بازار؛ گروه آب و انرژی: پیش‌بینی کارشناسان درست از آب درآمد. بالاخره گردوغباری که سال‌ها دامن خوزستان را گرفته بود و مردم را عاصی و طبیعت را به عصیان کشانده، روی کدر و زشتش را به پایتخت هم نشان داد. این وضعیت هرچند ۱۲ استان دیگر کشور را هم درگیر کرده است، اما هوا در تهران بدتر از سایر شهرها گزارش شده به طوری که روز گذشته پایتخت ایران آلوده ترین شهر جهان شناخته شد.
ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۱۰ میکرون که دو روز است تنفس را برای تهرانی‌ها و بسیاری از شهرهای کشور دشوار کرد از کشورهای عراق، سوریه و عربستان به ایران منتقل شدند. بر اساس اعلام سازمان هواشناسی، احتمال تکرار این رخداد دست‌کم تا مرداد وجود دارد، چراکه منشأ اصلی این پدیده کم‌بارشی در خاورمیانه طی سال‌های اخیر تحت تاثیر تغییرات اقلیمی است. به این ترتیب می‌توان این طور برداشت کرد که پس از سیل و خشکسالی، توفان خاکی سومین عارضه بزرگ بحران اقلیمی است که با آن روبه‌رو شده‌ایم.
ترکیه با اجرای طرح GAP که شامل ۲۲ سد و ۱۳ نیروگاه بر روی سرشاخه‌های دجله و فرات است، مشکلات زیست محیطی بسیاری را برای عراق، سوریه و ایران ایجاد خواهد کرد
هدایت فهمی کارشناس حوزه آب با اشاره به اینکه کانون اصلی بحران ریزگردها در دو روز گذشته خارج از ایران بوده است، به بازار می گوید: ترکیه با اجرای طرح GAP که شامل ۲۲ سد و ۱۳ نیروگاه بر روی سرشاخه‌های دجله و فرات است، مشکلات زیست محیطی بسیاری را برای عراق، سوریه و ایران ایجاد خواهد کرد. آثار این بحران خیلی سریع تر از آنچه تصور می شد، آثارش را در ایران و کشورهایی همچون عراق نشان داد.
او می گوید: سدسازی های ترکیه در بالادست رود دجله و فرات موجب خشکی ایران و عراق و سوریه در پایین دست شده است.
جالب است که بدانید سد آتاتورک که ۷۵ درصد آب فرات را ذخیره می‌کند و با ظرفیت ۵۰میلیارد مترمکعب معادل ۶۵۰ سد ایران و معادل نیمی از ظرفیت تمام آب‌های ایران است و سد ایلیسو بیش از ده میلیارد متر مکعب نیز مانع ورود ۵۶ درصد آب دجله و متروکه کردن میلیون‌ها هکتار از اراضی کشاورزی عراق و سوریه می‌شود.
او با بیان اینکه بحران ریزگردها دیگر تنها محدود به غرب کشور نبوده وشرق کشور را هم با خود درگیر ساخته است، افزود: با تداوم فصل تابستان شاهد بروز بحران‌های جدی‌تر در این حوزه هستیم و امنیت پایدار ما با مشکل جدی مواجه می‌شود.
سد آتاتورک ۷۵ درصد آب فرات را ذخیره می‌کند و با ظرفیت ۵۰میلیارد مترمکعب معادل ۶۵۰ سد ایران و معادل نیمی از ظرفیت تمام آب‌های ایران است. سد ایلیسو بیش از ده میلیارد متر مکعب نیز مانع ورود ۵۶ درصد آب دجله و متروکه کردن میلیون‌ها هکتار از اراضی کشاورزی عراق و سوریه می‌شود
جای خالی دیپلماسی انرژی در ایران
تشدید بحران ریزد گردها در سال های گذشته دلایل متعددی دارد. از خشکسالی و کاهش بارندگی ها گرفته تا نبود دیپلماسی انرژی و فرسایش خاک.
معاون سابق دفتر برنامه ریزی وزارت نیرو در اینباره به بازار می گوید: کاهش بارندگی ها و بی توجهی به میزان برداشت آب از ذخایر زیر زمینی و سطحی موجب شده که سهم ایران از کانون های ریزگرد منطقه از ۸ درصد به ۲۰ درصد افزایش یابد.
او با بیان اینکه هم اکنون ۲۲۴ کانون گرد و غبار فعال در منطقه وجود دارد، افزود: در گذشته سهم ایران از کانون های ریزگرد و گرد وغبار حدود ۸ درصد، عراق ۶۵ درصد، سوریه ۱۶ درصد، عربستان ۹ درصد و اردن ۲ درصد بوده است.
