فرحناز سپهری؛ بازار: با رشد و توسعه فناوریهای نوین همچون رایانش ابری و هوش مصنوعی ، صنعت نرم افزاری هم با تحولات چشمگیری همراه بوده است. هرچند ایران هم با داشتن فعالان متخصص در این حوزه توانسته در این صنعت پیشرفتهایی بدست آورد اما همچنان این صنعت با چالشهایی روبرو است. به طوری که به گفته عماد ایرانی یک فعال نرم افزاری، عدم پرداخت هزینه برای استفاده از یک نرم افزار به عنوان یک اصل رفتاری در بین کاربران باعث شده این تخصص جذب شده در بین کارشناسان ایرانی، قابلیت استفاده در داخل کشور را نداشته باشد و افراد برای دریافت درآمدهای مناسب از این صنعت اقدام به مهاجرت یا دورکاری در شرکت های خارجی به طور خاص اروپایی نمایند.
در همین راستا جهت آگاهی ار روند صنعت نرم افزاری و چالشهای ان خبرنگار بازار گفتگویی با عماد ایرانی انجام داده است که درادامه متن این گفتگو آمده است.
* ابتدا مختصری از فعالیت تان در صنعت نرم افزاری را بفرمایید.
مدیر شبکه شاتوت. نزدیک به ۲۰ سال سابقه در حوزه نرم افزارهای مقیاس بزرگ دارم و در حال حاضر به صورت تخصصی در حوزه خدمات مالی و شبکه های پرداخت الکترونیک فعالیت می کنم. سالهای ابتدایی فعالیت حرفه ای نداشتم و صرفا علاقمندی هایی بود که به عنوان یک دانش آموز برنامه نویسی رو پیگیری می کردم و با وجود عدم دسترسی به منابع کافی برای آموزش، با استفاده از کتابها و برنامه نویس های بسیار کمی که وجود داشتند تبدیل به یک برنامه نویس شدم.
هنوز اینترنت در کشور وجود نداشت و سالهای بعد کارتهای اینترنت ساعتی یا حجمی به فروش رسید. برنامه نویسی تخصصی زمانی شروع شد که وارد موضوع ربوکاپ شدم و با تیم همراهم بیش از ۴ سال همکاری نزدیک داشتیم و شروع رشد من از همون نقطه بود. به دلیل آشنایی با افراد کلیدی و خبرگان حوزه وارد پروژه های بزرگی شدم که شاکله کاری من رو تشکیل داد و تا به امروز در همین مسیر در حال حرکت هستم.
*به نظر شما با توجه به رشد فناوریهای نوین و ورود آنها به صنایع مختلف، چشم انداز صنعت نرم افزاری را در سال پیش رو در ایران و سایر نقاط دنیا چگونه پیش بینی میکنید؟
صنعت نرم افزار از ابتدا با تغییرات و تحولات بسیاری روبرو بود. عوامل بسیاری در شکل دهی مسیر نرم افزار نقش داشته اند که مهمترین آنها به طور قطع تغییرات در حوزه سخت افزار بوده است. رشد چشمگیر و نمایی سخت افزار و ایده های شکل گرفته در این حوزه، و همچنین رشد نمایی نظام های مخابراتی و روش های ارتباطی شرایطی را برای نرم افزار ایجاد نمود که تغییرات بنیادین یا Paradigm Shiftهای بسیار چشمگیری را در آن شاهد بوده ایم.
برای مثال پس از سالها تولید نرم افزار بر روی بستر های دسکتاپ، با حضور وب و رشد استفاده از تلفن همراه و رشد شبکه های اینترنتی و دسترسی همگان به شبکه های ارتباطی، به ناگاه سالها تلاش در تولید بسترهای زیرساختی نرم افزاری شامل Frameworkها و Platformهای نرم افزاری جایگاه خودشون رو از دست دادند و تغییر سلیقه مشتریان به استفاده از خدمات تحت وب تاثیر بسیار زیادی را در حوزه نرم افزار ایجاد نموده است که نمونه آن را می توانیم در ابزارها و خدماتی که امروزه روی تلفن همراه استفاده می کنیم ببینیم.
رشد نرم افزار در حال حاضر در کنار مدلهای سنتی تولید نرم افزارهای عمومی و کاربردی، شاخه های جدیدی را در آینده خود مشاهده می کند که شامل موضوعاتی به اشکالی که عنوان میشود، می باشد.
