توحید ورستان؛ بازار: رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی ایران، در سفر اخیر خود به پاکستان از آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای توسعه همکاری‌های فعلی با همسایه شرقی یعنی پاکستان در بخش‌های مختلف از جمله انرژی، تجارت تهاتر و بانکی خبر داد.
وی که به عنوان رئیس کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و پاکستان برای شرکت در بیست و یکمین اجلاس به اسلام‌آباد سفر کرده، اظهار داشت: یکی از مراجع مهم در روابط کشورها، وجود کمیسیون مشترک اقتصادی است که خوشبختانه این کمیسیون بین ایران و پاکستان وجود دارد و مسیری برای پیگیری توافقات و افزایش تعاملات در بخش‌های مختلف می‌باشد.
اقتصاد جمهوری اسلامی ایران یک اقتصاد در حال گذار و مختلط است که تا حد زیادی به بخش هیدروکربن، نفت، کشاورزی و خدمات وابسته است. ایران با وسعت بازار ۸۵ میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی اسمی بیش از ۴۳۰ میلیون دلار یکی از اقتصادهای مهم خاورمیانه است. ایران رتبه دوم ذخایر گاز طبیعی و چهارمین ذخایر نفت خام اثبات شده را در جهان دارد.
در سال ۱۳۵۷ در ایران انقلاب اسلامی به وقوع پیوست و باوجود تحریم های اقتصادی آمریکا از سال ۱۹۸۱، دولت ایران به تلاش برای توسعه زیرساخت‌ها، ارتباطات، سیستم حمل و نقل و گسترش روابط با کشورهای همسایه به ویژه با کشورهای آسیایی ادامه می‌دهد. به طور کلی تجارت ایران طی سال‌های گذشته به دلیل تحریم‌های اقتصادی و مالی کاهش یافته است، برای نمونه صادرات ایران به ۶۶.۶۱ میلیارد دلار در مقایسه با ۱۰۵.۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ کاهش یافت.
ایران اولین کشوری است که در سال ۱۹۴۷ پاکستان را به عنوان یک کشور مستقل در سطح جهان به رسمیت شناخت و از آن زمان ایران روابط منحصر به فرد و خوبی با پاکستان داشت. از نظر منطقه‌ای، ایران نقش پیشرو در سازمان‌های بین المللی ایفا می‌کند که پاکستان نیز یکی از اعضای فعال آن مانند OIC، D-۸، ECO، G-۲۴ و G-۷۷ است.
رئیس جمهور ایران از سال ۱۳۹۵ تاکنون دو بار به پاکستان سفر کرده و در همین راستا نخست وزیر پاکستان نیز برای تقویت روابط دوجانبه به ایران سفرهایی داشته است. در این بازدیدها، چندین یادداشت تفاهم و تفاهم نامه برای ارتقای همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های اقتصادی، فنی، فرهنگی و تجاری امضا شد تا تجارت دوجانبه طی پنج سال آینده به ۵ میلیارد دلار افزایش یابد.
تجارت بین پاکستان و ایران
تجارت رسمی دوجانبه بین پاکستان و ایران اندکی بیش از یک میلیارد دلار است که تراز تجاری آن معمولاً به نفع ایران است و صادرات عمده پاکستان به ایران شامل کاغذ و مقوا، غلات، منسوجات، کالاهای پلاستیکی، سبزیجات و میوه است. کالاهایی که پاکستان از ایران وارد می‌کند شامل ماشین آلات الکتریکی، مواد معدنی، نفت، مواد شیمیایی آلی، آهن و فولاد است.
عوارض گمرکی بالای منسوجات و پوشاک، چرم و کفش، میوه و تره بار و برنج از موانع اصلی در حجم کم صادرات پاکستان به ایران است. علاوه بر این، ایران همچنین یک سیستم مجوز برای واردکنندگان دارد و زمانی که دولت ایران می‌خواهد واردات را محدود کند، به سادگی صدور مجوز را متوقف می‌کند.
البته به غیر از تجارت رسمی، حجم زیادی تجارت غیررسمی وجود دارد که بر اساس برخی برآوردها بیش از یک میلیارد دلار آمریکا است. در حال حاضر، پاکستان و ایران از موافقتنامه تجارت ترجیحی (PTA) برخوردار هستند و طبق قرارداد PTA، هر دو از امتیاز ۱۸ درصد اقلام برخوردار هستند. پاکستان در مورد ۳۳۸ مورد به ایران امتیاز داده و ایران نیز متقابلاً امتیاز ۳۰۹ مورد را به پاکستان داده است.
