تهمینه غمخوار؛ بازار: جمهوری اسلامی ایران در عصر پیشرفت های پرشتاب علمی، اطلاعاتی، ارتباطی و شناختی و نیز تحولات بینشی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و بین المللی و در گام دوم انقلاب اسلامی به سر میبرد. هدف اصلی و کلان انقلاب اسلامی، ایجاد تمدن نوین اسلامی است. با نگاهی به تاریخ ظهور و افول تمدن ها می توان دریافت که یکی از پیشران های تمدن ساز، علم و فناوری است.
بر همین اساس، کشور وظیفه دارد توانمندی‌ها و ظرفیت های تمدنی ایران و اسلام را با استفاده از علم و فناوری روز و تجارب بومی و جهانی برای نیل به تمدن نوین اسلامی ایرانی شکوفا کرده و آن را برای حل مسائل اساسی و تعالی و سعادت خود به خدمت درآورد.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع تاثیر ظرفیت های تمدنی ایران و اسلام بر علم و فناوری، خبرنگار بازار گفتگویی را با مهندس «میثم عباسی» عضو مرکز مطالعات و پژوهش ایران و ترکیه و پژوهشگر فناوری های پیشرفته در این باره ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
میثم عباسی در ابتدا گفت: اجازه دهید صحبت خود را با سوال جابربن حیان از امام صادق آغاز کنم. نقل است جابربن حیان از امام صادق علیه السلام پرسید : آیا ممکن است روزی بفهمیم جهان با چه ابزاری ساخته شده است؟ فرمودند: بلی جابر، بطوری که تابه حال علم دارای دوره های رکود و جنبش است، امکان دارد در آینده دوره هایی جنبش علمی بیاید و در آن ادوار نوع بشر بفهمد که جهان با چه ابزاری ساخته شده است.
وی افزود: نمودار رشد دانش بشری همیشه یکنواخت نبوده و در طول ادوار دارای فراز و نشیب های زیادی بوده است. همان طور که در طول تاریخ در اثر عواملی نظیر جنگ و سرکوب دانشمندان شاهد رخداد هایی تاریک در تاریخ نگار علم هستیم، از طرفی، دوره هایی را نیز شاهدیم که دارای رشد جهش وار هستند.
عضو مرکز مطالعات و پژوهش ایران و ترکیه ادامه داد که جنبش های علمی در ادوار تاریخ به دست اندیشمندانی انجام شده اند که طالب کسب علوم و دانش ورای زمان و باورهای متداول خود بوده اند و اندیشه آنها اغلب با آنچه سال ها در میان مردم رواج داشته در تضاد بوده است. از نمونه های بارز این موضوع میتوان به سرگذشت دانشمندانی اشاره کرد که در مقابل عقاید سنتی زمان خود در زمینه هایی معمول نظیر پذیرش صاف بودن زمین و گردش خورشید به دور زمین ایستادند و به چه سرنوشتی دچار شدند. قرن ها طول کشید تا بشر به این نتیجه رسید که زمین صاف نیست و این زمین می باشد که به دور خورشید می چرخد.
وی گفت: در این میان یک از ارکان رشد یک ایده علمی را علاوه بر مطرح کننده آن باید در بستر هایی نظیر زمان و محیط اجتماعی جست که دانشمند در آن حضور دارد. به هر اندازه جامعه ای فرصت رشد و بسط اندیشه های نوین علمی را در اختیار اندیشمندان خود قرار دهد به همان میزان شاهد رشد ثمرات چنین موضوعی خواهد بود.
مهندس عباسی تصریح کرد که فرصت اندیشه ورزی جهت تهییج و ترغیب مخاطب به مطالعه و تدبیر در احوال عالم و محیط پیرامون را از قدیم الایام می توان از نشانه های بارز مکاتب شرقی دانست. موضوع ترویج و کنکاش اندیشه های علمی نوین از گذشته در شرق از چین تا خاورمیانه وجود داشته اند. وجود کتابخانه های عظیم، مدارس و مکاتب تعلیم علوم و فناوری همگی نمونه هایی از توجه به علم و کاربرد های علم و دانش در شرق می باشند.