هوش مصنوعی و تمامی زیر شاخه های آن شامل تحلیل اطلاعات، تحلیل تصاویر و صوت و پردازش سیگنال، پیش بینی و تحلیل رفتاری، بهینه سازی و Optimization، داده کاوی، شبکه های اجتماعی و ربات های شبیه سازی صوت، متن یا رفتار.
حوزه امنیت اطلاعات و الگوریتم های رمزنگاری، مدل های نهان سازی و حفاظت از اطلاعات، کاربرد های آن در حوزه اینترنت، اینترنت اشیاء، زنجیره های بلوک و نظام های مالی توزیع شده، اسناد دیجیتال و هویت دیجیتال، شبکه های فراگیر ارتباطی امن و سایر موضوعات این حوزه.
پیاده سازی و طراحی دسترسی و دریافت اطلاعات در محیط هایی پویاتر، جذاب تر، هوشمند تر و نزدیک تر به انسان مانند واقعیت افزوده، شبکه های اجتماعی تعاملی با صوت و تصویر، و هرآن چه که امروز با نگاه های مختلفی به موضوع آینده وب وجود دارد.
در تمامی موضوعات فوق، آن چیز که بیشترین نقش را در توسعه و پیشرفت ایفا می کند نقش فراگیر ارتباطات، سخت افزارهای پردازشی، اشیاء هوشمند مانند تلفن همراه، عینک هوشمند، تجهیزات سلامت و … و همچنین موضوعات مرتبط با دولت ها شامل قانونگذاری، پذیرش، عدم ممانعت از دسترسی افراد به شبکه های آزاد و همچنین پذیرش فناوری به عنوان یک ابزار حاکمیتی می باشد.
امروز هیچ صنعتی در هیچ کجای دنیا وجود ندارد که وابسته به نرم افزار نباشد. تمامی صنایع به جهت رشد و توسعه و اجرای تغییرات هم راستا با تحولهای اقتصادی و پیشرفت انسان، الزاما به نرم افزارهای مختص حوزه خود و نرم افزارهای عمومی تولید و صنعت روی آورده اند و حتی کارگاه های کوچک با تولیدات محلی و داخلی نیز امروزه حداقل از یک یا چند نرم افزار به منظور انجام فعالیت های خود بهره می برند.
با رشد ارتباطات و افزایش دسترسی مشتریان به اینترنت و افزایش اینترنتی شدن خدمات شاهد استفاده هرچه بیشتر عرضه کنندگان کالا و خدمات از محیط های اینترنتی هستیم و نیازمندی ایشان به تجهیزات زیرساختی شبکه و هاستینگ سرویسهای مرتبط با خود منجر به رشد استفاده از شبکه های ابری و سرویس های Cloud Computing در سطح جهانی خواهد شد.
در حال حاضر در کشور ایران هم رشد سرویس دهنده های ابری را شاهد هستیم که شاید در ۳ سال اخیر بیش از ۸۰٪ از مسیر خود را پیموده اند و با افزایش هزینه های دسترسی به سخت افزارهای اختصاصی شاهد مهاجرت هرچه بیشتر ارائه دهندگان خدمات به این پلتفرمها خواهیم بود. به همین دلیل یکی از موضوعات جذاب در سالهای آتی موضوعات مرتبط با پردازش های ابری، ذخیره سازی ابری، امنیت ابری، توزیع پذیری، پایداری و کارایی بالا خواهد بود که هر کدام از موضوعات فوق نیازمند ترکیب هم افزایی از سخت افزار و نرم افزارهای به روز و همچنین الگوریتم ها و پروتکل های جدید خواهد بود. البته امید است که دارندگان کسب و کارهای بزرگ و سازمانها و شرکتهای رده اول نیز پذیرش استفاده از این فضا را داشته باشند و با موضوعات کلیشه ای مثل ریسک امنیت و ریسک از بین رفتن اطلاعات در مقابل این تغییر نایستند.
