سهیلا روزبان؛ بازار: بر اساس نظرسنجی موسسه کیو، از هر سه ایرانی یک نفر مایل به مهاجرت است. تمایل به مهاجرت در ایران تقریباً دو برابر میانگین جهانی و نیز بالاتر از میانگین منطقه است. مهاجرت البته دیگر این روزها محدود به افراد نخبه و تحصیل کرده محدود نمی شود. از مرمت کار و قالی باف فرش گرفته تا جوش کار و نجار و فعال اقتصادی به دنبال کشوری دیگر برای زندگی خود می گردند. در این میان هستند سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی که در جستجوی سرزمینی بهتر برای سرمایه گذاری هستند. سرزمینی که نه از نوسانات نرخ ارز در آن خبری باشد و نه فضای نامساعد کسب و کار و بروکراسی های اداری پیچیده.
در یک نظرسنجی که سال گذشته در خصوص علل مهاجرت افراد انجام شد مشخص شد بزرگ‌ترین عامل این بحران ناپایداری اقتصادی و سیاسی کشور است. ارزش پول ملی طی چند سال گذشته به شدت افت کرده و نرخ تورم مدام در حال افزایش است. تازه ترین گزارش مرکز آمار نشان می دهد که نرخ تورم در خرداد امسال به ۱۲.۲ درصد رسیده است. به همه این مشکلات باید رشد قیمت ارز و نبود ثبات در قوانین را هم اضافه کرد. فعالین اقتصادی مدعی اند که همه این عوامل در کنار یکدیگر قدرت برنامه ریزی برای آینده را از آنها را گرفته است.
آمارهای اخیر نشان می‌دهد نیمی از جمع دانشجویان، فعالان استارت‌آپی و کسانی که می‌توانند کارآفرین باشند به مهاجرت فکر می‌کنند. بسیاری مدعی اند که نسبت جمعیت مهاجر به جمعیتی که در داخل هستند، بسیار ناچیز است. اما این یک زنگ خطر است که اگر توجهی به آن نکنیم، خیلی زود ظرفیت نیروی انسانی را در داخل کشور از بین خواهد برد
کامران ندری اقتصاددان در اینباره به بازار می گوید: روندِ مهاجرت نیروی کار ماهر و کارآمد از کشور بیشتر شده است. آمارهای اخیر نشان می‌دهد نیمی از جمع دانشجویان، فعالان استارت‌آپی و کسانی که می‌توانند کارآفرین باشند به مهاجرت فکر می‌کنند. بسیاری مدعی اند که نسبت جمعیت مهاجر نسبت به جمعیتی که در داخل هستند، بسیار ناچیز است. اما این یک زنگ خطر است که اگر توجهی به آن نکنیم، خیلی زود ظرفیت نیروی انسانی را در داخل کشور از بین خواهد برد.
او ادامه داد: آنها که میل به مهاجرت دارند طبیعتاً اگر از قشر کارآفرین یا سرمایه‌دار باشند منابع مالی‌شان را هم از کشور خارج می‌کنند و این می‌شود که می‌بینیم ایرانی‌ها دارند در خرید ملک در ترکیه، امارات و سایر کشورها رکوردهای جهانی را جابه‌جا می‌کنند.
دلایل مختلف برای مشکلات امروز بیان می شود. اما شکرخدایی ریشه تمامی اینها را در حکمرانی بد می داند. او معتقد است که «تحریم، سیاست داخلی، خودتحریمی‌ها، رشد نرخ تورم، افزایش نقدینگی، سیلاب کسری بودجه دولتی و...» که می‌تواند یک اقتصاد سالم و پویا را زمین گیر کند؛ حکمرانی نامطلوب، شرایط را سخت‌تر کرده است. این فعال اقتصادی ادامه داد: بسیاری از مسئولینی که امروز در راس کار هستند تجربه کاری چندانی ندارند. همین مساله موجب شده تا امکان تصمیم هایی که در کشور گرفته می شود، با واقعیت های موجود فاصله بسیاری داشته باشد.
المپیادی‌ها با ۳۷.۲ درصد، مشمولان بنیاد با ۲۵.۵ درصد و رتبه‌های یک تا هزار آزمون سراسری با ۱۵.۴ درصد بیشترین درصد افراد مقیم خارج را به خود اختصاص داده‌اند
نخبه ها در صدر فهرست مهاجران
هر روز بر بعد جوانانی که خواهان مهاجرت از ایران هستند افزوده می شود. آنگونه که آمارها نشان می دهد جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ با افزایشی ۳.۴ برابری همراه بوده و از ۱۷.۴۴۷ نفر در سال ۲۰۰۰ به ۵۹.۵۸۵ نفر در سال ۲۰۱۹ رسیده است. اما قسمت تلخ ماجرا اینجاست که نخبه های کشور بخش زیادی از تعداد این مهاجران را به خود اختصاص داده اند. المپیادی‌ها با ۳۷.۲ درصد، مشمولان بنیاد با ۲۵.۵ درصد و رتبه‌های یک تا هزار آزمون سراسری با ۱۵.۴ درصد بیشترین درصد افراد مقیم خارج را به خود اختصاص داده‌اند.
فرشید شکرخدایی فعال اقتصادی در اینباره به بازار می گوید: امید اجتماعی در ایران به شدت کاهش یافته است. جامعه ای که امید خود را از دست می دهد به دنبال راهی برای جدا شدن می گردد. چنین شرایطی برای دولت ها تبعات سنگینی دارد که در دراز مدت قابل جبران نیست.
