تهمینه غمخوار؛ بازار: تهاجم روسیه به اوکراین اثرات کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت در چندین حوزه کلیدی در خاورمیانه خواهد داشت. این تاثیرات شامل اثرات ژئوپلیتیکی، سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی است.
در همین راستا و با توجه به اهمیت موضوع، خبرنگار بازار گفتگویی را با «فرزاد رمضانی بونش» ترتیب داده تا دیدگاه این پژوهشگر ارشد مسائل منطقه را در خصوص تاثیرات جنگ اوکراین بر وضعیت خاورمیانه جویا شود. در ادامه مشروح مصاحبه را می خوانیم:
* اثرات جنگ روسیه و اوکراین بر اقتصاد منطقه خاورمیانه چیست؟
بحران اوکراین تأثیرات کوتاه مدت و بلندمدت بر واکنش دولت های منطقه نسبت به اجماع بین المللی در مورد روابط با روسیه و اوکراین خواهد داشت. نابسامانی های ناشی از تحریم های بین المللی علیه روسیه می تواند منافع سیاسی و امنیتی کشورهای خاورمیانه را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال، احتمال کنترل روسیه بر خط ساحلی دریای سیاه، موجب می شود تا اوکراین در خشکی محاصره شده و تا حد زیادی مانع از ارتباط بیشتر این کشور با بازیگران منطقه مانند ترکیه شود.
دخالت بازیگران خاورمیانه در تحریم روسیه، حمایت لفظی و دیپلماتیک از قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل (در محکومیت تجاوز روسیه)، تعلیق روسیه از شورای حقوق بشر، تلاش برای گفتگو و مذاکرات صلح آمیز بین دو طرف اصلی و غیره، آینده روابط خاورمیانه با روسیه و اوکراین را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
بنابراین، فرصت تصمیم گیری کشورها در خصوص بازنگری ژئوپلیتیک، تقویت اتحادهای جهانی، امکان ایفای نقش میانجی (مانند تلاش اولیه قطر با مقامات اوکراینی و روسیه و سپس ترکیه) در بحران همچنان وجود دارد. به نظر می رسد جنگ اوکراین روابط و اتحادهای قدرت را در خاورمیانه و فراتر از آن تغییر دهد.
* پیامدهای ژئوپلیتیک و سیاسی این جنگ بر این منطقه چیست؟
اگرچه هنوز خیلی زود است که در مورد یک وضعیت ژئوپلیتیکی کاملاً تغییر یافته صحبت کنیم، بحران اوکراین تأثیر قابل توجهی بر انتخاب های ژئوپلیتیکی در منطقه دارد. جنگ اوکراین و نوع تحریم های اعمال شده توسط روسیه تأثیر قابل توجهی در نگرش بازیگران مختلف آسیایی نسبت به مسیرهای استراتژیک در خاورمیانه خواهد گذاشت.
جنگ در اوکراین بر ژئوپلیتیک، روابط قدرتها و اتحاد در خاورمیانه تأثیر خواهد گذاشت. اگرچه بسیاری از کشورها از لحاظ تاریخی روابط عمیقی با غرب داشته اند، اما روابط مهمی با روسیه نیز دارند. نوع مدیریت بحران در اوکراین بر برجام و نوع بازگشت به توافق هسته ای ایران نیز تأثیر خواهد گذاشت.
اسرائیل ممکن است نگران رشد همکاری روسیه و ایران باشد و بازیگران کوچکتر مانند کردهای سوریه نگران تأثیر این بحران هستند. در حقیقت، خاورمیانه نقش مهمی در سیاست روسیه ایفا کرده است. همچنین، کوتاه شدن یا طولانی شدن بحران اوکراین بر نحوه عملکرد روسیه در منطقه تأثیر می گذارد، به عنوان مثال، در هماهنگی روسیه و ترکیه در لیبی، شمال سوریه و مدیترانه شرقی.