به دلیل تغییرات بسیار شگرف در سالهای اخیر در حوزه نرم افزار، امکان پیش بینی دقیقی برای آینده آن وجود ندارد و تنها نقطه ای که می توان با اطمینان در مورد آن صحبت کرد آن است که پوست اندازی های بیشتری برای این صنعت در راه است و آنچه که فکر می کنیم در سالهای اخیر به بلوغ رسیده است حذف خواهد شد و فرآیندهای جدید در حوزه های نوآورانه جای آن را خواهد گرفت.
* برای فعالان این صنعت ( جهت طراحی ، پیاده سازی و آموزش ...) در کشور چه چالشهایی است؟
در سالهای اخیر در کشور خودمان شاهد بیشترین پیشرفتها در تمامی حوزه های ذکر شده بوده ایم. دسترسی سریع و آسان و بدون هزینه به ابزارهای توسعه و نرم افزارهای کامپیوتری در کشور ایران که به دلیل عدم وجود Copyright و حق مالکیت ایجاد شده است از طرفی به رشد نمایی کارشناسان و متخصصین در حوزه های مختلف کمک شایانی کرده است. اما از طرف دیگر عدم پرداخت هزینه برای استفاده از یک نرم افزار به عنوان یک اصل رفتاری در بین کاربران باعث شده است که این تخصص جذب شده در بین کارشناسان ایرانی، قابلیت استفاده در داخل کشور را نداشته باشد و افراد برای دریافت درآمدهای مناسب از این صنعت اقدام به مهاجرت یا دورکاری در شرکت های خارجی و به طور خاص اروپایی نمایند.
کشور ایران یکی از بهترین کشورها برای آموزش نرم افزار، طراحی و پیاده سازی آن و رشد و توسعه خواهد بود. اما در سالهای اخیر انگیزه جوانان دانشگاهی برای حضور در این حوزه بسیار کم شده است. یک دلیل بسیار بزرگ برای این موضوع بی انگیزگی آنها در حوزه درآمدی این صنعت است و دومین موضوع که در سالهای اخیر با آن روبرو شده ایم موضوعات تهییج کننده جوانان مانند بورس، رمزارزها (ترید یا ماینینگ) و سایر حوزه های با درآمدزایی آنی بوده است. این موضوعات در کنار موارد عنوان شده در حوزه حقوق و دستمزد باعث شده است تا افراد در سالهای اخیر با علاقه کمتری به این صنعت روی بیاورند و یا همانطور که عنوان شد هدف خود را حضور در شرکتهای خارجی و دریافت حقوق های بالاتر با ارزهای خارجی در نظر بگیرند.
یک موضوع بسیار مهم که نمی توان از آن چشم پوشی کرد آن است که اگر فردی ۱۰ سال پیش به برنامه نویسی روی می آورد با منابع بسیار کمتری روبرو بود و در طی یک سال یا نهایتا دو سال می توانست با بیشترین موضوعات این حوزه آشنا شده و به عنوان یک کارشناس شروع به فعالیت نماید. در حال حاضر با رشد نمایی اطلاعات و منابع در این صنعت و همچنین تخصصی شدن موضوعات و شاخه های کاری، افراد برای شروع به کار و ایجاد موقعیت های رقابتی با دیگران نیازمند مطالعه سرفصل های بسیار بیشتر و پیچیده تر نسبت به گذشته هستند و موضوعات به دلیل تخصصی شدن به قدری بزرگ شده اند که افراد نمی توانند همزمان برای مثل به برنامه نویسی وب و موبایل و برنامه نویسی سیستمی و سرویس های امنیتی روی آورند و در صورتی که تمامی این موضوعات را شروع کنند به دلیل سردرگمی زیاد به سرعت دلسرد خواهند شد. از طرف دیگر روی آوردن تنها به یکی از شاخه های نرم افزار همیشه نگرانی هایی را در ذهن افراد ایجاد می کند که آیا در این مسیر موفق خواهم بود؟ آیا شغل مناسبی پیدا خواهم کرد و …
مهمترین چالشی که در حال حاضر در پیش روی برنامه نویسان جوان در کشورمان است این تصمیم گیری ها و انتخاب بین ماندن و رفتن و همچنین تنوع بسیار بالای حوزه های پیش رو است.
