تهمینه غمخوار؛ بازار: ترکیه در سال‌های اخیر تلاش خود را برای ایجاد اتحاد با کشورهای دوست در شرق به کار گرفته است. ناامیدی مکرر از ادغام با غرب، ترکیه را بر آن داشته تا تلاش های خود را برای «نگاه به شرق» افزایش دهد. در همین راستا، این کشور عضو ناتو، اخیراً قصد خود را برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای، یک گروه منطقه‌ای به رهبری روسیه و چین نشان داده است.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در اجلاس سازمان همکاری شانگهای که در ۱۶ سپتامبر در شهر باستانی راه ابریشم سمرقند برگزار شد و عضویت دائم ایران رسمیت یافت، اعلام کرد: روابط ما با این کشورها با این گامی که برداشته ایم، به سمت و سوی بسیار متفاوتی خواهد رفت. او همچنین، در دیدار با رهبران چین، روسیه، هند، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تاکید کرد که البته عضویت ترکیه در شانگهای هدف این کشور است.
علاوه بر آن، اردوغان بر نقش تعیین کننده قاره آسیا در اقتصاد جهانی تاکید کرد و گفت: ترکیه در توسعه بیشتر همکاری های خود با کشورهای این قاره در سطوح دوجانبه و چندجانبه مصمم است. در صورت تحقق این مسئله، ترکیه به اولین عضو ناتو تبدیل می‌شود که به این بلوک می‌پیوندد. عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای به اردوغان اهرمی جدید علیه غرب و چشم‌انداز روابط اقتصادی قوی‌تر می‌دهد. بر همین اساس، دولت او در تلاش است تا اقتصاد آشفته ترکیه را پیش از برگزاری انتخابات سال آینده تثبیت کند در حالی که اروپاییها معتقدند که دلبستگی ترکیه به سازمان همکاری شانگهای، زنگ خطر در اروپا و ایالات متحده به صدا در خواهد آمد.
تحلیلگران امنیتی غربی تمایل دارند اهمیت ژئواستراتژیک سازمان همکاری شانگهای را رد کنند و به درستی پتانسیل آن را به عنوان یک رقیب نظامی مستقیم ناتو کم اهمیت جلوه دهند. این موضوع در حالی مطرح است که تعداد فزاینده ای از کشورهای خاورمیانه به دنبال روابط نزدیکتر با سازمان همکاری شانگهای هستند. بنابراین، این موضوع همچنین نشان می دهد که جذابیت سازمان همکاری شانگهای در حال افزایش است.
در همین راستا و با توجه به اهمیت موضوع اعلام ترکیه برای عضویت دائم در شانگهای، خبرنگار بازار گفتگویی با سیدعلی قائم مقامی کارشناس مسائل ترکیه ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
* ترکیه در نشست اخیر شانگهای در سمرقند اعلام کرد که می خواهد به عضویت دائم شانگهای درآید. با توجه به عضویت این کشور در ناتو، آیا چنین چیزی امکان پذیر است؟
ترکیه از سال تقریبا ۲۰۱۲_۲۰۱۱ تلاش خود را برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای به کار گرفته است. از طرفی طرح یک کمربند_یک جاده از طریق ترکیه راه اندازی شده است؛ یعنی خط تجاری و ترانزیتی چین، کشورهای آسیای میانه، کشتی های رو_رو ترانس خزر، جمهوری آذربایجان، گرجستان، ترکیه و اروپا راه اندازی شده که از طریق ترن کالا از چین به ترکیه و سپس اروپا صادر می شود. ترکیه به صورت عملی در مسئله شانگهای شریک است؛ در حالی که چین نیز در ترکیه به سرمایه گذاری های بزرگی مانند تونل سازی، پل سازی و راه سازی دست زده است.
چین از طرفی از مدتها پیش تلاش کرده تا در کشورهایی مانند افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی سرمایه گذاری کرده و مراودات و تبادلات تجاری خود را با این منطقه افزایش دهد؛ به طوری که تجارت چینی ها و حتی ترکیه با آسیای میانه نسبت به ایران بسیار بیشتر است. برای مثال، تجارت ایران با ازبکستان تقریبا ۳۳ میلیونی که نشست شانگهای در این کشور برگزار شد، به میزان ۵۰۰ میلیون دلار است؛ در حالی که تجارت ترکیه با این کشور سه میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار است. بر اساس آمار منتشرشده، تجارت خارجی ازبکستان نزدیک به ۵۰ میلیارد دلار است که اگر ۵۰۰ میلیون دلار ایران و سه میلیارد ترکیه را از آن کم کنیم، باقی مانده آن بیشتر مربوط به تجارت چین و روسیه با این کشور آسیای مرکزی می شود. این موضوع نشان می دهد که چین و روسیه به عنوان شریک اصلی ازبکستان در نظر گرفته می شوند.