پیشتر پاکستان تصمیم به مذاکره برای یک توافقنامه تجارت آزاد گرفت که در حال حاضر توسعه آن بسیار کند است. در صورتی که دوکشور سیاست تجاری خود را کاهش دهند و دسترسی خوبی به بازار بدهند، پتانسیل‌های زیادی برای تقویت تجارت بین پاکستان و ایران در سیستم مبادله‌ای وجود دارد که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می‌شود.
پروژه خط لوله گاز ایران به پاکستان پیش از این به دلیل تحریم‌های اقتصادی علیه ایران و همچنین موانع سیاسی بین دو همسایه متوقف شده بود. ایران پیش از این خط لوله را تا مرز پاکستان و ایران ساخته و اکنون زمان آن فرا رسیده است که پاکستان طرف توافق خود را تکمیل کند. پروژه خط لوله ایران پاکستان را می‌توان با CPEC مرتبط کرد که انتقال گاز ایران به چین از طریق پاکستان را تسهیل و در نتیجه پاکستان را به مرکز منطقه‌ای تجارت و کریدور انرژی تبدیل می‌کند.
همچنین، شبکه راه و ریلی تفتان - دالبدین - نوشکی - کویته (N-۴۰) یک اتصال بزرگراهی تأیید شده در پاکستان است. بزرگراهی به طول ۳۷۰ کیلومتر که کویته را به تفتان در مرز ایران متصل می‌کند که البته پیشرفت در این پروژه نیز بسیار کند است. علاوه بر این، شبکه راه آهن استانبول - اسلام آباد - تهران برای اولین بار در هجدهمین شورای برنامه ریزی منطقه‌ای اکو در اسلام آباد در سال ۲۰۰۸ پیشنهاد شد از سال گذشته فعالیت آزمایشی خود را آغاز کرد و در چارچوب ECO پیش‌بینی شد که آن هدف نهایی اتصال آسیای مرکزی به اروپا باشد.
چابهار فاصله چندانی با شهر بندری گوادر پاکستان ندارد. پاکستان تمایل دارد که دو بندر گوادر و چابهار رقیب یکدیگر نباشند، بلکه مانند بندرهای خواهر قد علم کنند. این دو بندر باید مکمل یکدیگر در ارتقای تجارت در منطقه از طریق تقویت ارتباط از طریق راه آهن، جاده‌ها و خطوط کشتیرانی باشند. همکاری تجاری بین گوادر و چابهار چشم انداز اقتصادی و فرصت‌های شغلی را برای هر دو کشور باز خواهد کرد.
بازارچه‌های مرزی کلید حل مشکلات
یکی از ظرفیت‌های فوق‌العاده استان سیستان به بلوچستان ایران، مرز است چراکه حدود یکهزار و ۶۰۰ کیلومتر مرز با کشورهای افغانستان، پاکستان و عمان دارد و این مرزها ظرفیت بی‌بدیلی را برای استان فراهم کرده اما تاکنون به نحو مطلوب از آن استفاده نشده است.در این میان بازارچه‌های خرده فروشی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار هستند، چراکه تامین کننده معاش مردم مرزنشین به شمار می‌رود لذا برای ایجاد اشتغال ساکنان مرزها اولویت نخست دو کشور نیز به شمار می‌آید.
در سال‌های اخیر طرف پاکستانی بازارچه‌های خود را تکمیل کرده و به عنوان یک مطالبه جدی خواستار تکمیل هرچه سریعتر بازارچه‌های ایران هم هستند تا روند تجارت با سرعت بیشتری انجام شود.
سیستان و بلوچستان می‌تواند دروازه توسعه کشور به سمت مرزهای شرقی باشد و علاوه بر واردات کالاهای صنعتی و ماشین آلات تخصصی، می‌تواند کالاهای خود را به سمت شرق صادر کند
همچنین مقرر شده هیچ محدودیتی برای تبادل کالای تجاری نداشته باشند و هر آنچه مرز پیشین قابلیت دارد بین دو کشور در قالب تجارت سالم رد و بدل شود. براساس اظهارات مقامات ایرانی ازآنجاکه این بازارچه با یک نگاه کلان و ملی قرار است مشکلات کشور را حل کند، صرفا به کالاهای محلی و کالاهای عمومی اکتفا نمی‌شوذ و بایستی مرز پیشین را به مرزی برای تبادل کالاهای صنعتی در نظر گرفت. بنابراین سیستان و بلوچستان می‌تواند دروازه توسعه کشور به سمت مرزهای شرقی باشد و علاوه بر واردات کالاهای صنعتی و ماشین آلات تخصصی، می‌تواند کالاهای خود را به سمت شرق صادر کند.