در انتها خاطرم می آید در زمانی که ما برنامه نویسی می کردیم، نه اینترنت وجود داشت، نه شبکه های اجتماعی و نه این همه بازیهای رنگارنگ! و به همین دلیل با ذوق و شوق فراوان اقدام به یادگیری موضوعات تخصصی می کردیم. امروز که نگاه می کنم بخشی از زمان خودم در طی روز با وجود اینکه سالهاست دیگر برنامه نویسی نمی کنم، مشغول به جستجو در اینترنت و استفاده از شبکه های مجازی ارتباطی مختلف سپری می شود و شاید امروزه با وجود اینترنت جذاب! تمرکز روی حوزه یادگیری در تمامی بخشها برای جوانترها سخت تر باشد و فضای Entertainment ایجاد شده توسط محیط های اینترنتی و شبکه های اجتماعی فعال، یک رقیب جدی برای تمرکز جوانها و نوجوانان به شمار می رود.
*به نظر شما دولت و سایر ارگانهای ذیربط چگونه می توانند به تسهیل این روند در این صنعت کمک کنند؟
بیشترین کمکی که در این حوزه دولت ها و حاکمیت می توانند به صنعت، افراد، خبرگان و … داشته باشند این است که هیچ کمکی نکنند.
* ترندهای صنعت نرم افزاری ( برای مثال در حوزه اپلیکیشنهای موبایلی و سایر ) در سال پیشرو چه مواردی هستند؟
بیشتر موارد در همان بخش اول عنوان شد. اما با توجه به اتفاقاتی عجیبی که پاندمی کووید ۱۹ در سطح کشور ایجاد نمود در سال آتی نیز در کشور خودمان و هم در سطح جهان شاهد تغییرات بنیادی در روش استفاده افراد از خدمات اینترنتی هستیم. در سال آینده با توجه به در اختیار داشتن سرویس های پردازشی قدرتمند رشد استفاده از هوش مصنوعی در صنایع بیشتری را شاهد هستیم و همچنین به دلیل افزایش دسترسی به اینترنت (که به همین دلیل فراگیری ویروس کرونا ایجاد شد) شاهد انتقال بسیاری از کسب و کارها از مدلهای سنتی به شکل اینترنتی هستیم. همچنین با امید به رفع تحریمها و ایجاد ارتباط با کشور های خارجی، فضای بسیار بزرگی از خدمات مالی و پرداخت، نرم افزارهای حوزه شناسایی و ارتباطی، نرم افزارهای حوزه حمل و نقل دریایی، هوایی و زمینی اقدام به فعالیت خواهند نمود و با رشد موضوعات مرتبط با بلاک چین و رمز ارزها در سال آتی شاهد افزایش سرویس های غیر متمرکز و توزیع شده می باشیم.
*در حوزه برنامه نویسی بدون کد یا کد پایین چگونه می تواند بر روند تسریع کردن دیجیتالی فرایند کمک کند؟
نرم افزارها در دو حوزه اصلی فعالیت می کنند. نرم افزارهای سیستمی مانند سیستم عامل، درایورهای سخت افزاری، نرم افزارهای پایه مانند Office یاحتی نرم افزار Adobe Photoshop یا حتی نرم افزارهای پخش کننده موسیقی و فیلم!
در کشور ما ایران به دلیل پیچیدگی های بالای این نرم افزارها و همچنین موضوعات عنوان شده در رابطه با کپی رایت و عدم پرداخت هزینه نرم افزار توسط استفاده کنندگان، هیچ نرم افزاری در این حوزه مشاهده نمی شود و تیمهایی هم که در گذشته اقدام به تولید نرم افزارهایی در این سطح نموده بودند یا از بین رفته اند و یا تغییر ماهیت داده اند و یا در صورت موفقیت اقدام به مهاجرت از کشور کردند.