فعال حوزه رباتیک افزود: در این میان دوره هایی در تاریخ شرق را شاهدیم که ادیان و مذاهب به عنوان بازوهایی قدرتمند نقشی اساسی در ترویج عمومی علم در بین مردم داشته اند. یکی از این دوره ها در غرب آسیا را می توان دوره اسلامی و به ویژه دوران طلایی علمی اسلامی در نظر گرفت که ترجمه و تدوین کتب علمی، تالش جهت به دست آوردن منابع بیشتر از سایر نقاط جهان، گسترش فعالیت های علمی عمومی و تالش جهت بهره گیری از دانش با عملی سازی ایده ها و ابداعات خصوصا در ریاضیات، شیمی و فیزیک را می توان از ویژگی های این دوران طلایی اسلامی دانست.
عضو مرکز مطالعات و پژوهش ایران و ترکیه ادامه داد که اسناد و نوشته های تاریخی گواهی این موضوع اند که در دوره طلایی علمی اسلامی، کسب علم و معرفت منحصر به قشر خاصی نبوده و وجود مدارس عظیم در بلخ، خوارزم، ری، بغداد، بخارا و سمرقند را می توان از نمونه های عینی ترویج عمومی دانش به شمار آورد.
وی اذعان نمود: امروزه ثابت شده که یکی از مهم ترین پایه های توسعه علمی در جامعه، مطالعه و بررسی آثار گذشتگان برای دریافت ایده های جدید است؛ موضوعی که متاسفانه با وجود منابع علمی غنی در شرق اسلامی توجه چندانی نشده است.
میثم عباسی تصریح کرد: هر اندازه که دانشمندان اروپایی را به عنوان مخترع و مبتکر ایده های امروزی و پیشگامان علمی بدانیم، دانشمندان و مهندسان شرق نیز نه تنها کمتر، بلکه بیشتر از مردمان اروپا دارای ایده و ابتکارات عملی بوده اند، در حالی که به دلایلی نظیر از بین رفتن آثار، شاهد مفقود شدن بخشی از تاریخ علمی در شرق و بخصوص خاورمیانه هستیم.
پژوهشگر فناوری های پیشرفته در ادامه گفتگو به این موضوع پرداخت که به یکی از حوزه هایی که به نظر می رسد در آثار شرق و اسلامی امروزه مورد اجحاف قرار گرفته، می توان حوزه مکانیک و به ویژه ساخت ادوات خودکار دانست؛ دانشی که در مفهوم مدرن یکی از زیربناهای دنیای رباتیک به شمار می رود.
وی در خصوص سوال خبرنگار بازار در خصوص مفهوم ربات، گفت: در تعریف عمومی، ربات دستگاهی خودکار و عموما متشکل از اجزای الکترومکانیکی است که می تواند در چارچوب هایی مانند انسان عمل کند و از آن برای انجام کارهای دشوار، خطرناک و یا خسته کننده برای انسان استفاده می شود ضمن اینکه بر اساس آنچه در دانش نامه ها می توان یافت، واژه ربات برای اولین بار در سال ۱۹۲۰ میلادی به معنی انسان مکانیکی و به وسیله یک نویسنده چک به نام کارل چابک به کار رفت.
مهندس عباسی افزود: امروزه با شنیدن عباراتی نظیر فناوری رباتیک، سیستم های خودکار و مستقل از انسان اغلب ذهن ما به سمت دانشمندان غربی سوق داده می شود. این موضوع در حالی است که بر اساس متون و منابع موجود دانشمندان شرق و در راس آن ها دانشمندان اسلامی قرن ها قبل از اروپایی ها به فکر طراحی و ساخت سیستم های خودکار بوده اند.