برای چندین دهه، قاچاق سوخت از ایران در منطقه یک امر عادی شده است، بویژه پس از تحریم‌های سال ۲۰۱۸، مشکلات اقتصادی در کشور باعث افزایش تجارت غیرقانونی مرزنشینان شد. حتی بسیاری از کارشناسان می‌گویند که قاچاق سوخت، عمدتا گازوئیل، در واقع برای اقتصاد ایران که آسیب زننده را است. بنابراین، حتی با وجود نظارت شدید نیروهای امنیتی بر مرز، جلوگیری کامل از تجارت غیرقانونی قاچاق سوخت امکانپذیر نیست.
در سوی دیگر مرز، اگرچه دولت پاکستان مدت‌هاست که از تجارت غیرقانونی انتقاد می‌کند که باعث ضرر اقتصادی در داخل کشور می‌شود، نیروهای امنیتی که در مرز گشت‌زنی می‌کنند به شدت از رشوه‌هایی که معمولاً از قاچاقچیان دریافت می‌کنند، سود می‌برند. بنابراین، تاجران، رانندگان و سایرینی که در قاچاق دخیل هستند، معمولاً از خطرات آن هراسی ندارند.
با این حال، در دهه گذشته به دلیل نگرانی‌های امنیتی در دو طرف مرز، هر دو کشور در مورد حصارکشی خط مرزی توافق کردند. نگرانی‌های پاکستان پس از امضای قرارداد با چین در مورد کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) که با بندر گوادر در استان ناآرام آغاز می‌شود، افزایش یافته است. بنابراین، ضررهای اقتصادی ناشی از قاچاق نفت نیز در تصمیم گیری برای حصارکشی مرز نقش داشته است.
در ژانویه سال ۲۰۲۰، عمران خان، نخست‌وزیر وقت پاکستان، جلسه‌ای در سطح عالی را برای ایجاد اجماع در همه سطوح برای اتخاذ تدابیر سخت‌گیرانه علیه تجارت غیرقانونی برگزار کرد. براساس برآوردها سوخت قاچاق سالانه حداقل ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیارد روپیه (۶۵۰ تا ۹۸۰ میلیون دلار) به اقتصاد پاکستان زیان وارد می‌کند.
بازارچه‌های مرزی مشترک طرحی متقابل از سوی دولت‌های ایران و پاکستان برای تشویق همکاری‌های دوجانبه و تجارت فرامرزی قانونی است
بازارچه‌های مرزی مشترک طرحی متقابل از سوی دولت‌های ایران و پاکستان برای تشویق همکاری‌های دوجانبه و تجارت فرامرزی قانونی است. وزیر راه و شهرسازی ایران تا حدودی برای پیشبرد همین هدف در پاکستان حضور دارد، البته پیشتر تفاهم‌نامه افتتاح گذرگاه مرزی جدید و ایجاد شش بازارچه مرزی مشترک بین دو کشور امضا شده است. قرار است سه بازارچه اول در نقاط مرزی کوهک چادگی، ریمدان گبد در ولسوالی گوادر و پیشین‌مند در ولسوالی کچ افتتاح شود.
بازارچه‌هایی که در تفاهمنامه‌هایی میان ایران و پاکستان تصویب شده است، هرچه سریعتر باید راه اندازی شود که می‌تواند هدف خوبی برای هر دو کشور در حوزه واردات و صادرات باشد. همچنین راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی مسیری برای ایجاد اشتغال و به تبع آن ایجاد امنیت منطقه است، بطوریکه طی دو سال گذشته امنیت به نسبت خوبی میان مرزهای دو کشور به وجود آمد که به دلیل توجه به حوزه تجارت مرزی بوده است.
