اقتصاد دیجیتال؛ اهمیت داده های اطلاعاتی و توزیع نامتناسب امکانات

وحید پورتجریشی؛ بازار: اقتصاد دیجیتال از جمله مفاهیم نسبتا نو پا در ذیل مبحث اقتصاد بین الملل است که طی سال های گذشته به ویژه در ایام شیوع بیماری کرونا در جهان، بیش از هر مفهوم دیگری و به اندازه کرونا، زندگی بشر را تحت تاثیر خود قرار داد.

بنابر تعریف، اقتصاد دیجیتال (Digital economy) به یک اقتصاد مبتنی بر فناوری‌های محاسبات دیجیتال اشاره دارد. همچنین این مفهوم به عنوان «انجام دادن فعالیت‌های اقتصادی از طریق بازارهایی مبتنی بر اینترنت و شبکهٔ گستردهٔ جهانی» در نظر گرفته شده‌است. اقتصاد دیجیتال نیز گاهی اوقات به نام اینترنت اقتصاد، اقتصاد جدید یا اقتصاد وب شناخته می‌شود. به‌طور فزاینده، «اقتصاد دیجیتال» با اقتصاد سنتی درهم آمیخته و مشخص‌ کردن تفاوت آن سخت است.

اما همانطور که تعریف این نوع از اقتصاد نیز آمده، حوزه دربرگیری آن، مربوط به چند مفهوم مهم بوده که مجموع این مفاهیم، شاکله اصلی اقتصاد دیجیتال را شکل می دهند. اما اصل اساسی اقتصاد دیجیتال را مفهوم داده های اطلاعاتی یا همان دیتا تشکیل می دهد که سایر مفاهیم همچون تحلیل داده، محاسبات ابری، هوش مصنوعی، بلاکچین، اینترنت اشیاء و سایر سرویس های مبتنی بر اینترنت نیز به عنوان مباحث زیر مجموعه اقتصاد دیجیتال، مفهوم کلی آن را شکل می دهند.

بر همین اساس، مفاهیم دیگر در اقتصاد بین الملل به ویژه مفهوم توسعه پایدار نیز با ظهور و قدرت گرفتن اقتصاد دیجیتال، دستخوش تغییرات بزرگ و گسترده ای شده اند و اکنون اهداف مذکور در اسناد تدوین شده سازمان های بین المللی به ویژه سازمان ملل متحد در خصوص توسعه پایدار، آنچنان به مفهوم اقتصاد دیجیتال گره خورده که میزان موفقیت کشورها در زمینه این نوع از توسعه به میزان توسعه یافتگی و توانایی آنها در زمینه زیرساخت های مربوط به اینترنت، به ویژه انتقال داده های اینترنتی وابسته است.

بنابراین، این میزان از توانایی کشورها بر قدرت آنها در تجارت بین المللی و حتی ملی تاثیرگذار خواهد بود. البته ذکر این نکته بسیار ضروری است که با کشیده شدن پای تکنولوژی به حوزه اقتصاد دیجیتال، اکنون مفاهیم پایه ای و ارزش های مدرن مانند حقوق بین الملل، حقوق بشر، امنیت ملی، حاکمیت قانون و عدالت اقتصادی نیز دستخوش تغییر گسترده شده که به مرور زمان باید به تدوین مقررات جدید در این حوزه ها با توجه به تغییرات به وجود آمده، امری بدیهی است.

همانطور که در ابتدای نوشتار حاضر نیز به آن اشاره شد، مهمترین موضوع محوری اقتصاد دیجیتال را مفهوم انتقال داده های اطلاعاتی در محیط بین المللی است که این مهم، تا حد زیادی حاکمیت دولت ها در زمینه رصد این داده ها از یک سو و لزوم بسترسازی مناسب برای دستیابی به شبکه اطلاعات بین المللی به ویژه در امور تجاری از سوی دیگر را با چالش هایی عمیق مواجه کرده است. از همین رو، در ادامه سعی خواهیم کرد به اهمیت مساله انتقال دیتا یا همان داده های اطلاعاتی بپردازیم.

اطلاعات غیرقابل اندازه گیری و سنجش، اما رو به رشد
یکی از چالش های پیش روی کشورها در زمینه روند انتقال داده های اطلاعاتی، عدم امکان اندازی گیری و سنجش آنها است. اهمیت این موضوع از آنجا مشخص خواهد شد که بر اساس اطلاعات و آمار موجود، ترافیک پروتکل اینترنت جهانی (IP) در سال ۲۰۲۲، آنچنان رو به رشد خواهد بود که تنها در طول سال جاری، میزان ترافیک اینترنت در هر دو سطح ملی و بین المللی، از مجموع ترافیک اینترنت از بدو پیدایش تا سال ۲۰۱۶، بیشتر خواهد شد!

همچنین باید بدانیم که پهنای باند اینترنت جهانی در سال ۲۰۲۰ و در پس پیدایش کرونا و حرکت مشاغل به سمت رویه آنلاین در سراسر جهان، ۳۵ درصد افزایش یافت که بر اساس اطلاعات موجود، ۸۰ درصد از این ترافیک را ویدئوهای آنلاین، شبکه های اجتماعی و بازی های آنلاین به خود تخصیص دادند. همچنین پیش بینی می شود با افزایش مصرف اینترنت در جهان، مجموع ترافیک ماهانه بین المللی از ۲۳۰ اگزابایت امروزی به ۷۸۰ اگزابایت در سال ۲۰۲۶ افزایش خواهد یافت.