پژوهشگر فناوری های پیشرفته تصریح کرد: در کتب اشخاصی نظیر پیشاوری درباب شگفتی های سرزمین ها و ملل در مورد چین گفته می شود. دانشمندان آن جا از چوب و فلز ادوات و دستگاه هایی را ساخته اند که خودشان بدون نیاز به نیروی انسان یا حیوان در زمین حرکت می کنند و تجار متاع و کالاهایشان را با آن ها در کوی و برزن می چرخاندند.
وی گفت: در آثار دیگر اندیشمندان و سفرنامه ها نیز خبر از وجود سیستم ها و مکانیزم های مکانیکی در شهرهایی نظیر ری، همدان، بلخ، بغداد و ..... آمده است که قادر به انجام فعالیتی خاص بدون دخالت انسان بوده اند. از جمله دستگاه های جابجایی آب، سلاح هایی با ساختار ویژه به منظور قرار گیری روی فیل های جنگی و حتی ادواتی که جنبه سرگرمی داشته اند.
فعال حوزه رباتیک اذعان کرد: علاوه بر این ها، ادواتی نیز برای کاربردهای دقیق علمی از جمله، کمک به محاسبات نجومی و تقویمی طراحی و ساخته می شده اند که بسته به کاربری از یک وسیله کوچک چند ده سانتی تا یک سازه عظیم را شامل می شد. این دستگاه ها که دارای بخش هایی برگرفته از هیدرو استاتیک و دانش هیدرولیک نیز بوده اند حاکی از آشنایی مردم شرق و مسلمان با دستگاه هایی خودکار و مکانیسم های ذخیره ساز انرژی هستند.
مهندس میثم عباسی اضافه کرد که وجود شواهدی دال بر طراحی وساخت ادوات و سازه های با کاربری های ویژه که در آن ها اصول دریافت و ذخیره سازی انرژی ها ومکانیسم های قفل شوندگی با استفاده از نیروی های هیدرولیکی و پنوماتیکی استفاده شده حاکی از آشنایی مسلمانان به دانش فنی طراحی و ساخت چنین دستگاه هایی نه به عنوان صرفا نمونه تجربی بلکه به عنوان نمونه در مقیاس واقعی دانست.
وی گفت: اگر به این موارد، بحث متریال های بهینه به همراه فرآیند های پیاده سازی و دانش ساخت اجزا با کمترین تلرانس را نیز اضافه کنیم شاهد موضوعی چند بعدی هستیم. به عبارتی سطحی از دانش که قادر است وسیله ای را به بهترین نحو طراحی نموده و با نوآوری در فرآیند های مختلف ساخت پاسخی عملی را به صورت بهینه ارائه نماید.
عباسی تصریح کرد: با وجود آنکه بخش اعظمی از کتب علمی اسلامی در اثر عواملی نظیر جنگ ها از بین رفته اند، اما با مطالعه آثاری که امروزه موجود اند، می توان دریافت دانشمندان اسلامی علاوه بر فیزیک، ستاره شناسی، ریاضیات، فلسفه و پزشکی در سیستم های مکانیکی نیز تبحر خاصی داشته اند. نوشته های دانشمندانی نظیر عبدالرحمن خازنی یا برادران بنوموسی را می توان جزء آثاری دانست که دقیقا اشاره به دستگاه هایی دارند که امروزه ما آن ها را به اسم سیستم های رباتیک می شناسیم.
وی ادامه داد: برادران بنو موسی با طراحی بیش از ۱۰۰ دستگاه مکانیکی از جمله دستگاه های دارای میل لنگ را می توان اولین مهندسین دنیای اسلام به شمار آورد. آثار و ابداعات برادران بنوموسی در ریاضیات، هندسه و مکانیک به حدی قدرتمند بوده که دانشمندانی نظیر خواجه نصیرالدین طوسی، ابن هیثم و دانشمندانی اروپایی نظیر لئوناردو فیبونانچی نیز از این منابع تاثیرات زیادی گرفته اند.
