بازار؛ گروه آب و انرژی: روس‌ها پس از جنگ با اوکراین در تیررس تحریم های غرب قرار گرفته و برای حفظ حجم صادرات نفت خود به بازارهای آسیایی روی آورده اند. آنگونه که آمارها نشان می دهد صادرات نفت روسیه به چین، مهمترین مشتری نفت ایران در سال های تحریمی افزایش چشم گیری را تجربه کرده است. اما این تنها اقدام مسکو برای کم کردن شدت تحریم های اروپا نیست. روسیه حالا به دنبال صادرات نفت و گاز و حتی فرآورده های نفتی خود از طریق کشورهایی همچون ایران و ترکیه و از مسیر سوآپ است. اما سوال اینجاست در شرایطی که ایران خود نیز با تحریم های اقتصادی متعددی دست و پنچه نرم می کنند، سوآپ نفت یا گاز یا حتی واردات انرژی از این کشور تا چه اندازه می تواند برای ایران مفید باشد.
برای بررسی دقیق تر این مساله به گفت و گو با هاشم اورعی استاد دانشگاه صنعتی شریف نشسته ایم. به گفته او درست است که ما هزینه ترانزیت را دریافت می‌کنیم اما این هزینه خیلی کمتر از قیمت فروش نفت است، مبلغ کمی می‌گیریم و در واقع ممکن است روسیه را در بازار بین‌المللی جایگزین خودمان کنیم.
به گفته او؛روسیه برای حفظ انحصار خود در بازار گاز اروپا، سال ها مانع حضور ما در بازار اروپا شده و ایران را به سمت شرق سوق می‌داد. مسکو بعد از اعمال تحریم ها از سوی غرب به دنبال تصاحب بازار شرق است. در واقع نگرانی اصلی این است که روس ها بخواهند در شرق هم فرصت‌های بالقوه ما را محدود کند. به گفته این کارشناس انرژی، با توجه به تحریم‌های هر دو کشور با آن مواجه هستند، بازارهای هدف تهران و مسکو یکی بوده و ایران و روسیه به‌نوعی رقیب هم هستند.
متن کامل گفتگوی بازار با هاشم اورعی استاد دانشگاه صنعتی شریف با بازار در ادامه می آید:
ظرفیت واردات گاز از روسیه به ایران از طریق ترکمنستان یا همان خط شمال حدود ۵۰ الی ۷۰ میلیون مترمکعب است. البته در شرایطی که ایران یکی از بزرگترین مصرف کنندگان انرژی در دنیاست منطقی نیست برای مصرف بیشتر شروع به واردات گاز کند
*با نزدیک شدن به فصل سرما نگرانی ها در باره تامین گاز هم بیشتر شده است. آیا می توان برای جبران بخشی از این کسری به دنبال واردات گاز مسکو باشیم؟ ظرفیت موجود برای واردات گاز از این کشور چقدر است؟
ظرفیت واردات گاز از روسیه به ایران از طریق ترکمنستان یا همان خط شمال حدود ۵۰ الی ۷۰ میلیون مترمکعب اعلام شده است. بدون شک اگر قرار باشد ایران از روسیه گاز وارد کند، این واردات نمی تواند برای مصرف داخلی باشد. در حال حاضر بر اساس آخرین آمار موجود ایران یکی ازبزرگترین بازارهای مصرف گاز در جهان است. در چنین شرایطی منطقی نیست که بخواهیم دوباره سرانه مصرف را بالا برده و از آن طرف به دنبال واردات گاز از روسیه و ایجاد وابستگی انرژی به این کشور باشیم.
*با توجه به اینکه گفته می شود که کشورهایی همچون عراق و ترکیه نیاز شدیدی به گاز دارند، آیا ایران می تواند از این فرصت واردات گاز برای صادرات مجدد تامین گاز این دو کشور و تمدید قراردادهای گاز خود استفاده کند؟
اگر این واردات قرار باشد برای صادرات مجدد اتفاق بیافتد باید دید که چند مسیر صادراتی داریم و این صادرات به کدام کشورها می تواند صورت گیرد. هم اکنون ما دو خط لوله برای صادرات گاز به ترکیه و عراق داریم. آنگونه که آمارها نشان می دهد ظرفیت سخت افزاری صادرات گاز ما به ترکیه حدود ۳۵ میلیون مترمکعب است. برای صادرات به عراق هم دو تا خط لوله داریم ظرفیت یکی از آنها که اتفاقا فعال هم هست، حدود ۳۵ میلیون مترمکعب اعلام شده است. اما نباید فراموش کرد که روسیه همین حالا هم به صورت مستقیم به ترکیه گاز صادر می کند. بنابراین اگر قرار باشد صادرات گاز به این کشور افزایش پیدا کند، خود روسیه این کار را انجام خواهد داد و بعید است که بخواهد سهم ایران از بازار گازی این کشور افزایش پیدا کند.
اما خط دیگری هم به ظرفیت ۲۵ میلیون مترمکعب برای صادرات به عراق وجود دارد که طرف عراق آن هنوز وصل نشده است. نبود همکاری لازم برای تکمیل خطوط صادراتی از سوی عراق به ایران سیگنال هایی را می دهد. نخست اینکه کشورهای غربی به دنبال کاهش وابستگی گازی عراق به ایران هستند. از طرف دیگر عربستان به دنبال سرمایه گذاری در صنعت برق این کشور بوده و بعید است که بخواهد اجازه ورود بیشتر ایران را به حوزه را بدهد.
