«گردشگری مذهبی» در گیر و دار باورهای فرهنگی| بخش خصوصی ورود کند

هادی نجف زاده؛ بازار: صدای اذان از کوچه پس کوچه های قدیمی شهر بلند است و از هر مناره و مسجد می‌توان این آوای دلنشین معنوی را در میان روز نخستین روزهای پاییز با تمام حس های ماندگارش به خوبی درک کرد.

تلفیق و ترکیب شایسته معماری و مذهب توانسته است به خوبی یک اثر تاریخی و ماندگار مانند مسجد «آقابزرگ» را پدید آورد به طوریکه آوازه آن نه فقط در ایران بلکه در میلیونها کیلومتر خارج از مرزهای ایران هم به گوش رسد.

پس از چند دقیقه گشت و گذار در مسجد و مناطق اطراف آن در گوشه ای از این مسجد تاریخی چند توریست را مشاهده می کنیم که راهنمای آنها در حال راهنمایی و معرفی این اثر ارزشمند است.

با هماهنگی که می‌کنم از راهنمای تور می خواهم که بعد از بازدید توریست ها بتوانم چند دقیقه ای با آنها گفت و گو کنم که بعد از حدود دو ساعت انتظار بالاخره با یکی از این توریست ها موفق به گفت و گو می شوم.

این توریست که خود را «دیوید» و اهل روسیه معرفی می کند در گفت و گو با خبرنگار بازار با اشاره به اینکه با گروهی از هموطنانش به صورت گروهی و برای بازدید از اماکن گردشگری ایران به کشور ما سفر کرده است، اظهار داشت: چند روزی است که وارد ایران شده ایم و قصد داریم پس از تهران و کاشان تعدادی از دیگر شهرهای دیدنی ایران مثل اصفهان، یزد، شیراز، کرمان و غیره را نیز بازدید کنیم.

شگفتی توریست‌های خارجی از معماری اصیل ایرانی

وی با بیان اینکه مسجد آقابزرگ کاشان و معماری به کار رفته در آن زیبا و مسحور کننده بود، ابراز داشت: به واسطه شغل مهندسی ساختمان که دارم مقداری با معماری هم آشنا هستم و از این رو برایم خیلی جالب است که این مسجد صدها سال پیش با ابتدایی ترین مصالح و لوازم چگونه در دو طبقه روی هم ساخته شده است و در طول این سال ها و با وجود اینهمه باران، برف، آفتاب و غیره صدمه ندیده است.

این توریست و گردشگر روسی با اشاره به اینکه مسجد آقابزرگ اولین مکان مذهبی و گردشگری بود که در ایران از آن بازدید کردم، تصریح کرد: البته راهنمای گروه نوید بازدید از چند مسجد و مکان مذهبی دیگر را هم در اصفهان و شیراز به ما داده است که مطمئن هستم آنها هم به زیبایی این بنا خواهند بود.

گردشگری مذهبی یکی از شاخصه های مهم صنعت توریست است که مشتاقان زیادی در همه دنیا دارد و چند سالی است که در کشور ما با توجه به بافت فرهنگی و مذهبی کشور به آن پرداخته شده است.

یکی از مهمترین مزیت های گردشگری مذهبی محفوظ ماندن استانداردهای فرهنگی و مذهبی هر منطقه از گزند آسیب فرهنگ های گوناگون گردشگران مختلف است

به گفته کارشناسان این حوزه گردشگری مذهبی در سال بیش از ۳۰۰ میلیون نفر را به خود جذب می کند و از این رو دارای ظرفیت های فراوانی برای ارزآوری و رونق اقتصادی در هر منطقه است.

یکی از مهمترین مزیت های گردشگری مذهبی محفوظ ماندن استانداردهای فرهنگی و مذهبی هر منطقه از گزند آسیب فرهنگ های گوناگون گردشگران مختلف است چراکه توریست و گردشگری که از یک مکان مذهبی و آئینی بازدید می کند با رعایت کامل باورها و هنجارها و قوانین آن مکان و منطقه کمتر باعث صدمه فرهنگی به اطرافیان خود می شود و این در حالی است که این موضوع در بخش گردشگری تفریحی و تاریخی این گونه نیست.

