چالش های عمده اقتصادی و اجتماعی پیش روی طالبان

فرزاد رمضانی بونش؛ بازار: از نیمه اول ماه اوت، طالبان پیشروی خود را تشدید کردند و در نهایت وارد کابل شدند. با این حال، در ماه های گذشته، چالش های پیش روی طالبان پیچیده تر شده است

به رسمیت شناختن طالبان
امروزه به رسمیت شناختن یک کشور در نظام بین الملل دشوارتر است. طالبان مشتاق است تا تنوع روابط خارجی خود را تعمیق بخشد، اما شک و تردیدهای گسترده ای در مورد سیاست های این گروه وجود دارد. بر همین اساس، موانع مختلفی (حتی توسط چندین کشور) برای به رسمیت شناختن طالبان وجود دارد زیرا اکثر کشورها بر تشکیل یک دولت فراگیر اصرار دارند. در حقیقت، بسیاری از کشورها نگران تبدیل شدن افغانستان به یک «مرکز تروریستی» هستند.

همانطور که ایالات متحده می گوید، اگر طالبان خواهان به رسمیت شناختن بین المللی است، باید سیاست های خشن حقوق بشری و اقدامات تلافی جویانه خود را متوقف کرده و با تروریسم مبارزه نماید. سایر بازیگران اصلی مانند چین، روسیه، اتحادیه اروپا، ایران و هند نیز شرایط متفاوتی به خصوص در رابطه با موضوع دولت فراگیر دارند.

طالبان گفته است که به هیچ گروهی در افغانستان اجازه حمله به کشور همسایه یا درگیری در نزدیکی مرز را نخواهد داد. اما کشورهای مختلف اعم از همسایه و غیر همسایه افغانستان، اعتماد کافی به سخنان مقامات طالبان و میزان اطاعت تمامی مقامات میانی و پایین دست ندارند.

علاوه بر این، بقایای دولت سابق در خارج از کشور و جبهه مقاومت ملی (NRF) در افغانستان از جامعه جهانی خواسته اند که حکومت طالبان را به رسمیت نشناسند. آنها روابط سیاسی خارجی گسترده ای دارند و اجازه نمی دهند امارت اسلامی به راحتی شناسایی شود.

در همین حال، حمایت فزاینده از سوی برخی کشورهای اتحادیه اروپا و چهره های برجسته جمهوری خواه ایالات متحده از احمد مسعود می تواند چالش بزرگی در شناسایی و به رسمیت شناختن طالبان باشد.

گروه های تروریستی و داعش در افغانستان
گسترش تهدید فقر (تا اواسط سال ۲۰۲۲، ۹۸ درصد جمعیت را پوشش می دهد)، فقدان یک دولت قوی و غیره، افغانستان را در خطر رشد داعش قرار داده است. افزایش بیکاری عده ای را به پیوستن به داعش و گروههای تروریستی سوق می دهد. داعش می تواند بین ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار به اعضای جدید خود پیشنهاد دهد.

جنگجویان خارجی تحت کنترل طالبان هستند. اما به نظر می رسد خطر پیوستن اعضای ناراضی، اعضای پنجابی، ازبک و فرماندهان طالبان به داعش وجود دارد. برخی مانند دبورا لیون معتقدند که طالبان نمی توانند از گسترش نفوذ داعش خراسان جلوگیری کنند.

در واقع تهدید علیه امارت اسلامی جدی تر خواهد شد. اعضای ناراضی طالبان نیز ممکن است به دلایل ایدئولوژیک و اقتصادی به داعش و سایر گروه ها بپیوندند. طالبان همچنین نگران هستند که داعش در ساختارهای امنیتی و نظامی آنها (مانند حضور قبلی آنها در وزارت دفاع) نفوذ کند.

علاوه بر این، افغانستان برای چندین دهه خانه بسیاری از گروه های دیگر از جمله حزب اسلامی ترکستان، القاعده و غیره بوده است. رهبران طالبان بر سر انتخاب گزینه درست و منطقی برای نوع عمل و رابطه با این گروه ها اختلاف دارند. آنها هراس دارند که این گروه ها روابط بیشتری با داعش داشته یا بهانه ای برای قدرت های خارجی برای فشار بر طالبان ر نظر گرفته شوند.