در دیپلماسی بین المللی، طولانی شدن بحران اوکراین بر نحوه مدیریت کشورها در روابط ایالات متحده و روسیه در منطقه تأثیر خواهد گذاشت
علاوه بر آن، در دیپلماسی بین المللی، طولانی شدن بحران اوکراین بر نحوه مدیریت کشورها در روابط ایالات متحده و روسیه در منطقه تأثیر خواهد گذاشت. همیشه بازگشت آنها به روسیه وجود دارد. بسیاری از بازیگران خاورمیانه تجاوز روسیه را در مجمع عمومی سازمان ملل محکوم کرده اند. اما آنها در تحمیل تحریم ها از غرب پیروی نکرده اند. پاسخ برخی از کشورها ناشی از افزایش ناامیدی نسبت به نقش ایالات متحده در منطقه است.
علاوه بر این، اختلاف نظر روزافزون برخی از بازیگران متفق با ایالات متحده، گاهی اوقات منجر به انتقادات نادر عمومی از واشنگتن شده است. به عنوان مثال، انتقاد واشنگتن از سفر اسد به ابوظبی، یا رای روسیه در مورد قطعنامه پیشنهادی امارات متحده عربی در مورد یمن نوع جدیدی از اقدامات مسکو در یمن بود.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد هشدار داده که بحران اوکراین می تواند بذر بی ثباتی سیاسی و ناآرامی را در سراسر جهان بکارد. در واقع، نتیجه جنگ در اوکراین می تواند منجر به موجی از ناآرامی ها و بی ثباتی سیاسی، بازگشت قیام های اعراب در ۱۰ سال آینده و حتی تقویت گروه های افراطی در خاورمیانه شود.
این جنگ همچنین می تواند بر امور داخلی کشورهای خاورمیانه مانند انتخابات ترکیه، لبنان و گروه بندی های سیاسی و نظامی در کشورهای خاورمیانه مانند رقابت بین دو مدعی قدرت در لیبی تأثیر بگذارد. افزون بر این، شرایط فعلی می تواند بر آتش بس در ادلب، خروج احتمالی روسیه از سوریه، حضور جنگنده های سوری در اوکراین، نحوه همکاری یا رویارویی ترکیه و روسیه در سوریه در جهت کنترل کردهای سوریه تأثیر بسزایی داشته باشد.
* در بعد نظامی، جنگ روسیه و اوکراین تا چه اندازه منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد؟
در بعد نظامی، بحران اوکراین و نوع پیامدهای مختلف آن، تأثیر بسزایی در گستره همکاری و همگرایی نظامی کشورهای منطقه با ائتلاف های مهمی مانند ناتو و بازیگران اصلی به ویژه روسیه دارد. تحریم‌های طولانی‌مدت علیه روسیه ممکن است در خاورمیانه چالش برانگیز باشد، زیرا برخی کشورها اخیراً واردات یا همکاری‌های دفاعی خود را متنوع کرده‌اند یا به‌دلیل موقعیت روسیه به عنوان یکی از صادرکنندگان تسلیحات در جهان، به دنبال همکاری بیشتر با روسیه هستند.
مصر در سال های اخیر روابط نزدیکی با روسیه در زمینه تسلیحات از جمله ساخت نیروگاه هسته ای مصر برقرار کرده است. پیامد بحران اوکراین همچنین بر صادرات، دفاع و برنامه‌های تسلیحاتی برخی بازیگران مانند ترکیه در جهت گسترش تعامل خود با اوکراین در صنعت دفاعی تأثیر گذاشته است.
* آثار اقتصادی و اجتماعی این جنگ بر خاورمیانه در حوزه مواد غذایی و انرژی و ... چیست؟
تأثیر اقتصادی بحران اوکراین بر خاورمیانه از تأثیر منفی تا منافع اقتصادی در ابعاد مختلف اقتصادی متفاوت است. به نظر می رسد که بحران اوکراین تأثیر بسزایی بر سیاست منطقه ای انرژی و نوع همکاری نفت و گاز خاورمیانه با روسیه و بازیگران غربی و شرقی داشته باشد.
صادرکنندگان نفت و گاز منطقه ای (مانند عراق، قطر و عربستان سعودی) در کوتاه مدت و حتی در میان مدت از درآمدهای صادراتی بالاتری بهره مند خواهند شد. در صورت هدف قرار دادن صادرات روسیه توسط غرب، به دست آوردن سهم بازار روسیه، فرصت هایی را برای کشورهایی مانند قطر ایجاد می کند تا صادرات را افزایش دهند و قراردادهای بلندمدت امضا کنند.