برخی اقدامات از سوی گروه‌های افراطی که در مرز پاکستان حضور دارند، موجب بروز حساسیت‌هایی در منطقه شده است اما مناسبات و مشترکات میان دو کشور می‌تواند از این حساسیت‌ها کاسته و پروژه دشمنان را با شکست مواجه کند. در واقع همکاری بین ساکنان مرزی ایران و پاکستان مانع از دامن زدن به این اختلافات شده و در این راستا تقویت حوزه اقتصادی منطقه می‌تواند، امنیت پایدار را رقم بزند.
یکی از ظرفیت‌های فوق‌العاده استان سیستان به بلوچستان ایران، مرز است چراکه حدود یکهزار و ۶۰۰ کیلومتر مرز با کشورهای افغانستان، پاکستان و عمان دارد و این مرزها ظرفیت بی‌بدیلی را برای استان فراهم کرده اما تاکنون به نحو مطلوب از آن استفاده نشده است.در این میان بازارچه‌های خرده فروشی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار هستند، چراکه تامین کننده معاش مردم مرزنشین به شمار می‌رود لذا برای ایجاد اشتغال ساکنان مرزها اولویت نخست دو کشور نیز به شمار می‌آید.
سیستان و بلوچستان می‌تواند دروازه توسعه کشور به سمت مرزهای شرقی باشد و علاوه بر واردات کالاهای صنعتی و ماشین آلات تخصصی، می‌تواند کالاهای خود را به سمت شرق صادر کند
در سال‌های اخیر طرف پاکستانی بازارچه‌های خود را تکمیل کرده و به عنوان یک مطالبه جدی خواستار تکمیل هرچه سریعتر بازارچه‌های ایران هم هستند تا روند تجارت با سرعت بیشتری انجام شود. همچنین مقرر شده هیچ محدودیتی برای تبادل کالای تجاری نداشته باشند و هر آنچه مرز پیشین قابلیت دارد بین دو کشور در قالب تجارت سالم رد و بدل شود.
براساس اظهارات مقامات ایرانی ازآنجاکه این بازارچه با یک نگاه کلان و ملی قرار است مشکلات کشور را حل کند، صرفا به کالاهای محلی و کالاهای عمومی اکتفا نمی‌شود و بایستی مرز پیشین را به مرزی برای تبادل کالاهای صنعتی در نظر گرفت. بنابراین سیستان و بلوچستان می‌تواند دروازه توسعه کشور به سمت مرزهای شرقی باشد و علاوه بر واردات کالاهای صنعتی و ماشین آلات تخصصی، می‌تواند کالاهای خود را به سمت شرق صادر کند.
تهاتر راه رسیده به هدف تجاری
راستای مذاکرات دولت ایران با پاکستان به منظور توسعه سطح تبادلات دو کشور و فراهم کردن زمینه تهاتر با توجه به محدودیت‌های بانکی ناشی از تحریم علیه ایران، دولت پاکستان قانون و ضوابط جدیدی برای استفاده از مکانیزم تهاتر طراحی و تصویب کرد و بدین ترتیب تبادل رسمی تجارت با ایران به کمک مکانیزم تهاتر امکانپذیر شد تا زمینه برای تجارت ۵ میلیارد دلاری فراهم شود.
این مهم در جریان نهمین اجلاس کمیته مشترک تجاری ایران و پاکستان که آبان ۱۴۰۰ در تهران برگزار شد، مورد توافق قرار گرفت و دو کشور برای ایجاد زیرساخت‌های تجارت تهاتری به نتیجه رسیدند.
در چهارچوب سند یادداشت تفاهم اجلاس مذکور، روسای هیات‌های ایرانی و پاکستانی توافق کردند الزامات تهاتر بین دو کشور را تامین کنند و تصویب تجارت تهاتری با ایران توسط پاکستان، در راستای همین توافقات انجام شد.
قرار است با اجرای موفق تهاتر بین اتاق‌های بازرگانی دو کشور به عنوان نمایندگان ایران و پاکستان، این راهکار تجاری در سطح گسترده‌تری به کار گرفته شود. بر اساس مقررات ارزی پاکستان، سازوکار تهاتر به صورت یک رویه تجاری تاکنون قابل انجام نبوده است؛ اما با مصوبه اخیر دولت پاکستان، تهاتر پاکستان با ایران و با محوریت اتاق‌های زاهدان و کویته مجاز شده است. همچنین یکی از مشکلات فعلی، ارزهایی است که قابل انتقال به کشور نیستند اما با انجام واردات و صادرات با پول ملی، پرداختی های دو کشور سرعت می یابد.
نظر شما