تقاضای ایرانی‌ها برای خرید مسکن در ترکیه ظرف سه سال حدود ۱۰ برابر شده است. مرکز آمار ترکیه گزارش داده است که ایرانی‌ها سال گذشته میلادی ۷ هزار و ۱۸۹ ملک در این کشور خریده‌اند
خروج سازندگان و سرمایه گذاران مسکن به خارج از کشور
سال ۹۹ حساب کاربری نظام پزشکی در توئیتر نوشت: طی بیش از ۱۰ ماه شیوع همه‌گیری کرونا بیش از ۲۰۰ پزشک به درجه رفیع شهادت نائل شده‌اند، دردناک است؛ اما این هم دردناک است که در این ۱۰ ماه شاید بیش از سه هزار پزشک از کشور مهاجرت کرده‌اند. آمار مهاجرت تنها به کادر درمان محدود نمی شود. بر اساس آمار موجود ایرانی ها بعد از روس ها بیشتر سرمایه گذاران و خریداران خارجی ملک در کشور ترکیه هستند. جالب است که بدانید تقاضای ایرانی‌ها برای خرید مسکن در ترکیه ظرف سه سال حدود ۱۰ برابر شده است. مرکز آمار ترکیه گزارش داده است که ایرانی‌ها سال گذشته میلادی ۷ هزار و ۱۸۹ ملک در این کشور خریده‌اند. این در حالی است که در سال ۲۰۱۷ ایرانی‌ها فقط حدود ۷۰۰ واحد مسکونی در ترکیه خریداری کرده بودند. ماجرا اما به همین جا ختم نمی‌شود و حالا فعالان بازار ساخت و ساز از شروع مهاجرت بساز و بفروش‌ها به ترکیه خبر می‌دهند. حسام عقبایی از فعالان بازار مسکن که معتقد است تعداد کسانی که شروع به خرید ملک در ترکیه کرده اند، بسیار ناچیز است، در اینباره به بازار می گوید: در ایران خرید ملک توجه خارجی ها ممنوع است اما چنین محدودیتی در سایر کشور ها وجود ندارد. همین مساله موجب شده که برخی از افراد که خواهان استفاده از امتیازات کشورهای دیگر هستند، شروع به خرید ملک در ترکیه کرده اند.
او البته هجوم سازنده ها به کشورهای اطراف را نگران کننده تر از خرید ملک در سایر کشورها می داند. آنگونه که این فعال بازار می گوید: کشورهای عربی ماهرترین نیروهای کار در صنعت ساختمان ایران را جذب کرده‌اند، به طوری که برای هنرمندان گچ‌کار ایرانی دعوت‌نامه ارسال می‌کنند و بهترین جوشکاران ایران که معمولا ساکن درود لرستان یا شهر سامان کهگیلویه و بویراحمد هستند، جذب صنایع نفت و گاز یا ساختمان کشورهای عربی همسایه می‌شوند.
عقبایی با اشاره به برخی از سخت گیری ها در ساخت و ساز، گفت: درست در شرایطی که کشور با کمبود شدید مسکن دست و پنجه نرم می کنند، نوسانات قیمت ها و البته قوانین دست و پا گیر موجب شده که بسیاری از سازندگان به دنبال ساخت و ساز در سایر کشورها باشند.
حسینی رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی: همچنان شاهد بزرگ شدن اقتصاد دولتی هستیم. هیچ نشانه ای از کاهش تصدی گری بخش دولت در اقتصاد و واگذاری امور به بخش خصوصی نیست. در چنین شرایطی قوانین هم هیچ سنخیتی با منافع بخش خصوصی ندارد و فساد در حال بزرگ تر شدن است
فضای نامساعد کسب و کار سرمایه گذاران را مجبور به مهاجرت کرد
بر اساس آمار موجود در سال ۲۰۲۰ ایران در شاخص سهولت کسب و کار از بین ۱۹۰ کشور دنیا در جایگاه ۱۲۰ ام قرار دارد. فعالین اقتصادی مدعی اند که حالا شرایط بدتر شده و بروکراسی های اداری هر روز سخت تر و سخت تر می شود. این سخت گیری ها در شرایطی است که حمید حسینی رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی می گوید در کشور امارات حمایت های ویژه ای برای سرمایه گذاران و فعالین اقتصادی که بنگاه اقتصادی خود را در این کشور دایر می کنند، در نظر گرفته اند.
او با اشاره به فضای ضد تولید در ایران می گوید: بعد از گذشت سالها ما همچنان شاهد بزرگ شدن اقتصاد دولتی هستیم. هیچ نشانه ای از کاهش تصدی گری بخش دولت در اقتصاد و واگذاری امور به بخش خصوصی نیست. در چنین شرایطی قوانین هم هیچ سنخیتی با منافع بخش خصوصی ندارد و فساد در حال بزرگ تر شدن است.
این فعال اقتصادی که معتقد است ریشه بسیاری از مشکلات فعالین اقتصادی به داخل کشور مربوط می شود، ادامه داد: به عنوان مثال فقط در بخش مبادله کالا به واسطه تحریم ها ۲۰ درصد به هزینه های ما افزوده شده است. در چنین شرایطی انتظار می رود که دولت به دنبال تسهیل فضای کسب و کار در داخل کشور باشد. اما متاسفانه اینگونه نیست و در برخی موارد فشار تحریم های داخلی دست کمی از خارجی ها ندارد.
بر اساس بررسی هایی که در اتاق بازرگانی صورت گرفته ماهی حدود یک میلیار دلار سرمایه در حال خارج شدن از کشور است. این حجم از خروج سرمایه در شرایطی اتفاق می افتد که به دلیل تحریم ها در عمل سرمایه گذاری خارجی در کشور اتفاق نمی افتد.
نظر شما