بنابراین، دست و پای چین در منطقه آسیای میانه کاملا باز است و این دست و پای ایران است که در این منطقه و قفقاز به لحاظ تجاری بسته شده است. مسئله اصلی این است که ترکیه عضو ناتو و نامزد عضویت در اتحادیه اروپا است، یعنی در بلوک غرب قرار دارد. از طرفی ترکیه با روسیه قراردادهای کلانی را منعقد کرده که از آن جمله می توان به نیروگاه اتمی آق قویو ترکیه اشاره کرد که روسیه در حدود ۲۰ میلیارد دلار در آن جا سرمایه گذاری کرده که در سال ۲۰۳۲، اولین واحد آن افتتاح خواهد شد.
با اینکه اردوغان در نشست اخیر شانگهای نیز مجددا مسئله عضویت ترکیه در این سازمان را اعلام کرد، اما با این عضویت با تضادهای بسیاری به دلیل عضویت در ناتو مواجه خواهد شد
علاوه بر آن، حدود شش میلیون توریست روسیه در سال به ترکیه سفر می کنند؛ ضمن اینکه تجارت ترکیه با روسیه در حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار است. البته قبلا این تجارت دوجانبه به ۳۰ میلیارد دلار هم رسیده بود. بر همین اساس، به لحاظ عملکرد ترکیه با رهبران شانگهای یعنی روسیه و چین می توانیم بگوییم که روابط تجاری طرفین و سرمایه گذاریهای مشترک گسترده ای انجام شده، اما این روابط در حد همکاری های عملیاتی است که به عضویت در شانگهای نرسیده است زیرا میان سازمان شانگهای و ناتو تضاد و تناقضاتی فاحشی وجود دارد.
با اینکه اردوغان در نشست اخیر شانگهای نیز مجددا مسئله عضویت ترکیه در این سازمان را اعلام کرد، اما با این عضویت با تضادهای بسیاری مواجه خواهد شد. برای نمونه، خرید سامانه اس _۴۰۰ ترکیه از روسیه است که ترکیه از هواپیمای جنگنده اف_ ۳۵ محروم شد و به میزان یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار پول این کشور بر باد رفت. بر همین اساس، ترکیه تلاش کرده که اف_۱۶ های نسل جدید را از امریکا خریداری کرده تا پول از دست رفته، باز پس گرفته شود. البته با توجه به همکاری و روابطی که ترکیه با کشورهای آسیای شرقی و مرکزی دارد، مورد غضب و انتقاد امریکاییها قرار گرفته است.
* عضویت ترکیه در سازمان همکاری شانگهای تا چه اندازه بر روابط با ایران تأثیر می گذارد؟
ترکیه از سال ۲۰۱۸ نفتی از ایران خریداری نکرده؛ ضمن اینکه گاز ایران عملا نیز در ترکیه به بن بست رسیده و به اروپا نمی رسد. علاوه بر آن، این کشور تلاش کرده تا با کردستان عراق مجوعه ای از قراردادهای نفتی و گازی را به امضا برساند. از آن طرف، ترکیه در تلاش بوده تا گاز سرقت شده دریای مدیترانه توسط اسرائیل را به اروپا برساند.
همچنین، سعی کرده تا با کشورهای خلیج فارس مانند قطر روابط خود را گسترش داده و به انتقال نفت و گاز بپردازد. افزون بر این، به خریداری نفت و گاز روسیه و همچنین جمهوری آذربایجان پرداخته است. علاوه بر آن، در تلاش است تا نفت ترکمنستان و قزاقستان را از ترانس خزر، جمهوری آذربایجان، ترکیه به اروپا صادر نماید.
عضویت ترکیه در شانگهای شاید تاثیر نسبی بر روابط ایران با ترکیه داشته باشد، اما تاثیر حداکثری نخواهد داشت، زیرا در رابطه دو کشور موضوعاتی از قبل وجود دارد و اقتصاد ایران تا حدودی پویایی خود را از دست داده است
در حقیقت، ترکیه به دنبال آن است تا در مقابل ایران و روسیه دست بازتری در ایجاد هاب انرژی داشته باشد. رابطه خود را نمی تواند با روسیه قطع کند، اما ممکن است که تحت فشار امریکا و ناتو، گاز ایران را یا کاهش داده و یا قیمت را افزایش دهد. در نتیجه، عضویت ترکیه در شانگهای شاید تاثیر نسبی بر روابط ایران با ترکیه داشته باشد، اما تاثیر حداکثری نخواهد داشت، زیرا در رابطه دو کشور موضوعاتی از قبل وجود دارد و اقتصاد ایران تا حدودی پویایی خود را از دست داده است.
ایران تا حدودی می تواند جذب کننده سرمایه گذاری روسیه و چین با فروش نفت به چین و یا سرمایه گذاری عظیم در ال ان جی یا گاز مایع و ارسال به اروپا باشد، که این موضوع هم نیازمند سرمایه گذاری عظیم و جذب سرمایه خارجی به ارزش بیش از ۱۷۰ میلیارد دلار بر اساس نظر وزیر نفت ایران است.
نظر شما