ایران در حال حاضر به دلیل سرانه مصرف بالا، قدرت صادراتی خود را از دست داده اما می توان با جدی گرفتن مساله بهینه سازی مصرف انرژی و مدیریت مصرف دوباره این قدرت را به دست بیاوریم.اگر تنها ۱۵ درصد مصرف را در این بخش ها کاهش دهیم ظرفیت حدود ۵۰ میلیون مترمکعبی برای صادرات ایجاد می شود
نباید فراموش کرد که با توجه به تحریم‌های هر دو کشور با آن مواجه هستند، بازارهای هدف تهران و مسکو یکی بوده و ایران و روسیه به‌نوعی رقیب هم هستند.
جدای از این غرب به دنبال وضع تحریم های سخت گیرانه تری علیه مسکو است. اگر قرار باشد ایران گاز از روسیه وارد کرده و بعد مجددا آن را صادر کنند، بعد از مدتی با چالش مواجه می شود و حتی ممکن است از برخی از کشورها کنار گذاشته شود. در شرایطی که کشور ما خود با تحریم های شدیدی دست و پنجه نرم می کند، به هیچ وجه منطقی نیست که بخواهد به عامل دور زدن تحریم های روسیه تبدیل شود. به عبارت دیگر راه کار منطقی این است که ما خود صنعت گاز را توسعه داده و از طرفی راندمان مصرف انرژی را هم بالا ببریم.
*در چنین شرایطی که وضعیت تامین انرژی در اروپا به شدت بحرانی است سرمایه و توسعه صنعت ال ان جی در ایران تا چه اندازه می تواند منطقی باشد؟
در شرایط فعلی فکر کردن به ال ان جی خیلی منطقی است. ایران یک کارخانه ال ان جی (که متعلق به صندوق بازنشستگی است) دارد که نیمه کاره رها شده است. احیای این کارخانه میلیاردها دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. جدای از این بازاریابی برای فروش این فرآورده هم دردسرهای خودش را دارد. هرچند که ما با چینی ها برای صادرات ۱۰ میلیون تن صحبت کرده ایم اما اولویت امروز ما به طور قطع صادرات گاز از طریق خط لوله است. ما هم اکنون امکانات خوبی برای صادرات از طریق خط لوله به کشورهای منطقه داریم. به عنوان مثال پاکستان به شدت به گاز نیاز دارد، ضمن اینکه خطوط انتقال را هم داریم. اما متاسفانه بعضی مقایسه های نادرست با قرارداد صادرات گاز به ترکیه باعث شده که هیچ گاه چنین بازاری را جدی نگیریم و به دنبال صادرات به این کشور نباشیم. ایران در حال حاضر به دلیل سرانه مصرف بالا، قدرت صادراتی خود را از دست داده اما می توان با جدی گرفتن مساله بهینه سازی مصرف انرژی و مدیریت مصرف دوباره این قدرت را به دست بیاوریم. متوسط مصرف روزانه گاز در بخش خانگی و تجاری در کل سال گذشته ۳۳۴ میلیون مترمکعب بوده است. اگر تنها ۱۵ درصد مصرف را در این بخش ها کاهش دهیم ظرفیت حدود ۵۰ میلیون مترمکعبی برای صادرات ایجاد می شود. برای درک بزرگی این عدد باید بدانید که متوسط صادرات روزانه ما به ترکیه در نیمه اول سال ۳۰ میلیون مترمکعب بوده است.
متوسط مصرف روزانه گاز در بخش خانگی و تجاری در کل سال گذشته ۳۳۴ میلیون مترمکعب بوده، اگر تنها ۱۵ درصد مصرف را کاهش دهیم ظرفیت حدود ۵۰ میلیون مترمکعبی برای صادرات ایجاد می شود. برای درک بزرگی این عدد باید بدانید که متوسط صادرات روزانه ما به ترکیه در نیمه اول سال ۳۰ میلیون مترمکعب بود
*منظور شما از مقایسه نادرست با قرارداد گازی ترکیه چیست؟
مشکل اینجاست که چند سال پیش یک قرارداد خوبی به لحاظ قیمتی با اردوغان برای صادرات گاز بین ایران و ترکیه منعقد و اجرایی شد. حالا این قرارداد شده مبنای تمامی مذاکرات ما. هر بار که ایران می خواهد مذاکراتی را با سایر کشورها شروع کند، برخی از افراد که متاسفانه صاحب تریبون هم هستند، شروع به فرافکنی کردن و مطرح کردن ادعاهایی همچون ارزان فروشی گاز می کنند.
*با توجه به شرایطی که در کشورهای اروپایی حاکم شده و تحریم مسکو، آیا سرمایه گذاری روی مساله صادرات گاز به اروپا منطقی نیست؟
با فرض نبود مشکل در تامین سرمایه هنگفتی که این طرح نیاز دارد و همچنین نبود تحریم ها، اگر همین حالا صادرات گاز به اروپا را کلید بزنیم، چندین سال برای اجرایی شدن آن زمان نیاز داریم. حالا در شرایطی که تحریم ها هنوز بلاتکلیف بوده و امید زیادی هم به لغو آن و حضور سرمایه گذاران خارجی در ایران وجود ندارد، اجرای چنین طرحی به هیچ وجه شدنی به نظر نمی رسد.
به نظر من ما باید بیشتر به دنبال صادرات از طریق خط لوله به کشورهای همسایه باشیم؛ برای این ادعا هم دو دلیل اصلی وجود دارد. نخست اینکه اینگونه با کم ترین قیمت می توانیم وارد بازار کشورهای منطقه به خصوص خلیج فارس شویم. دوم اینکه اگر شیر فلکه انرژی کشورهایی همچون عمان، امارات یا کویت در دست ما باشد، ناخودآگاه روابط ما با کشورهای عربی بهبود پیدا می کند.
نظر شما