از سویی دیگر با توجه به آمار ارائه شده در جهان مشاهده می کنیم که برخی از کشورهای آمریکای شمالی در سال بیش از ۱۰ میلیارد دلار فقط از گردشگری مذهبی ارزآوری دارند. این نشان می دهد چگونه با توسعه این حوزه از گردشگری هم می توان ارزآوری مطلوب داشت و هم می توان از آسیب های فرهنگی احتمالی حضور گردشگران در امان بود و حتی در مواردی می توان فرهنگ و مذهب و معارف مذهبی و دینی خودمان را به گردشگران معرفی کنیم.

یک کارشناس حوزه گردشگری با اشاره به اینکه گردشگری مذهبی در سطح دنیا سابقه ای طولانی دارد، اظهار داشت: البته گردشگری مذهبی با زیارتی متفاوت است و می توان گفت گردشگری زیارتی زیرشاخه ای از گردشگری مذهبی است.

عالیه کشاورز با بیان اینکه در گردشگری زیارتی قصد زیارت و دیدن اماکن زیارتی مثلا برای شیعیان حرم امام حسین(ع) در کربلا یا حرم امام رضا(ع) در مشهد است، ابراز داشت: اما در گردشگری مذهبی توریست از اماکن مذهبی و فرهنگی دیگر شهرها و کشورها دیدن می کنند مثلا یک فرد مسیحی ممکن است از یک مسجد یا یک فرد مسلمان از یک کلیسا بازدید داشته باشد.

موانع آب و هوایی بی تاثیر بر گردشگری مذهبی

کشاورز با اشاره به اینکه یکی از مزیت های مهم گردشگری مذهبی این است که موانع آب و هوایی تاثیر چندانی بر آن ندارد، تصریح کرد: در گردشگری تفریحی گردشگر و توریست ممکن است با تغییرات آب و هوایی تصمیمی جدید برای سفر خود بگیرد اما در گردشگری مذهبی آب و هوا نمی تواند مانعی برای توریست باشد و انجام سفر بر آب و هوا غلبه دارد.

استان اصفهان با وجود اماکن مذهبی متفاوت برای همه ادیان از جمله مسیحی و مسلمان به خصوص برای مسلمانان دارای یک ظرفیت ویژه برای توسعه گردشگری مذهبی است

وی با بیان اینکه استان اصفهان با وجود اماکن مذهبی متفاوت برای همه ادیان از جمله مسیحی و مسلمان به خصوص برای مسلمانان دارای یک ظرفیت ویژه برای توسعه گردشگری مذهبی است، گفت: همچنین برگزاری مراسم های آیینی در سراسر استان مثل قالیشویان مشهد اردهال کاشان که ثبت یونسکو شده است خود می تواند عامل محرکی بر توسعه این حوزه از صنعت ارزآور توریست در استان باشد.

کشاورز با اشاره به اینکه بیشترین سرمایه گذاری بخش خصوصی در صنعت توریست در بخش تفریحی است، افزود: در گردشگری مذهبی متاسفانه تاکنون بخش خصوصی ورودی جدی نداشته است و از این رو لازم است تا دولت مشوق هایی را به این منظور ارائه دهد.

همانطور که گفته شد سفرهای مذهبی اثرات منفی زیست محیطی و فرهنگی ـ اجتماعی کمتری نسبت به سایر سفرها دارند که شاید این امر به‌دلیل آموزه‌های دینی و مکاتب مذهبی گردشگران باشد و اغلب گردشگران مذهبی اغلب افرادی آرام، صلح‌طلب و مطیع قانون هستند.

