جنگ اوکراین؛ پکن به عنوان شریک تجاری مهم برای روسیه باقی می ماند؟

تهمینه غمخوار، بازار: با توجه به این که اقتصاد روسیه با تشدید تهاجم این کشور به اوکراین تحت تحریم های شدید قرار گرفته است، تحلیلگران به چینِ همسایه که هنوز این حمله را محکوم نکرده است، به عنوان یک شریک تجاری مهم نگاه می کنند در حالی که اقتصاددانان بانک ANZ معتقدند که تجارت چین با روسیه «انرژی بر و استراتژیک» است و عرضه مداوم آن با توجه به تحریم‌های مالی ممکن است خطرناک باشد.

برخی از تحلیلها نیز حاکی از این است که تجارت چین و روسیه در بحبوحه بحران اوکراین افزایش یافته است، اما از آنجایی که رشد کلی صادرات کند شده، این موضوع میتواند به منزله یک هشدار برای چین در نظر گرفته شود.

در همین حال، اوکراین محاصره شده، کالاهای کلیدی مانند ذرت را به چین عرضه می کند در حالی که سطح تجارت دوجانبه اندک است.

طبق داده‌های وزارت بازرگانی، بیش از یک دهه است که چین بزرگترین شریک تجاری روسیه بوده است و انرژی و محصولات معدنی بخش عمده واردات چین را تشکیل می‌دهند. با وجود آنکه حجم تجارت و سرمایه گذاری دوجانبه نسبت به کل محموله های چین کم بوده است. به گفته تحلیلگران، کندی رشد کلی صادرات هشدار در میان بادهای مخالف مختلف، فشار بر پکن را برای ارائه سیاست هایی برای دستیابی به هدف اقتصادی جدید خود افزایش داده است. اما، به طور کلی این حجم در سال های اخیر به طور پیوسته با رشد مواجه شده است.

این رقم در سال گذشته به بالاترین حد خود یعنی تقریباً ۱۴۷ میلیارد دلار (۱۱۰ میلیارد پوند) رسید که نزدیک به ۳۶ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشت و حدود ۱۸ درصد از کل تجارت روسیه در سال ۲۰۲۱ را به خود اختصاص داد. از طرفی، چین در سال گذشته ۷۹ میلیارد دلار محصولات روسی را خریداری کرد و ۶۸ میلیارد دلار از محصولات خود را به فروش رساند که سه درصد واردات و دو درصد از صادرات را شامل می شود.

در جریان سفر ماه گذشته ولادیمیر پوتین به پکن، دو کشور اعلام کردند که تا سال ۲۰۲۴ تجارت خود را به ۲۵۰ میلیارد دلار افزایش خواهند داد در حالی که مقامات گمرکی چین در روز آغاز حمله به اوکراین، لغو تمامی محدودیت‌های واردات گندم و جو روسیه را اعلام کردند.

پیش از این، محدود کردن واردات گندم از مناطق خاصی از روسیه به دلیل نگرانی های مرتبط با کرونا اعمال شده بود. در سال گذشته، چین چهارمین خریدار بزرگ گندم و بزرگ ترین خریدار جو در جهان بود و روسیه نیز به عنوان تولید کننده برتر هر دو غلات در نظر گرفته شد.

به غیر از محصولات کشاورزی، چین در حال حاضر بزرگترین بازار صادرات انرژی روسیه مانند نفت، گاز و زغال سنگ است. همچنین، این کشور، بزرگترین خریدار زغال سنگ روسیه است و دو کشور بر سر قرارداد جدیدی به ارزش بیش از ۲۰ میلیارد دلار تنها یک هفته قبل از حمله به اوکراین، توافق کرده بودند.

با این حال، اتحادیه اروپا به عنوان یک بلوک، تا حد زیادی بزرگترین شریک تجاری کلی با روسیه است. در سال ۲۰۲۱، کل تجارت دوجانبه، تقریباً دو برابر ارزش تجارت چین با روسیه گزارش شده است. به گفته دکتر ربکا هاردینگ، اقتصاددان تجاری، بحران کنونی احتمالا بر روند تجارت اروپا با روسیه اثرگذار خواهد بود ضمن اینکه کاهش تجارت اتحادیه اروپا و روسیه در پرتو تحریم ها اجتناب ناپذیر است. بحران اوکراین، تمرکز اتحادیه اروپا را بر نیاز به تنوع بخشیدن به عرضه بیشتر کرده است در حالی که حجم تجارت روسیه با آمریکا بسیار کمتر است.

استرالیا ضمن انتقاد از معامله اخیر چین برای خرید گندم بیشتر از روسیه، از چین خواسته است تا پس از حمله روسیه به اوکراین، اقدامات بیشتری برای منزوی کردن روسیه انجام دهد و تحریم هایی مشابه تحریم های ایالات متحده، اتحادیه اروپا و بریتانیا اعمال کند.

چین تا چه حد می تواند از نظر اقتصادی به روسیه کمک کند؟
بنابراین، با این وجود، چین تا چه حد می تواند از نظر اقتصادی به روسیه کمک کند؟ این سوالی است که از زمان وقوع بحران اوکراین مطرح شده است چرا که چین اعلام کرده که به همکاری تجاری عادی با روسیه ادامه خواهد داد. اما برخی از بانک های روسیه اکنون از سیستم پرداخت بین المللی سوئیفت محروم شده اند. سوئیفت در سراسر جهان برای تراکنش های مالی استفاده می شود و احتمالاً پرداخت برای صادرات آن را دشوارتر می کند.