در حوزه دوم، نرم افزارها دارای الگوی بسیار مشخصی هستند. کاربرانی وجود دارند که اقدام به ارائه داده هایی می کنند. این داده ها در نرم افزار ذخیره سازی می گردد و با روشهای مختلف به سایر کاربران ارائه می شود. وظیفه نرم افزار نگهداری و مدیریت این داده ها است و تمامی طراحی های صورت گرفته در آن مرتبط با روش تحلیل و ارائه داده ها می باشد. نرم افزارهای بانکی، نرم افزار درخواست تاکسی، نرم افزار درخواست غذا، خرید کالای اینترنتی، نرم افزارهای مالی، نرم افزارهای دانشگاهی و … تماما از این نوع هستند. این نرم افزارها الگوها یا پترن های بسیار شبیه به هم را دارند که تبدیل کردن این الگوها به اشکال از پیش آماده در بسیاری از پلتفرم های نرم افزاری انجام شده است. برای مثال ساخت یک فروشگاه اینترنتی در حال حاضر با چند کلیک ساده انجام میشود. اما نکته مهم آن است که یک کسب و کار زمانی در بین سایرین رشد می کند که از نظر رابط کاربری، تجربه کاربری، خدمات ارائه شده، سرعت و Performanceو پایداری نسبت به دیگران حرفی برای گفتن داشته باشد. به طور قطع هرگاه نرم افزار هوشمندی امکان تولید یک محصول آماده با قابلیت های ذکر شده را داشته باشد، باز هم شاهد آن هستیم که افرادی با ایده های جدید و خلاقانه و انجام کدنویسی های اختصاصی برای خود، نسبت به دیگر نرم افزارها کمی جلوتر هستند.
بیش از ۸۰٪ از سایتهای اینترنتی ارائه کالا هم اکنون با همین روش عنوان شده توسط شما تولید می شوند و بیشتر از این هم نیازی ندارند بلکه برای آنها سرعت تغییرات و کم بودن هزینه مهم است و به همین دلیل از روش های بدون کد با Templateها و الگوهای آماده استفاده می کنند. اما خاطرمان باشد این بخش ۸۰ درصدی صرفا ۲۰٪ از بازار را دارند!
*آیا دانشگاهها مراکز علمی کشورمان در حوزه صنعت نرم افزاری میتواند افراد متخصص و بروز و البته بامهارت کافی وارد جامعه کنند؟ چه چالشهایی در این زمینه است؟راهکار پیشنهادی چیست؟
دانشگاه مرکز آموزش تخصص های تجربی نیست. دانشگاه محل آموزش موضوعات آکادمیک و علمی است و اگر برنامه نویسی آموزش داده میشود بیشتر با رویکرد آموزش منطق، الگوریتم، ساختارهای اطلاعاتی و تجزیه و تحلیل است و نه آموزش برنامه نویسی به عنوان یک ابزار.
سالهای بسیار دور با همان آموزش افراد می توانستند برنامه نویس خوبی شوند اما امروزه به دلیل توسعه بسیار زیاد سرفصلهای مرتبط با برنامه نویسی، حتی در زیر شاخه ها مانند برنامه نویسی موبایل، امکان استفاده از زمان دانشگاه برای آموزش و یادگیری نیست.
در ضمن این موضوعات نیازی به آموزش دهنده مستقیم ندارند بلکه افراد بایستی با استفاده از منابع اینترنتی و تمرین بسیار در حوزه مورد علاقه خود آموزش های لازم را کسب کنند.
در ضمن هدر دادن زمان دانشگاه برای آموزش موضوعات مرتبط با نرم افزار خیانت بزرگی به دانشجویان است. بیشترین چیزی که دانشجویان در دوره تحصیلی خود بایستی یاد بگیرند و خارج از دانشگاه یادگیری آنها بسیار سخت است، دروس مرتبط با ریاضی و آمار، محاسبات عددی، الگوریتم، مبانی پایگاه داده، ساختمان های داده و از همه اینها مهمتر ارتباط با افراد جامعه(هم دانشگاهی های خود)، تولید و ارائه محتوی در مقابل ایشان، یادگیری روش تولید گزارش و مستند سازی، فعالیت گروهی و تقسیم و حل مسئله است. اگر این موضوعات در دانشگاه یاد گرفته نشود، فرد تبدیل به یک کارشناس ساده با سرعت رشد بسیار پایین خواهد شد که سالهای سال اقدام به انجام یک کار تکراری کسل کننده و زجرآور خواهد نمود و همیشه از وضعیت و موقعیت خود ناراضی است.
برنامه نویسی چیزی جز درک صحیح محیط، مدلسازی و تبدیل همه اتفاقات به اعداد و موضوعات قابل مقایسه (بزرگتر، کوچکتر و …) و شناسایی کامل ساختارهای اطلاعاتی و تحلیل آنها نیست.