مخالفت نظامی_سیاسی با طالبان
حامیان امرالله صالح و احمد مسعود، جبهه مقاومت ملی، بازماندگان ارتش و نیروهای امنیتی و وزارت دفاع و امور داخله سابق افغانستان؛ پتانسیل نظامی_سیاسی قابل توجهی برای مقابله با طالبان به ویژه در مرکز، شمال و غرب افغانستان دارند.

از نظر نظامی، غلبه بر مناطق صعب العبور مانند اندراب و پنجشیر دشوار است. در واقع تشکیل دولت در تبعید یا ساختار «دولت انتقالی» جبهه مقاومت ملی می تواند فضا را برای چالش امنیتی طالبان افزایش دهد.

اگر مخالفان بخش هایی از بدخشان، تخار و پروان را در کوهستان پس بگیرند، می توانند روابط خارجی بیشتری با تاجیکستان، هند و غیره برقرار کرده و چالش های امنیتی طالبان را افزایش دهند. رهبران اپوزیسیون و احمد مسعود به طور فعال در حال مذاکره با نیروهای بین المللی برای جلب حمایت آنها در تشکیل ائتلاف ضد طالبان هستند. همچنین، اگر طالبان نتواند توانایی خود را در ارائه خدمات و امنیت ثابت کند، نارضایتی مردم گسترش خواهد یافت. در بسیاری از مناطق، مردم مسلح هستند و خطر خیزش ملی زیاد است.

اگرچه طالبان اعلام کرده که قصد دارد یک ارتش منظم تشکیل دهد و نیروی هوایی افغانستان را عملیاتی کند، اما اگر فشار بیشتری از سوی آمریکا و بازیگران اصلی بر طالبان وارد شود یا بازیگرانی مانند هند مایل به کمک گسترده به طالبان باشند، آنها می توانند چالش های امنیتی علیه این گروه را تشدید کنند. در واقع، خطر تغییر شکل اتحاد شمال در دهه ۱۹۹۰ یا ایجاد «نیروی حافظ صلح» وجود دارد. با صدایی هماهنگ تر حتی می توانند در کابل حضور داشته و طالبان را شکست دهند.

در واقع، اصرار طالبان بر حفظ قدرت و عدم تشکیل دولت فراگیر حتی می تواند تشکیل حکومت در تبعید را با مشارکت شخصیت هایی مانند حامد کرزی، عبدالله عبدالله، امرالله صالح، احمد مسعود و سایر مخالفان طالبان تسهیل کند. این امر می تواند یک چالش بزرگ و یک ضربه اساسی برای طالبان باشد.

درگیری های داخلی در درون طالبان
گروه های مختلف با دیدگاه های بسیار متفاوت در طالبان وجود دارند. جناح های افراطی در داخل طالبان به شدت در برابر هر تغییری مقاومت می کنند. همچنین فاصله نگاه دو جناح عمل گرا و معتدل به بحران های مختلف ممکن است افزایش یابد. علاوه بر این، انتظارات رهبران غیر پشتون طالبان از طالبان پشتون برآورده نشده است. بنابراین، هزاران نیروی غیر پشتون طالبان ممکن است به دلایل مختلف رویکرد خود را تغییر داده و با ترک طالبان چالشی ایجاد کنند.

در ماه های اخیر، اختلافات بین طالبان بر سر قدرت توسط منابع مختلف شنیده و گزارش شده است. در واقع، رقابت نظامی_امنیتی، حقانی_قندهاری، شرقی_جنوبی یا غلجی_درانی و غیر پشتون_پشتون بین رهبران طالبان همچنان گسترده است.

اختلاف بر سر مسائل داخلی، سهم اقوام، اپوزیسیون، تشکیل حکومت فراگیر، اصلاحات، آینده، تغییرات سیاسی، قانون اساسی، ساختار حکومت، حصار کشیدن خط دیورند و غیره نیز افزایش می یابد. بنابراین اختلاف رهبران و عدم اتحاد سیاسی طالبان یکی از چالش های بزرگ آنها خواهد بود.