در نتیجه، چین اخیرا مجبور شده تا برخی از خریدهای خود از روسیه را کاهش دهد، زیرا تاجران برای تامین مالی با مشکل مواجه شده اند. در سال‌های اخیر، هر دو کشور تلاش کرده‌اند تا سیستم‌های پرداخت جایگزین خود را توسعه داده و وابستگی خود را به سیستم‌های مبتنی بر دلار مانند سوئیفت کاهش دهند.

روسیه از یک سیستم برای انتقال پیام های مالی (STFM) برخوردار است، در حالی که چین دارای سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی (CIPS) است و این سیستم ها برای ارزهای آن کار می کنند. یک مطالعه منتشر شده توسط مرکز کارنگی مسکو استدلال می کند که این سیستم های پرداخت داخلی جایگزینی برای سوئیفت نیستند.

از سال ۲۰۲۱، تنها یک بانک چینی به STFM ملحق شده بود، اگرچه تعداد بیشتری از بانک های روسی و موسسات مالی جهانی به سیستم چین متصل شده اند. طبق گزارش رسانه ها با استناد به آمار رسمی روسیه، در حال حاضر تنها حدود ۱۷ درصد از تجارت بین روسیه و چین از یوان چین استفاده می کند (در مقایسه با ۳.۱ درصد در سال ۲۰۱۴) و تجارت انرژی آنها عمدتاً هنوز به دلار آمریکا انجام می شود، اگرچه چینی ها به طور فزاینده ای از یوان استفاده می کنند.

آیا چین می تواند انرژی بیشتری از روسیه بخرد؟
اقتصاد روسیه به شدت به صادرات نفت و گاز متکی است، اما تحریم های اخیر تاکنون این بخش ها را هدف قرار نداده است. بر اساس گزارش رسانه ها، روسیه با صادرات به ترتیب ۴۱.۱ و ۴.۳ میلیارد دلار در سال گذشته دومین تامین کننده بزرگ نفت و سومین تامین کننده گاز چین بوده به طوری که پوتین اخیرا از قراردادهای جدید نفت و گاز روسیه با چین به ارزش ۱۱۷.۵ میلیارد دلار رونمایی کرده است.

هاردینگ همچنین اظهار کرد که با این حال، بزرگترین بازار انرژی روسیه تا کنون اتحادیه اروپا است و ۴۰ درصد گاز و حدود ۲۶ درصد نفت این بلوک را تامین می کند. آخرین داده های آژانس بین المللی انرژی (IEA) نشان می دهد که در سال گذشته، چین تنها ۲۰ درصد از صادرات روسیه را به خود اختصاص داده و بیشتر نفت آن به اروپا ارسال شده است. صادرات نفت و گاز روسیه [به چین] در پنج سال گذشته سالانه بیش از ۹ درصد افزایش یافته است.

آلمان، مقصد اصلی صادرات گاز طبیعی روسیه نیز اخیرا اعلام کرده که خط لوله جدید گاز نورد استریم ۲ را در واکنش به تهاجم روسیه به اوکراین متوقف خواهد کرد. طبق یک تحلیل، عرضه از طریق خط لوله جدیدی که بین روسیه و چین توافق شده است (Power of Siberia) (قدرت سیبری ۲) تنها یک پنجم ظرفیت خط لوله نورد استریم ۲ را خواهد داشت. همچنین مشخص نیست خط لوله جدید گاز از سیبری چه زمانی راه اندازی می شود.

در بلندمدت، چین ممکن است بخواهد واردات گاز روسیه را افزایش داده تا وابستگی خود به زغال سنگ را کاهش دهد و به اهداف کاهش گازهای گلخانه ای دست یابد.

اما در خصوص تجارت چین با اوکراین، تجارت با این کشور به میزان کمتری بوده است در حالی که اوکراین در درجه اول کالاهای مفیدی مانند سنگ آهن و ذرت را به چین صادر می کند و به عنوان یک عامل کلیدی در ابتکار یک کمربند_یک جاده پکن در نظر گرفته می شود.

با توجه به اینکه روسیه و اوکراین هر دو شرکت کننده طرح کمربند و جاده هستند. چین به همکاری کشورهای شرکت کننده، از جمله روسیه و اوکراین، برای ارتقای توسعه باکیفیت در این طرح با یک همکاری صلح آمیز، فراگیر به همراه سود متقابل ادامه خواهد داد.

با وجود آنکه بسیاری از تحلیلگران معتقدند که به احتمال بسیار زیاد چین همچنان شریک مهم تجاری روسیه باقی خواهند ماند، اما تجارت مستقیم چین با روسیه و اوکراین با نگرانی هایی در خصوص امنیت غذایی مرتبط است. شرکت تحقیقاتی Plenum خاطرنشان کرده که حدود یک سوم واردات ذرت چین از اوکراین است و این بحران می تواند در صورت اختلال در تجارت، مشکلاتی را ایجاد کند.

همانطور که پیشتر اشاره شد، همچنین پکن، اخیراً محدودیت‌هایی را لغو کرده است که محموله‌های گندم و جو از برخی مناطق روسیه را به دلیل نگرانی‌های مربوط به قارچ‌های زراعی ممنوع کرده بود. با این حال، چن لانگ، شریک Plenum مستقر در پکن، اشاره کرده است که بیشتر برنج و گندم چین در داخل کشور کشت می شود، به این معنی که تاثیر آن محدود است.

نکته مهم این است که با توجه به این که صادرات یک محرک کلیدی برای اقتصاد چین است، این بحران می تواند یک عامل هشدار برای چین باشد، زیرا با کاهش رشد صادرات، فشار بر دولت در جهت کاهش سیاست‌ها برای دستیابی به رشد هدف بلندپروازانه ۵.۵ درصدی بیشتر می‌شود.