نکته دیگر در این خصوص، میزان ترافیک داده های بین مرزی است که بزرگترین چالش پیش روی کشورهای در حال توسعه محسوب می شود. با رشد فزاینده پهنای بایند اینترنت بین الملل، برای بهره گیری از این ظرفیت عظیم ایجاد شده، کشورها نیازمند بسترسازی مناسب و توسعه نرم افزاری و سخت افزاری برای هماهنگ سازی خود با این تغییرات عظیم هستند.

پیش بینی می شود، بیشترین حجم ترافیک اطلاعاتی طی سال های آینده، میان دو مسیر بین المللی باشد: آمریکای شمالی و اروپا و همچنین میان آمریکای شمالی و آسیا. در حقیقت این دو مسیر، مسیرهای فعلی و آینده تجاری جهان هستند که بیشترین تاثیرپذیری را از اقتصاد دیجیتال خواهند داشت: آمریکای شمالی به عنوان بزرگترین بازار مصرف جهان و اروپا و آسیا نیز به عنوان تامین کنندگان اصلی نیازهای مصرفی این قاره.

توزیع نا متناسب تکنولوژی و قدرت کشورها در آینده اقتصاد دیجیتال
همانطور که اشاره شد، اگرچه اقتصاد دیجیتال مواهب گسترده و فرصت هایی را در دل خود جای داده که شاید پیش از ظهور این مفهوم، ایجاد چنین فرصت هایی به ویژه برای کشورهای در حال توسعه تنها چشم اندازی دست نیافتنی تلقی می شد، اما توانایی زیرساختی این کشورها برای بهره وری از اقتصاد دیجیتال، بزرگترین چالش پیش روی این کشورها محسوب می شود.

اساسا، سرعت اینترنت بیش از هر موضوع دیگری بر این توانایی تاثیرگذار خواهد بود. در حالیکه امروزه بسیاری از کشورها با سرعتی فزاینده به دنبال به کار گیری اینترنت ۵G هستند، محققان چینی در حال کار بر روی راه اندازی اینترنت ۶G بوده و به نظر می رسد فرصت الحاق به تکنولوژی اینترنت پرسرعت در جهان، هر روی محدودتر می شود.

در حقیقت امروزه، اینترنت از وسیله ای برای سرگرمی و تفریح به مهمترین ابزار در دست کشورها برای پیوستن به اقتصاد دیجیتال تبدیل شده و در آینده نیز، قدرت اقتصادی آنها بر اساس میزان بهره مندی از اینترنت پر سرعت و ابزراهای سخت افزاری لازم برای بهره مندی از آن مورد سنجش قرار خواهد گرفت.

این در حالیست که در حال حاضر، در کشورهای کمتر توسعه یافته، تنها ۲۰ درصد از مردم به اینترنت دسترسی داشته و سرعت اینترنت درصد زیادی از آنها نیز برای ارسال فایل های حجیم و اطلاعاتی مناسب نیست. البته همین موضوع منجر به ایجاد تفاوت های گسترده در حوزه فرهنگ اقتصادی مردم نیز شده است.

به عنوان مثال، در حالیکه بین ۸ الی ۱۰ درصد از شهروندان کشورهای توسعه یافته، اقدام به انجام خریدهای خود به صورت آنلاین می کنند، این رقم در کشورهای کمتر توسعه یافته کمتر از ۱ درصد است. موضوع دیگر نیز تفاوت میزان برخورداری جوامع شهری و روستایی از اینترنت و سخت افزار لازم برای فعال شدن در اقتصاد دیجیتال است.

در حالیکه در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، میزان بهره مندی از این امکانات در شهر یا روستا تفاوتی ندارد، در کشورهای رو به توسعه یا کمتر توسعه یافته، این چنین نبوده و در عمل، روستاییان این کشورها از مواهب اقتصاد دیجیتال بی بهره مانده و چاره ای جز چشم دوختن به همان بازارهای سنتی سابق را ندارند.

با نگاهی کلی به ظرفیت های موجود در اقتصاد دیجیتال، ذکر این نکته بسیار جالب است که بیش از ۷۰ درصد ظرفیت لازم برای دستیابی به فرصت های این نوع از اقتصاد در دو کشور آمریکا و چین متمرکز شده و ۳۰ درصد باقیمانده آن نیز بین سایر کشورهای جهان تقسیم شده است!

به عنوان مثال، بزرگترین شرکت های مخابراتی ارائه دهنده اینترنت ۵G، ۹۴ درصد از استارت آپ های فعال در حوزه هوش مصنوعی، ۹۰ درصد از سرمایه در گردش در بخش اقتصاد دیجیتال و شرکت های فعال در آن مانند هوآوی، مایکروسافت، گوگل، اپل و ... نیز در این دو کشور متمرکز شده اند.

میزان سودآوری سهام شرکت های یاد شده نیز با شرکت های فعال تجاری دیگر قابل قیاس نیست. به عنوان مثال، با نگاهی به شاخص بازدهی بورس نیویورک اکتبر سال ۲۰۱۹، به نکته ای بسیار مهم بر می خوریم.

در حالیکه متوسط شاخص ماهانه بورس نیویورک در این ماه، حدود ۱۷ درصد اعلام شده، ارزش سهام فیسبوک در همان مدت، ۵۵ درصد و اپل نیز ۱۴۴ درصد افزایش یافته است! تنها با نگاه به همین آمارهای ساده میتوان میزان سودآوری شرکت های فعال در زمینه اقتصاد دیجیتال را مورد سنجش قرار داده و آنها را با بازارهای سنتی قیاس کرد.

در بخش بعدی این مطلب، به سایر موارد مهم و نقش آفرین در زمینه اهمیت داده، تجارت الکترونیک، تجارت داده و مواردی دیگر از این دست اشاره کرده و مورد بررسی قرار خواهیم داد.