معماری تجارت ترکیه در آفریقا؛ چگونه آنکارا در قاره سیاه نفوذ کرد؟

توحید ورستان؛ بازار: گسترش حضور نظامی ترکیه در لیبی، میز ژئوپلیتیک را به نفع آنکارا کج کرده است. همچنین انگیزه حمایت پاریس و قاهره از یونان در مناقشه این کشور با ترکیه در شرق مدیترانه بوده است.

تلاش آنکارا برای گسترش نفوذ خود در آفریقا باعث رقابت استراتژیک با فرانسه در ساحل و همچنین با مصر در شاخ آفریقا شده است. موفقیت های سیاسی آنکارا در نیجر، ساحل، اتیوپی و شاخ آفریقا باعث ایجاد همگرایی منافع در میان رقبای ترکیه شده است که به نوبه خود منجر به یک "شکست ژئوپلیتیکی" بزرگ برای آفریقا می شود.

در نیمه اول سال ۲۰۲۰، مداخله نظامی ترکیه در حمایت از دولت وفاق ملی (GNA) روند جنگ داخلی لیبی را معکوس کرد. ترکیه با نجات دولت طرابلس از نیروهای مورد حمایت مصر، امارات متحده عربی، فرانسه و روسیه، ضربه شدید سیاسی وارد کرد.

در ۱۵ ژوئن ۲۰۲۰، رسانه های ترکیه فاش کردند که ترکیه مذاکراتی را با دولت وفاق ملی (GNA) برای ایجاد یک پایگاه دریایی در مصراته و همچنین یک یگان نیروی هوایی در پایگاه هوایی الوطیه، واقع در ۲۷ کیلومتری، مرز تونس انجام داده است.

نمایش توانمندی های اعزامی ترکیه در لیبی نفوذ آنکارا را در الجزایر و تونس افزایش داده است و چشم انداز حضور نظامی دائمی وضعیت ترکیه را به عنوان یک قدرت مرتبط شمال آفریقا و همچنین افزایش قدرت اقتصادی و دیپلماتیک این کشور در جنوب صحرا را افزایش داده است.

در ۱۳ آگوست ۲۰۲۰، ترکیه و لیبی یک توافقنامه اقتصادی برای حل مشکلات ناشی از پروژه های ساختمانی ترکیه امضا کردند که در زمان قذافی آغاز شده بود - که ۲۰ درصد از پروژه های سرمایه گذاری لیبی تخمین زده می شود - و همچنین مسیر سرمایه گذاری و تجارت ترکیه را هموار کرد

در ۱۳ آگوست ۲۰۲۰، ترکیه و لیبی یک توافقنامه اقتصادی برای حل مشکلات ناشی از پروژه های ساختمانی ترکیه امضا کردند که در زمان قذافی آغاز شده بود - که ۲۰ درصد از پروژه های سرمایه گذاری لیبی تخمین زده می شود - و همچنین مسیر سرمایه گذاری و تجارت ترکیه را هموار کرد.

پیش از این در سال ۲۰۱۹، ترکیه به دومین صادرکننده بزرگ به لیبی تبدیل شده بود و تنها پس از چین، از اتحادیه اروپا پیشی گرفت و تا ۱.۵۳ میلیارد دلار به دست آورد. با این حال، لیبی تنها نوک کوه یخ است. بین سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۶، آنکارا دیپلماسی آفریقایی خود را از طریق ۲۶ سفارتخانه که اکنون در خدمت ارتقای تلاش‌های سیاسی و اقتصادی ترکیه در سراسر آفریقا هستند، گسترش داد.

یک ماه پس از مداخله ترکیه در لیبی، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به عنوان بخشی از سفر به ۳ کشور در آفریقا که شامل سنگال و گامبیا - دو تا از "ببرهای اقتصادی" آفریقا هستند - از الجزایر دیدن کرد.