از سویی دیگر تمامی افراد جامعه از هر قشر اجتماعی، چه فقیر و چه غنی می‌توانند به چنین سفرهایی بروند. پس گردشگری مذهبی مختص طبقه‌ خاصی از جامعه نیست، تا جایی که در برخی از کشورهای در حال توسعه سفرهای مذهبی تنها فرصت سفر برای برخی طبقات اجتماعی است.

اماکن و باورهای مذهبی، ظرفیتهای ناشناخته گردشگری نصف جهان

معاون اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان هم با اشاره به لزوم توسعه گردشگری مذهبی اظهار داشت: استان اصفهان و به خصوص شهرستان کاشان یکی از مناطق پیشرو در این موضوع می تواند در سطح کشور باشد چراکه ظرفیت های این استان برای گردشگری مذهبی در جهان حتی شناخته شده است.

احمد دانایی نیا با بیان اینکه یکی از مهمترین برنامه های که در منطقه کاشان قرار است برای توسعه گردشگری مذهبی به کار گرفته شده فعال کردن مثلث گردشگری با محوریت اماکن مذهبی در سه شهر کاشان، آران وبیدگل و بادرود است، ابراز داشت: می توان طرحی را پیاده کرد که اگر گردشگری مثلا از حرم حضرت علی بن باقر(ع) در مشهد اردهال کاشان بازدید می کند همین گردشگر از حرم حضرت هلال بن علی(ع) در آران و بیدگل و حرم حضرت آقا علی عباس(ع) در بادرود هم بازدید کند و بالعکس که این موضوع رونق گردشگری مذهبی را در تمام منطقه در پی دارد.

بسیاری از روستاهای اصفهان دارای مخزن شگرفی از فرهنگ ها و آئین های مذهبی متنوع هستند که با تبلیغات و حضور فعال بخش خصوصی می‌توان در این زمینه علاوه بر ارزآوری شاهد رونق اقتصادی و بهبود معیشت خانواده هم باشیم

دانایی نیا با اشاره به اینکه منطقه کاشان یکی از مراکز مهم انجام رسوم و آئین های مذهبی و شیعی است، گفت: برای مثال برای مشاهده مراسم های مذهبی در ایام محرم امسال فقط ۱۳۰ گردشگر و توریست خارجی به کاشان سفر کردند.

وی با اشاره به اینکه به نحو شایسته ای می توان با گسترش گردشگری روستایی گردشگری مذهبی را هم در استان و حتی کشور گسترش داد، افزود: بسیاری از روستاها دارای مخزن شگرفی از فرهنگ ها و آئین های مذهبی متنوع هستند که با تبلیغات و حضور فعال بخش خصوصی می‌توان در این زمینه علاوه بر ارزآوری شاهد رونق اقتصادی و بهبود معیشت خانواده هم باشیم.

معاون مدیرکل و رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشان با اشاره به تنظیم تقویم گردشگری در کاشان بیان کرد: با تدوین تقویم گردشگری در کاشان از فصلی شدن گردشگری در کاشان جلوگیری می‌شود و توسعه گردشگری مذهبی نیز یکی از مؤلفه‌های نیل به این مهم است.

گردشگری مذهبی در ایران و به خصوص استان اصفهان بسیار غنی است. وجود اماکن مذهبی فرهنگی تاریخی همانند مسجد شیخ لطف الله در اصفهان و مسجد آقابزرگ در کاشان و دیگر اماکن تاریخی مذهبی در دیگر شهرهای استان از یکسو و وجود اماکنی همانند کلیسای وانک در اصفهان نشان از ظرفیت های بالای گردشگری مذهبی در استان اصفهان است.

اما در این بین عوامل مثبت و منفی زیادی بر گردشگری مذهبی موثر هستند.

مراسم‌های سنتی و مذهبی و سرو غذاهای حلال در گردشگری مذهبی

وجود آیین‌ها و مراسم‌های سنتی و مذهبی زیاد و جذاب، مکان های مقدس اسلامی و سرو غذاهای حلال از جمله عوامل موثر بر توسعه گردشگری مذهبی در ایران و استان اصفهان است.

