بازار؛ گروه استان ها: آمارها نشان می‌دهد که خشک‌سالی با تعداد وقوع گردوغبار ارتباط دارد و با افزایش شدت خشک‌سالی در استان خراسان رضوی بر تعداد وقوع گردوغبار افزوده است به‌گونه‌ای که در سال ۲۰۰۸ که شدیدترین خشک‌سالی در دوره موردمطالعه به وقوع پیوسته ، بیشترین تعداد وقوع گردوغبار در استان رخ‌داده است.
مناطق خشک و نیمه‌خشک نسبت به خشک‌سالی شکننده‌تر هستند. زمانی که خشک‌سالی رخ می‌دهد به علت بارش کم رطوبت خاک کم است و سبب پوشش گیاهی تنک در منطقه می‌شود و چون سطح خاک لخت و خاک خشک است شرایط برای ایجاد فرسایش بادی و وقوع پدیده گردوغبار مهیا می‌شود.
با افزایش شدت خشک‌سالی، تعداد وقوع گردوغبار افزایش می‌یابد همچنین نتایج پهنه‌بندی گردوغبار در استان خراسان رضوی نشان می‌دهد که هر چه از شمال و مرکز استان به بخش‌های جنوبی و مرزی استان حرکت می‌کنیم بر تعداد روزهای با گردوغبار افزوده می‌شود به‌گونه‌ای که شهرستان‌های جنوبی و همچنین شهرستان سرخس، مشهد و سبزوار در غرب و شرق استان دارای گردوغبار بیشتری است که دلیل این پدیده خصوصیات توپوگرافی، پوشش گیاهی و خشکی هواست.
به‌منظور آشنایی با کانون‌های خشک‌سالی و واکاوی منشأ ریزگردها با محمود زنگنه، رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی به بحث و گفت‌وگو نشستیم.
* وضعیت کانون‌های بحرانی چگونه است؟
با بهره‌برداری‌های بی‌رویه از مراتع و خشک‌سالی‌های پی‌درپی، طی سه سال گذشته تعداد کانون‌های بحران در شهرستان‌های این استان افزایش‌یافته است.
تعداد ۳۰ کانون بحران فرسایش بادی در شهرستان‌های خراسان رضوی وجود دارد که هرساله با اعتبارات بیابان‌زدایی، نهال‌کاری و مهار رواناب و هرزاب کنترل می‌شود این در حالی است که این آمار طی سه سال گذشته ۲۲ کانون بوده است.
کانون‌های تحت تأثیر فرسایش بادی شامل سه بخش مناطق بحرانی (مناطق مولد ریز گردوغبار)، مناطق انتقال و مناطق میزبان غبار و ریز گرد است بنابراین مناطق بحرانی و مدیریت آن‌ها به‌منظور جلوگیری از تولید گردوغبار از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است.
* خشک‌سالی چند درصد و به چه میزان کانون‌های بحران فرسایش بادی را افزایش داده است؟
با توجه به اینکه عوامل مؤثر در ایجاد و یا افزایش کانون فرسایش بحرانی فرسایش بادی طبیعی و انسانی هست لذا به‌صورت دقیق و با عدد و رقم نمی‌توان تفکیک کرد.
* اعتبارات بیابان‌زدایی در سال گذشته تا چه میزان نیازهای استان را برآورده ساخت؟
برای اقدام اساسی در جهت مقابله با بیابان‌زدایی و اجرای عملیات بیابان‌زدایی نیازمند عزم ملی و همکاری تمامی دستگاه‌های دولتی و غیردولتی و نمایندگان محترم مجلس است.
* برای مهارریزگرد ها و جلوگیری از بیابان‌زایی در استان نیاز به چه بودجه و چه اقداماتی داریم؟
نیازمند اعتبارت خاص و ویژه استانی و ملی هستیم.
* این گردوغبارها چقدر منشأ داخلی دارد یا خارجی؟
گردوخاک و غباری که خراسان رضوی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، دو منشأ داخلی و خارجی دارد البته ۳۰ کانون بحرانی فرسایش بادی با منشأ داخلی و گردوخاک و غباری که از صحرای قره‌قوم ترکمنستان و دریاچه خشک‌شده آرال به سمت ایران می‌آید، منشأ خارجی را تشکیل می‌دهند.