چالش های اقتصادی و بحران های انسانی
خطر یک فاجعه انسانی، کمبود گسترده مواد غذایی و سقوط احتمالی اقتصادی در افغانستان وجود دارد. کمک های بین المللی تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی بود. اما علاوه بر افزایش تحریم ها، کاهش شدید طبقات و گروه ها، کاهش تولید ناخالص داخلی، بحران نقدینگی و مسدود شدن ۹ میلیارد دلار ذخایر بانک مرکزی ایالات متحده بر چالش هایی که طالبان با آن دست به گریبان هستند، افزوده است.

افغانستان در صدر فهرست کشورهایی است که با یک بحران انسانی و یکی از بدترین فجایع انسانی در جهان روبرو هستند. میلیون ها کودک افغان دچار سوءتغذیه هستند. میلیاردها دلار از اموال مردم افغانستان از کشور خارج شده است. ناامنی غذایی، COVID-۱۹ و خشکسالی مناطق روستایی را آسیب پذیرتر کرده است.

تخلیه هزاران افغان ماهر و تحصیل کرده نیز بر عملکرد بخش های اقتصادی افغانستان تأثیر منفی گذاشته است. دو مقوله امنیت و اقتصاد به هم گره خورده است و ناامنی برای معدن، کشاورزی و بازار مشکل دارد و باعث فرار سرمایه می شود.

طالبان ممکن است تولید خشخاش را افزایش دهند. اما فعالیت های مجرمانه، پولشویی و تامین مالی تروریسم نیز واکنش های منفی بیشتری را علیه این گروه برانگیخته است. موج جدید مهاجرت از افغانستان آغاز شده است. با این حال، رهبر طالبان از مقامات خواسته است تا مشکلات کسانی را که قصد مهاجرت از کشور را دارند، حل کنند.

اما حضور تعداد زیادی از مهاجران غیرقانونی در پاکستان، ایران، ترکیه و کشورهای آسیای مرکزی در ماه های اخیر افزایش یافته است. موج جدید مهاجرت به دلیل بی کفایتی طالبان است و دامنه مخالفت های خارجی و داخلی را با آنها افزایش می دهد. به نظر می رسد که طرح هایی مانند تزریق نقدینگی بیشتر به اقتصاد افغانستان و آزادسازی بخشی از منابع برای مردم افغانستان برای کمک های صحی و غذایی روی میز است.

طالبان همچنین وعده هایی برای حل مشکلات بانکی افغانستان و افزایش صادرات افغانستان به ۱.۵ میلیارد دلار داده است. اما به نظر می رسد که اوضاع در سال ۲۰۲۲ بدتر شود. طالبان همچنین برای ایجاد یک دولت و یک نیروی مسلح منظم به شدت به منابع مالی متکی هستند. اگر طالبان نتواند اقتصاد را مدیریت کند، چالش های امنیتی افزایش خواهد یافت.

اقتدارگرایی مطلق طالبان
طالبان همچنان بر گروه های قومی و ایدئولوژیک تکیه می کنند. تقریباً تمام کابینه های آنها پشتون است. برخلاف ادعای طالبان، گزارش های فزاینده ای از نقض حقوق بشر، شکنجه و کشتار، مهاجرت اجباری و غیره در افغانستان منتشر شده است.

طالبان عرصه های کار، تحصیل و مشارکت سیاسی زنان را کاملا مسدود کرده و با تحولات اجتماعی کشور و رشد سواد و شهرنشینی و حضور زنان در جامعه بیگانه است. دولت موقت هنوز در قدرت است و طالبان نیز نتوانسته اند قانون اساسی مورد نظر خود را ارائه دهند.

انحلال کمیسیون مستقل انتخابات و برخی نهادها و وزارتخانه ها و پروژه ها مانند شورای ریش سفیدان و شورای عمومی نتوانسته اند گامی در مدیریت کشور بردارند.

چشم انداز
طالبان با وجود موفقیت در تصرف افغانستان، در کنترل امنیت کشور و مدیریت بحران های مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی موفق نبوده اند. توانایی و تجربه آنها با اندکی پیشرفت، مانند دهه ۱۹۹۰ است. بنابراین امتناع آنها از عقب نشینی و پافشاری بر مواضع خود می تواند چالش رو به رشد را به پاشنه آشیل برای آنها تبدیل کند.