بسیاری از کارشناسان دلیل اصلی بروز این مشکل را در نبود دیپلماسی انرژی می دانند. فهمی که معتقد است ایران در زمینه دیپلماسی آبی بسیار ضعیف عمل کرده است، گفت: کشورهای عراق، ایران و سوریه باید در قالب کنواسیونی مشترک به دنبال حل این مشکل بوده و شرایط را برای استفاده عادلانه از رودخانه دجله و فرات را فراهم کنند و مساله بین النهرین را حل کنند.
او همچنین در پاسخ به این سوال که آسیب های زیست محیطی اجرای طرح گات در ترکیه آیا قابلیت پیگیری در مجامع بین امللی را دارد، گفت:طبق مفاد کنواسیون ۱۹۹۷ چند اصل باید در رودخانه های مشترک کشتی رانی رعایت شود. یکی از آنها این است که اجرای طرح ها در این رودخانه های مرزی مشترک نباید به ضرر دیگر کشورها منجر شود. رعایت عدالت و انصاف در بالادست و پایین دست رودخانه از دیگر مفاد این کنواسیون است. اما مساله اینجاست که نه ایران و نه ترکیه هیچ یک عضو این کنواسیون نیستند.
در گذشته سهم ایران از کانون های ریزگرد و گرد وغبار حدود ۸ درصد، عراق ۶۵ درصد، سوریه ۱۶ درصد، عربستان ۹ درصد و اردن ۲ درصد بوده است. اما به دلیل خشکسالی های اخیر سهم ایران از کانون های ریزگرد به ۲۰ درصد افزایش یافته است
سدسازی ها بی رویه عامل بحران ریزگردها در ایران؟
سدسازی های بی حساب کتاب در سال های گذشته یکی از عوامل اصلی بحران های زیست محیطی در ایران اعلام می شود. اما سوال اینجاست که سدسازی تا چه اندازه به شکل گیری بحران های ریزگردها در ایران دامن زده است. حمید رضا میرزاده کارشناس محیط زیست در اینباره به بازار می گوید: عدم پرداخت حقآبه رودخانه ها و سدها مشکلات متعددی را در سال های گذشته ایجاد کرده که یکی از آنها می تواند شکل گیری بحران های ریزگردها دانست.
اما هدایت فهمی نظر دیگری داشته و می گوید: سطوح تولید ریزگردها در ایران چیزی حدود ۳۵ هزار کیلومترمربع برآورد می شود. نمی توان ادعا کرد که تمام سطوح شکل گرفته حاصل سدسازی بوده است. اما بدون شک در مناطقی که بیش از ظرفیت اکولوژیکی و تحمل حوضه ها سد ساخته شده و برداشت بیشتری صورت گیرد؛ شرایط بدتری را داریم. مثال بارز این ادعا دریاچه ارومیه است.
سطوح تولید ریزگردها در ایران چیزی حدود ۳۵ هزار کیلومترمربع برآورد می شود. نمی توان ادعا کرد که تمام سطوح شکل گرفته حاصل سدسازی بوده است
فرسایش خاک در ایران ۶ برابر متوسط جهانی
اما فرسایش خاک از دیگر عوامل اصلی بحران ریزگردها در کشور است که میرزاده کارشناس محیط زیست به آن اشاره می کند. بخ گفته او، فرسایش خاک در ایران ۶ برابر متوسط استاندارد جهانی است.
کم‌بارشی، افت پوشش گیاهی کشور و خشکی تالاب‌ها و رودهای کشور، سرتاسر ایران را با ریزگردها درگیر کرده است. هرچند تا سال گذشته این جنوب ایران بود که با گردوغبار درگیر بود؛ اما در ۲۴ ساعت گذشته پایتخت‌نشینان هم آلوده‌ترین روز سال ۱۴۰۰ را تجربه کردند.
بر اساس شاخص کیفیت هوا در کشور، عدد صفر تا ۵۰ نشانه هوای پاک، عدد ۵۱ تا ۱۰۰ نشانه هوا قابل قبول یا سالم، عدد ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا ناسالم برای گروه‌های حساس، عدد ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوای ناسالم برای همه گروه‌ها، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا خطرناک محسوب می‌شود. این در حالی است که هوای تهران با آلودگی شدید در وضعیت خطرناک قرار دارد و شاخص برخی مناطق حتی تا عدد ۵۰۰ هم گزارش شده است.
نظر شما