در واقع، اروپا احتمالا به دنبال منابع گازی جایگزین و مستقل شدن از منابع روسیه است، بنابراین خاورمیانه می تواند به اروپا کمک کند تا وابستگی خود به روسیه را کاهش دهد. در مقابل، کشورهای وارد کننده انرژی و نفت در منطقه متضرر خواهند شد و قیمت های بالا خطرات اقتصادی را به همراه خواهد داشت.
شوک انرژی چالش هایی را برای کشورهای ثروتمندی که به دنبال تغییر وابستگی خود به منابع نفت و گاز هستند و همچنین برای آن دسته از اقتصادهایی که به واردات انرژی متکی هستند، ایجاد می کند
شوک انرژی چالش هایی را برای کشورهای ثروتمندی که به دنبال تغییر وابستگی خود به منابع نفت و گاز هستند و همچنین برای آن دسته از اقتصادهایی که به واردات انرژی متکی هستند، ایجاد می کند. از سوی دیگر، با توجه به پیش بینی بانک جهانی از افزایش تورم در کشورهای نفت خیز و واردکننده نفت در سال ۲۰۲۲، اثرات اقتصادی بحران اوکراین در خاورمیانه عملاً مانع بازگشت اقتصادهای منطقه به سطوح دوران قبل از کرونا یا مواجهه با چالشهای دیگر می شود.
توجه جهانی به بحران اوکراین احتمالاً منجر به علاقه کمتری نسبت به درخواستهای بشردوستانه سازمان ملل برای کشورهای منطقه می شود. در مارس ۲۰۲۲، تنها ۱.۳ میلیارد دلار از ۴.۲۷ میلیارد دلار مورد انتظار جمع آوری شد. منطقه دریای سیاه حداقل ۱۲ درصد از میزان غذای تجارت شده جهان را صادر می کند. اوکراین و روسیه یک چهارم گندم تجارت جهانی را تشکیل می دهند. در مقابل، منطقه منا به طور متوسط ۸۰ درصد از تقاضای محلی گندم را از طریق واردات تامین می کند که بیشتر آن از روسیه و اوکراین تامین می شود.
علاوه بر این، روسیه یکی از بزرگترین صادرکنندگان سه کود اصلی نیتروژن، فسفر و پتاسیم در جهان است. اختلال در این امر، همراه با قیمت جهانی انرژی، تأثیر بسزایی بر قیمت مواد غذایی در خاورمیانه دارد. افزایش بیش از ۳۰ درصدی قیمت جهانی مواد غذایی در سال گذشته نسبت به سال قبل از آن، اختلال در زنجیره تولید و صادرات گندم اوکراین، تحریم های روسیه، خطر کاهش صادرات جهانی گندم، سیاست های داخلی برخی صادرکنندگان مواد غذایی (مانند اوکراین) برای کاهش صادرات. و ... اثرات منفی مختلفی بر کشورهای خاورمیانه داشته و خواهد داشت.
جنگ در اوکراین باعث شده است که برخی از دولت های خاورمیانه حداقل در کوتاه مدت استقلال غذایی و افزایش تولید داخلی را در راس سیاست های خود قرار دهند. این جنگ همچنین ممکن است بر حذف احتمالی یارانه های غذایی، کاهش صادرات مواد غذایی، جیره بندی مواد غذایی، سرمایه گذاری بیشتر در محصولات کشاورزی محلی، افزایش ظرفیت ذخیره سازی، تنوع تامین کنندگان مواد غذایی و غیره در خاورمیانه تاثیر گذاشته باشد.
تعداد زیادی از مردم در برخی از کشورهای ضعیف منطقه مانند یمن (۱۴.۴ میلیون نفر با ناامنی غذایی) در حالی نیازمند کمک های بشردوستانه هستند که منابع ناچیز برنامه جهانی غذا تحت فشار فزاینده ای قرار خواهد گرفت.
نظر شما