بازار؛ گروه آب و انرژی: بحران آب در ایران به وضعیت نگران کننده ای رسیده است. بر اساس گفته مسئولین وزارت نیرو ۳۰۰ شهر کشور درگیر تنش آبی هستند. از طرفی پیش بینی های صورت گرفته نشان می دهد که ایران تا سال ۲۰۵۰ جز کشورهایی خواهد بود که با تنش شدید آبی دست و پنجه نرم می کند. در چنین شرایطی دیگر نمی توان مثل گذشته رفتار کرد.
بدون شک ادامه رویکرد گذشته، در ۲۵ سال آینده کشور را با بحران شدید آب روبرو خواهد کرد. بطوریکه سرانه آب تجدیدپذیر به کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب خواهد رسید. با افزایش مصارف آب در آینده (در حال حاضر بیش از ۸۶ درصد منابع تجدیدپذیر آب در کشور را مورد استفاده قرار داده ایم) به مرز بحرانی غیر قابل کنترلی خواهد رسید. لذا تغییر رویکرد مدیریت آب کشور نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت اجتناب ناپذیر می باشد. در ادامه این یادداشت به عوامل اصلی بحران و راه کارهای موجود برای مدیریت این بحران اشاره خواهد شد.
علل اصلی بحران آب در کشور
۱) افزایش جمعیت و در نتیجه افزایش مصارف آب بسیار فراتر از الگوهای مصرف بهینه و بهره برداری بسیار بالاتر از آستانه تاب آوری منابع آب بوده، بطوریکه مصارف آب از مرز بحرانی گذشته است
۲) رخداد تغییر اقلیم و فقدان برنامه جامع مدیریت خشکسالی و سازگاری با اقلیم
۳) ضعف مدیریت و حکمرانی ناپایدار در کلیه بخشهای منابع طبیعی، کشاورزی، محیط زیست و آب و عدم هماهنگی و پیوستگی برنامه ها، فعالیت ها و رویکردها در امر توسعه، حفاظت و بهره برداری از منابع آب، خاک، گیاه و منابع زیستی و عدم کفایت سیاست های ملی آب و برنامه جامع آمایش سرزمین
۴) ضعف ساختاری در بخش های منابع طبیعی، محیط زیست، کشاورزی و آب و به تبع آن عدم توفیق در حفاظت کمی و کیفی منابع زیستی، آب و خاک و ناتوانی در استقرار نظام های بهره برداری جدید با مشارکت ذینفعان، ذیمدخلان و بهره برداران منطبق بر شرایط و ویژگی های مناطق مختلف
۵) تحمیل بار سیاستهای خودکفایی (نه خود اتکایی در محصولات استراتژیک) غذایی و اشتغال زایی به بخش آب و کشاورزی
۶) ورود آلاینده های مختلف شیمیایی، بیولوژیکی، آلی، فاضلاب ها و زهاب های کشاورزی به محیط های آبی که منابع آب سالم را با محدودیت بیشتر همراه می کند
۷) بهره وری فیزیکی و اقتصادی پایین و حجم عظیم تلفات آب در همه بخشهای مصرف کننده آب
۸) ساختار معیوب اقتصاد آب
راهکارهای مدیریت بحران آب
- تهیه و تدوین نقشه راه سازگاری با تغییر اقلیم و سازگاری با کم آبی
- تهیه و اجرای برنامه جامع آمایش سرزمین با لحاظ نمودن پیامدهای تغییر اقلیم و کم آبی
- استقرار مدیریت به هم پیوسته منابع آب و اعمال مدیریت‌آب‌در چارچوب حوضه‌های آبریز
- بازنگری نظام تسهیم و تخصیص آب از سه جنبه بخشی، زمانی و مکانی، تسهیم آب بر اساس آینده نگری و ایجاد نظام حسابداری آب به گونه ای که در افق ۱۴۲۰ سهم شرب، صنعت و کشاورزی به ترتیب ۱۰ و ۱۰ و ۵۰ میلیارد متر مکعب و انجام تخصیص سالانه برای تحقق آن
-برنامه ریزی جهت کاهش مصارف کشور به میزان ۷۰ میلیارد متر مکعب معادل ۶۰ درصد آب تجدید شونده و درج آن در ضوابط آمایش سرزمین
-تعیین و اعلام میزان آب قابل برنامه ریزی (سطحی، زیزمینی و نامتعارف) در شرایط فعلی و در افق ۱۴۲۵ در مقیاس محدوده های مطالعاتی و حوضه های آبریز و اعمال آن در کلیه حوضه های آبریز