*صنعت نرم افزاری چه تاثیری روی اقتصاد کلان کشورها دارد؟ از لحاظ ارزآوری چطور؟
در حال حاضر ما مصرف کننده نرم افزار هستیم. در کشوری که گران ترین نرم افزارها به راحتی و بدون پرداخت هزینه استفاده می شود همیشه مصرف کننده خواهیم بود. در رابطه با ارز آوری بسیار دورتر هم هستیم. زیرا قبل از اینکه نرم افزاری در خارج از کشور به فروش برسد باید دوره بلوغ خود را در کشور سپری کند. گذراندن دوره بلوغ نیازمند هزینه و منابع زمانی هست که بازهم نوعی از هزینه به شمار می رود. به جز اندک شرکت های انگشت شمار استارتاپی و یا شرکت های رده اول صنعت نرم افزاری کشور(که بیشتر در حوزه مالی هستند) سایر شرکت های کوچک و نوپا حتی اگر محصول نرم افزاری قابل توجهی تهیه کنند و سودای مهاجرت از کشور به سر نداشته باشند با مشکلات عدیده ای در زمینه پرداخت حقوق و هزینه های اجرایی روبرو هستند و نمی توانند با سرمایه اندک خود هم اقدام به بازاریابی نمایند و هم منابع انسانی خود را حفظ کنند.
کمتر از ۶٪ اقتصاد کشور دیجیتال شده است که در صورت رشد به حداقل ۳۰٪ می توان عنوان کرد که اقتصاد دیجیتال ریشه دار شده است و می تواند از خود محافظت نماید.
موضوعات مرتبط با تحریمها و عدم توانایی در نقل و انتقال مالی هم بی تاثیر در این حوزه نیست. نرم افزارهایی وجود دارند که با وجود سادگی فراوان در اقیانوس آبی خود به سر می برند و نمونه خارجی ندارند اما شرکتهای تولید کننده این نرم افزارها با دو مشکل اساسی روبرو هستند. اول همین موضوع مالی و دوم عدم آشنایی کامل کارشناسان ایرانی با زبان های خارجی حتی زبان انگلیسی و تک زبان بودن محصولات.
یکی از دلایل رشد کشور هند در زمینه نرم افزار آن است که انگیزه برای تولید و حضور در شرکتهای خارجی در بین هندی ها بسیار بالاست، کارمزدها کم است و فعالیت های دیگری به جز همین موضوع در بخشهای زیادی از هند وجود ندارد، روحیه هم افزایی و کمک به هم بسیار بالاست، منابع در دسترس است، به زبان انگلیسی تقریبا مسلط هستند و نمونه های موفقی را در کنار خود داشته اند که حس رقابت را در بین آنها افزایش می دهد. البته که آن مدل مطلوب حداقل شخص من نیست !
* سخن پایانی خود را بفرمایید.
وضعیت ما در حوزه نرم افزار گرچه با مشکلات بسیاری روبرو هست، اما به دلیل استفاده از نیروهای توانمند ایرانی با هوش بسیار بالا و انگیزه کافی در نقطه خوبی به سر می برد و بسیاری از محصولاتی که امروز توسط بیشتر ایرانیان استفاده می شود به صورت ۱۰۰٪ بومی یا با درصد بسیار بالایی به شکل داخلی توسعه یافته است که این برگ برنده ای در این صنعت به شمار می رود.
تحریم های اقتصادی از یک سو باعث رشد صنعت نرم افزاری در کشور شده است و از سوی دیگر به دلیل فشارهای مالی ایجاد شده بر روی کسب و کارها و عدم توانایی در پرداخت حقوق کافی به همکاران خود ایشان را با مشکلات گریبان گیر کرده است. جذب برنامه نویس در کشورهای اروپایی، کشورهای عربی، کانادا و … به قدری بالاست که افراد با هر تخصصی برای داشتن زندگی آرامتر و بهتر اقدام به مهاجرت می کنند و این موضوع فشار بسیاری را به تولیدکنندگان وارد نموده است. امید است با بهبود وضعیت اقتصادی کشور شاهد رشد و افزایش انگیزه و آرامش روحی در بین همه افراد جامعه باشیم و در آنجا به طور قطع شاهد رشدی سریع تر و با کیفیت تر در این صنعت و تمامی صنایع دیگر خواهیم بود.
نظر شما