عدم تبلیغات و اطلاع‌رسانی به‌موقع، کمبود امکانات مناسب رفاهی، کمبود امکانات زیرساختی مناسب همانند راه و فرودگاه و وسایل حمل و نقل عمومی و کمبود راهنمایان تخصصی گردشگری مذهبی نیز از جمله عوامل منفی در توسعه گردشگری مذهبی در کشور است.

معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی کشور نیز در گفتگو با بازار با اشاره به برگزاری مراسم های آئینی و مذهبی فراوان در کشور به خصوص در دو ماه محرم و صفر اظهار داشت: جذب گردشگر خارجی برای این ایام علاوه بر ارزآوری باعث شناساندن فرهنگ و مذهب ایرانی به دیگر افراد در سرتاسر جهان می شود.

علی اصغر شالبافیان با بیان اینکه باید از این ظرفیت به نحو مطلوب استفاده کنیم، ابراز داشت: البته گردشگران خارجی برای حضور در استان های تاریخی همانند اصفهان رغبت دارند که از این ظرفیت باید برای توسعه گردشگری مذهبی هم استفاده کرد.

توجه به مشترکات فرهنگی و مذهبی کشور ما با کشورهای منطقه

شالبافیان با اشاره به اینکه باید این ظرفیت ها شناسایی و بر اساس آن برنامه ریزی کرد، گفت: با توجه به مشترکات فرهنگی و مذهبی کشور ما با کشورهای منطقه می توان از ظرفیت موجود در این کشورها برای توسعه گردشگری مذهبی استفاده کرد.

وی با اشاره به اینکه در سال گذشته یک میلیون و ۹۵۷ هزار گردشگر خارجی به کشور سفر کردند، ادامه داد: بیشتر این توریست ها از کشورهای همسایه بودند.

معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی همچنین با اشاره به اینکه در سه ماهه نخست سال جاری هم ۷۱۵ هزار و ۵۱۹ گردشگر خارجی به ایران سفر کردند، گفت: عراق، ترکیه، آذربایجان، افغانستان و پاکستان در صدر پنج کشوری بودند که بیشترین توریست را در ایران داشته اند.

وی ادامه داد: در کنار انبوه آیین ها و مراسم های مذهبی متنوع در کشور، چهار هزار و ۳۱۹ مورد از این آثار در زمره آثار ثبت شده در فهرست میراث ملی نیز قرار دارند که علاوه بر جنبه زیارتی دارای جاذبه های فرهنگی و تاریخی نیز هستند.

به لحاظ موقعیت فرهنگی مذهبی خاص ایران و نقش مهم و برجسته مذهب در شکل گیری بسیاری از شهرهای ایران قابلیت های فراوانی برای جذب گردشگران مذهبی وجود دارد، با این وجود گردشگری مذهبی در ایران با وجود هشت هزار و ۹۱۹ مکان مذهبی مقدس، هنوز فاقد ساماندهی تخصصی و متمرکز بوده و این وضعیت حتی در اکثر استان های کشور نیز دیده می شود.

آنچه بیشتر از هر چیز ضرورت توجه به مقوله گردشگری مذهبی را آشکار می‌کند علاوه بر رونق اقتصادی معرفی فرصت‌های فرهنگی و مذهبی و مقابله با تبلیغات منفی خارج از کشور است که جذب گردشگران مذهبی برای هر کشور به ارمغان می آورد و از این رو لزوم اتخاذ سیاست های پایدار و ماندگار را در این حوزه از صنعت گردشگری برای مدیران و مسئولان را الزام می‌کند.

از سویی دیگر حضور بخش دولتی نتوانسته است آنچنان که باید و شایسته است باعث رونق گردشگری مذهبی شود و به شدت حضور بخش خصوصی در این حوزه احساس می شود که امیدواریم این امر با حمایت های دولتی محقق شود.