-استفاده از فناوری نوین جهت کاهش تبخیر در مخازن و کاهش تبخیر و تعرق در عرصه کشاورزی
-اهتمام در تامین حقابه های تالابها و نگاه ویژه به معضلات زیست محیطی
-تعامل با کشورهای همسایه در خصوص تامین حقابه های تالاب های داخلی و مرزی و پدیده گرد و غبار
-توجه ویژه به جایگاه امنیت آبی در امنیت غذایی و تعاملات بین المللی و کشاورزی فرا مرزی و تجارت آب مجازی
-ارتقاء بهره وری آب و بهره برداری اقتصادی از آب و الزام بخش های مصرف کننده آب به ارتقای بهره وری مصرف آب
-برنامه ریزی مشارکت جویانه از طریق مشارکت فراگیر نهاد های مدنی تشکل های بهره برداران در مدیریت آب کشور با رویکرد حکمرانی پایدار آب
-کشاورزی صنعتی و گسترش کشت گلخانه ای(مصرف آب در گلخانه های صنعتی یک پنجم تا یک دهم و میزان تولید و اشتغال زایی آن حدود ۳۰ برابر کشاورزی سنتی می باشد)
-آبیاری با روش های مدرن و مناسب به ویژه سیستم های تحت فشار
-اطلاع‌رسانی به مردم در مورد بحران منابع آب بخصوص منابع آب زیرزمینی و کاستن از درخواست‌های حفر چاه و اعمال فشار بر مدیریت آب کشور
-لزوم تغییر دیدگاه در اجرای طرح‌های توسعه و طرح‌های اشتغال‌زایی (توجه ویژه به فعالیت‌های اقتصادی کم آب‌بر منطبق بر شرایط مناطق مختلف کشور و طرح‌های کالبدی سرزمین همکاری در عدم احداث سدهای غیرضروری)
-جلوگیری از اعمال‌نظرهای منطقه‌ای و محلی در مطالعه و اجرای طرح‌ها و انجام فرآیند تصویب، مطالعه و اجرای طرح‌های توسعه منابع آب حوضه‌ها در چارچوب سیاستهای تخصیص منابع آب و با رویکرد مدیریت بهم‌پیوسته منابع آب
-جلوگیری از ایجاد طرح‌های جدید به دلیل محدودیت‌های تأمین منابع و نیز اختصاص منابع مالی به طرح‌های دارای اولویت با ارزش افزوده بالا و طرح‌های در حال اجرای با درصد پیشرفت فیزیکی مناسب
-اعمال مدیریت توأمان عرضه و تقاضا بجای مدیریت عرضه آب با همکاری دستگاههای متولی تأمین و عرضه آب و مصرف کننده آن و تحویل حجمی آب به بهربرداران
-استفاده از نمک‌زدایی آبهای شور برای تأمین آب شرب مناطق مختلف کشور بخصوص حاشیه دریاهای جنوب و شمال و نیز جایگزینی آبهای غیرمتعارف برای مصارف غیرشرب و اختصاص پتانسیل آزادشده برای مصارف شرب آحاد جامعه
-تشکیل شورای حوضه‌های آبریز با مشارکت ذینفعان و ذیمدخلان در جهت تسهیم عادلانه آب و حل و فصل مناقشات محلی و منطقه‌ای
- واقعی‌سازی قیمت آب برای مصارف مختلف در راستای نزدیک نمودن هزینه تمام شده به تعرفه و تخصیص و تسهیم آب براساس ارزش اقتصادی آب
-توجه ویژه به مهار آبهای مرزی و تأمین اعتبارات لازم و نیز فراهم آوردن شرایط لازم برای تبادلات آبی با سایر کشورها
-تسهیل شرایط ورود سرمایه‌گذاران بخش غیردولتی در اجرای طرح‌های بخش آب و آبفا
-وضع قوانین بازدارنده برای آلودگی منابع آب و ایجاد وحدت رویه برای برخورد با متخلفان و دادن اختیارات کافی و لازم به سازمان حفاظت محیط زیست برای پیشگیری از آلودگی منابع آباجرای طرح تعادل‌بخشی آبخوان‌های کشور (سازه‌ای و غیرسازه‌ای) و لزوم افزایش اعتبارات طرح تعادل‌بخشی حداقل به میزان ۱۰ درصد اعتبارات فصل آب، به ویژه پروژه تهیه و نصب کنتورهای هوشمند آب و برق (علیرغم تأکید قوانین فعلی بر نصب کنتور با هزینه مالکان)
اینها تنها بخشی از راه کارهایی است که در سال های گذشته توجهی چندانی به آنها نشده و مورد غفلت واقع شده اند. اما حالا دیگر شرایط به ای نیست که به راحتی بخواهیم چشم روی این راهکارها ببندیم.
نظر شما