* راهکاری برای جلوگیری از ریزگردهای خارجی دارید؟
پیشنهاد ما برای مقابله با گردوغبار در استان و به‌ویژه در کلان‌شهر مشهد، این است که پیگیری و همکاری بین‌المللی بین کشورهای حاشیه «دریاچه آرال» و صحرای «قره‌قوم» ازجمله ایران، ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان و همچنین همکاری بین استانی، بین استان‌های متأثر از بادهای ۱۲۰ روزه که شامل خراسان رضوی و جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان می‌شود، صورت گیرد.
همان‌طور که برای دریاچه ارومیه ستادی تشکیل و اعتبارات ویژه‌ای اختصاص داده شد یا برای مقابله با ریز گردهای خوزستان نیز همین اتفاق رخ داد، برای مقابله با ورود گردوغبار از کشورهای همسایه به شمال شرق کشور هم باید توجه و اقدامات خاصی صورت گیرد.
* آیا بر روی این کانون‌ها تحقیقات علمی نیز انجام پذیرفته است؟
از مجموع حدود ۱۱.۷ میلیون هکتار سطح خراسان رضوی، ۵.۵ میلیون هکتار معادل ۴۷ درصد را عرصه‌های بیابانی تشکیل می‌دهد.
شناسایی کانون فرسایش بادی در خراسان رضوی برای اولین بار در سال ۸۹ توسط دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور انجام شد که در آن زمان در سطح استان ۱۵ کانون بحران با مساحت بالغ‌بر ۷۶۸ هزار هکتار وجود داشت.
شناسایی کانون فرسایش بادی در خراسان نخستین بار در سال ۱۳۸۹ به کوشش دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور انجام شد که در آن زمان در استان ۱۵ کانون بحرانی وجود داشت اما در حال حاضر این کانون های بحرانی به ۳۰ کانون رسیده است
بر اساس آخرین بازنگری شناسایی کانون‌های بحرانی که در سال ۹۸ در سطح استان انجام‌شد میزان ۲ میلیون و ۴۷۰ هزار هکتار عرصه‌های تحت تأثیر فرسایش بادی داریم و از این مقدار یک‌میلیون و ۲۵۵ هزار هکتار کانون‌های بحران فرسایش بادی در قالب ۳۰ کانون در ۲۲ شهرستان وجود دارد.
شناسایی کانون فرسایش بادی در خراسان نخستین بار در سال ۱۳۸۹ به کوشش دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور انجام شد که در آن زمان در استان ۱۵ کانون بحرانی با مساحت بیش از ۷۶۸ هزار هکتار وجود داشت.
* فرسایش بادی چه خسارتی را به این استان تحمیل می‌کند؟
سالانه میزان خسارتی که کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان به اماکن اقتصادی، کشاورزی، زیستی، زیرساخت‌ها و غیره وارد می‌کنند بیش از ۱۳۰ میلیارد تومان است.
* برای مقابله با بیابان چه کرده‌ایم؟
در استان ۵۷۴ هزار هکتار جنگل بیابانی داریم که ۲۷۰ هزار هکتار به‌صورت طبیعی و ۳۰۴ هزار هکتار دست‌کشت بوده که از دهه چهل تاکنون کاشته شده است.
ما با اقدامات صورت گرفته، تنها توانستیم حاد بودن این قضیه را کنترل کنیم و با مدیریت درست، خسارات را تا حدود زیادی کاهش دهیم، اما روند افزایشی عرصه‌های بیابانی همچنان ادامه دارد و به دلیل خشک‌سالی‌ها، کمبود بارش و غیره این روند طبیعی است.
همانند مشکلات دیگر، بهتر است به‌جای درمان، اقدام به پیشگیری کنیم. پیشگیری از وقوع ریز گردها، به این معنا که نگذاریم غبار و خاک از زمین حرکت کند، جزو وظایف منابع طبیعی است؛ وقتی این گردوغبار حرکت کند و به فضا برود، دیگر هیچ اقدامی مؤثر واقع نخواهد شد.
نظر شما