن نشان نداده است.

با اینحال، آنچه مسلم است، تعداد ۱۴ کشتی خروجی حتی در صورت اجرایی شدن این طرح و با توجه به نیاز مبرم بسیاری از کشورهای پر جمعیت جهان به گندم و سایر غلات روسیه و اوکراین، پاسخگو نبوده و علاوه بر این، در صورت افزایش آتش جنگ و تنش ها میان دو طرف که طی هفته های اخیر تا حد زیادی به سمت جنگ های پهپادی کشیده شده، مشخص نیست تا چه میزان می توان امنیت چنین کریدوری را تامین کرد.

پتانسیل ایران برای ترانزیت غلات روسیه به کشورهای هدف

پیش از پرداختن به موضوع اهمیت مسیر ترانزیتی ایران برای تامین گندم و سایر غلات استراتژیک صادراتی روسیه به کشورهای هدف، بهتر است نگاهی با آمار صادراتی غلات این کشور و مشتریان بزرگ آن بیندازیم.

بر اساس اعلام وب سایت OEC که جریان بارهای بین المللی را رصد می کند، مصر همواره به روال سال های گذشته، بزرگترین مشتری گندم روسیه محسوب شده و بیش از ۳۰ درصد از صادرات گندم این کشور را خریداری میکند.

اما به جز مصر، بسیاری از کشورهای خاورمیانه و جنوب آسیا مانند یمن، امارات، سریلانکا و بنگلادش نیز هر چند مشتری درصد کمی از گندم روسیه هستند، اما با توجه به حجم بالای صادرات گندم این کشور که به گفته وزارت کشاورزی آمریکا (USDA) چزی حدود ۳۳ میلیون تن بین جولای سال ۲۰۲۱ تا جولای برآورد شده، همین میزان بار صادراتی نشان داده شده در آمار OEC می تواند آورده خوبی برای بخش ترانزیت ایران به همراه داشته باشد.

علاوه بر این، باید توجه داشت که با کاهش دسترسی صادرات گندم و صادرات دیگر غلات اوکراین به جنوب و غرب آسیا در پی تشدید تنش در کریدور بشردوستانه صادرات غلات و همچنین ممنوعیت صادرات گندم از سوی برخی از بزرگترین صادر کنندگان جنوب آسیا به ویژه هند، به احتمال زیاد طی ماه های آتی، باید شاهد افزایش تقاضای بیشتر گندم روسیه به سمت این کشور ها باشیم.

همچنین باید توجه داشت که سایر صادر کنندگان گندم جهان مانند کانادا، ایالات متحده و فرانسه نیز بنا به دلیل سیاست های تامینی در خصوص امنیت غذایی داخلی خود، نسبت به وضع محدودیت های گسترده ای برای حجم صادرات خود اقدام نموده اند که همین موضوع نیز منجر به ایجاد ترس در بازارها و در نتیجه آن، افزایش تقاضا و قیمت این محصول شده است.

این در حالیست که بنا بر آمار تخمینی وزارت کشاورزی آمریکا، روسیه طی سال مالی ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ با صادرات بیش از ۳۹ میلیون تن گندم در سال، به بزرگترین صادرکننده این فرآورده استراتژیک در جهان تبدیل خواهد شد که این موضوع می تواند منجر به رونق ترانزیت غلات روسیه از طریق مسیر ایران شود.

تاکید رئیس اتحادیه بین المللی حمل و نقل جاده ای بر پتانسیل ترانزیت ایران

«آمبرتو دی پِرِتو»، رئیس اتحادیه بین المللی حمل و نقل جاده ای (IRU) هفته گذشته با سفر به ایران و دیدار با مقام های ارشد وزارت راه و شهرسازی، سازمان راهداری، وزارت خارجه و همچنین بخش حمل و نقل سازمان اکو در تهران دیدار کرد.

بلندپایه ترین مقام حمل و نقل جاده ای جهان با تاکید بر نقش ایران در توسعه ترانزیت بین المللی میان شرق و غرب اعلام کرد که در سال ۲۰۲۱، میزان ترانزیت ایران در همه بخش ها به طور متوسط، تا ۶۸ درصد افزایش یافته و این در حالیست که در بخش جاده ای، این رقم بیش از ۱۰۰ درصد رشد داشته است.

وی همچنین در بخش دیگری از سخنان خود اعلام کرد که بر اساس تخمین اتحادیه بین المللی حمل و نقل جاده ای (IRU) میزان ترانزیت جاده ای ایران تا پایان سال ۲۰۲۲، بیش از ۲۵ درصد دیگر افزایش خواهد یافت.

دی پرتو در ادامه سخنان خود ضمن ابراز رضایت از میزان پیشرفت ایران در توسعه ترانزیت جاده ای گفت: تقریبا تمام کشورهای منطقه خاورمیانه، نقشی کلیدی در توسعه تجارت و حمل و نقل بین المللی ایفا می کنند و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. رشد بخش حمل و نقل ایران طی سال های اخیر بسیار خوب بوده و این کشور، رتبه نخست را در صدور سارنامه های TIR در سال ۲۰۲۱ به خود تخصیص داده است.

این سخنان «دی پرتو» آن هم در اوج دوران تحریم های شکل گرفته اقتصادی علیه ایران، نشان دهنده اهمیت ژئواستراتژیک مسیر ترانزیت ایران به عنوان نقطه واصله میان شمال و جنوب است که می بایست بهره براداری لازم را از آن انجام داد.

هرچند در حمل و نقل جاده ای، به دلیل فراهم بودن زیرساخت های گسترده تر و همچنین ناوگان مورد نیاز برای این حجم از ترانزیت، وضعیت پتانسیل ترانزیت ایران مناسب بوده و راه اندازی آزمایشی نخستین حمل ترکیبی از هند به روسیه طی ماه گذشته نیز این موضوع را ثابت کرد.

اما در بخش ریلی که با توجه به ظرفیت حمل، ایمنی و قیمت رقابتی می تواند کمک شایانی به توسعه ترانزیت شمال – جنوب داشته باشد، ساخته نشدن راه آهن رشت – آستارا به عنوان حلقه مفقوده شاخه غربی این کریدور، همچنان معضلی است که دست شبکه ریلی کشور برای بهره برداری مقتضی از فرصت به دست آمده را تا حد زیادی بسته است.

با اینحال، با توجه به باز شدن مرزهای ترکمنستان و برداشته شدن محدودیت های ترانزیتی و ترافیکی حمل و نقل ریلی ناشی از کرونا، می توان همچنان از مسیر شاخه شرقی کریدور شمال – جنوب برای انتقال گندم و دیگر غلات روسیه به سمت جنوب آسیا بهره برداری لازم را انجام داد.