عباسی افزود: همچنین، این برادران را باید جزء پیشگامان دانش رباتیک دانست، چرا که ایده های آنها از طراحی و ساخت دستگاه های معمول به سمت دستگاه هایی دارای ابعاد علمی ورای زمان شان پیش رفته بود. به عنوان مثال، ما در کتاب الحیل بنوموسی شاهد نوعی دستگاه موسیقی هستیم که می توان آن را جزء دستگاه های ضبط و پخش موسیقی و کامپیوتر های مکانیکی دانست، اما مهم تر از آن، نحوه عملکرد این دستگاه است که دقیقا شبیه یک سیستم رباتیک عمل می کند؛ یعنی با استفاده از صفحات گردان مکانیکی از مکانیزمی شبیه پروگرام کردن امروزی برخوردار است و موسیقی که قرار است توسط دستگاه پخش شود ابتدا توسط یک اپراتور با فلوت مخصوص نواخته می شود، سپس همزمان با یک مکانیسم خالقانه در صفحه ای فلزی ذخیره میگردد.
این پژوهشگر فناوری های پیشرفته اذعان کرد: نکته جالب توجه دیگر موضوع قصد سازندگان برای جای دادن این دستگاه موسیقی درون بدنه ای چوبی و شبیه به انسان است که مفهوم امروزی انسان نما را نیز تداعی می کند. استفاده از نوآوری در طراحی و خلق روش های جدید در علم الحیل به همراه محاسبات پیچیده ریاضی، اندیشیدن در بعد فلسفی و ماهیت طرح و اختراع و تالش برای ارائه اجتماعی اختراع انجام شده جزء شاخصه های طرح های دانشمندان مسلمان در حوزه مهندسی است.
عضو مرکز مطالعات و پژوهش ایران و ترکیه گفت: آنچه مشخص است ایده ساخت دستگاه ها و ادواتی است که بتوانند در حد مشخصی مستقل از نیروی انسان عمل کنند. قرن ها قبل از دانشمندان اروپایی، این موضوعات در فکر و ذهن دانشمندان مسلمان بوده است. از دستگاه های سرگرمی گرفته تا دستگاه هایی برای مسائل شرعی از جمله دستگاه اتوماتیک توزیع آب وضو ساخته شده همه جزء ابداعات این دانشمندان بوده اند که نه صرفا ایده روی کاغذ بلکه در واقعیت نیز پیاده سازی شده بودند.
میثم عباسی تصریح کرد: ما در این جا شاهد یک بستر حمایت کننده اجتماعی از نوآوری نیز هستیم؛ یعنی پذیرش نوآوری و فناوری توسط مردم و ذهنیت مثبت آن ها نسبت به ابداع و پیشرفت. در روزگاری که اغلب دانشمندان اروپایی به خاطر بیان مسائل علمی دچار تکفیر و مجازات می شدند، شاهد هستیم که جوامع با آموزه های اسلامی نه تنها با پیشرفت علم مشکل نداشته اند، بلکه بنا به توصیه دینی از پیشرفت فناوری در آن دوره استقبال نیز می کرده اند.
فعال حوزه رباتیک اذعان کرد: به نظر می رسد که جوامع علمی و دانشگاهی ایران علاوه بر پاسداشت آثار دوران طلایی علم در جهان اسلام باید نگاهی دوباره به آثار و نوشته های پیشینیان در زمینه دانش و علم داشته باشند.
وی در پایان خاطر نشان کرد: نگاه به ذات طبیعت و قوانین حاکم بر آن با استدلال و منطق علمی به دور از خرافه و استفاده از نیروهای موجود در آن جزء لاینفک ابداعات علمی اسلامی است. حداقل موضوعی که با مطالعه آثار پیشینیان می توان دریافت خلق یک ایده برای یک مشکل بدون آسیب رساندن به طبیعت و محیط است؛ موضوعی که در جهان فعلی که دچار بحران های متعدد از جمله بحران های زیستی است، به شدت مورد غفلت واقع شده است.
نظر شما