اردوغان در الجزیره هدف از افزایش تجارت دوجانبه ترکیه و الجزایر به ۵ میلیارد دلار را اعلام کرد و بر توافق تجارت آزاد تاکید کرد. صادرات ترکیه به الجزایر در سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۵.۱ میلیون دلار ناچیز بوده که ترکیه را در رتبه ۷۶ در بازارهای وارداتی الجزایر قرار داده است. در مقابل، فرانسه پس از چین بزرگترین صادرکننده به الجزایر است و در سال ۲۰۱۹ ۳.۸ میلیارد دلار درآمد پاریس به دست آورده است.

علیرغم رقم پایین تجارت، ترکیه در حال حاضر در اقتصاد الجزایر ظاهر شده است که در آن ۳.۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده و آن را به یکی از اصلی ترین سرمایه گذاران خارجی در این کشور تبدیل کرده است.

ترک‌ها الجزایر را به عنوان "یکی از شرکای استراتژیک خود در شمال آفریقا" محسوب می کنند، از همین روی اردوغان در دیدار ژانویه ۲۰۲۰ گفته الجزایر یکی از مهم ترین دروازه های ترکیه به مغرب و آفریقا است

آنکارا نیز تلاشی موازی در کشور همسایه تونس آغاز کرده است، اما تلاش در الجزایر بیشتر است. زیرا این کشور برای ارتباط ترکیه با بقیه آفریقا اهمیت بیشتری دارد چون الجزایر با کشورهای ساحلی که اهمیت زیادی مانند موریتانی، مالی و نیجر دارند هم مرز است.

به این ترتیب، ترک‌ها الجزایر را به عنوان "یکی از شرکای استراتژیک خود در شمال آفریقا" محسوب می کنند، از همین روی اردوغان در دیدار ژانویه ۲۰۲۰ توضیح داد: "الجزایر یکی از مهم ترین دروازه های ترکیه به مغرب و آفریقا است."

تلاش های ترکیه در آفریقا برای رسیدن به آفریقای غربی و مرکزی محدود نمی شود، بلکه منطقه بزرگتر شرق آفریقا را نیز شامل می شود که در امتداد ساحل دریای سرخ و شاخ آفریقا امتداد دارد.

این تلاش‌ها باعث نگرانی مصر و شرکای آن در خلیج فارس، امارات و عربستان سعودی شده است. از زمانی که آنکارا یک مجتمع نظامی در موگادیشو سومالی در سپتامبر ۲۰۱۷ افتتاح کرد، توانایی های استراتژیک ترکیه در دریای سرخ افزایش یافته است.

در پاسخ به حضور رو به رشد ترکیه در سومالی، امارات متحده عربی ۴۴۰ میلیون دلار در پایگاه سومالی سرمایه گذاری کرده است و بدین ترتیب مناطق مستقل نیمه خودمختار سومالی لند و پونتلند را تامین مالی می کند

پایگاه ۵۰ میلیون دلاری ترکیه در موگادیشو به وسعت ۴ کیلومتر مربع، بزرگترین مرکز آموزشی آن در خارج از آناتولی است و انتظار می رود ۱۰۰۰۰ سرباز سومالیایی را آموزش دهد.

پایگاه موگادیشو با توانایی میزبانی از تجهیزات نیروهای دریایی، هوایی و زمینی خود، موقعیتی را برای آنکارا فراهم می‌کند که نزدیک به خلیج عدن، ورودی استراتژیک شرقی دریای سرخ است. در پاسخ به حضور رو به رشد ترکیه در سومالی، امارات متحده عربی ۴۴۰ میلیون دلار در پایگاه سومالی سرمایه گذاری کرده است و بدین ترتیب مناطق مستقل نیمه خودمختار سومالی لند و پونتلند را تامین مالی می کند.

ساخت ایستگاه‌های دریایی و سایر تأسیسات، شاخ آفریقا را به صحنه رقابت شدید بین بلوک‌های ترکیه-قطر و مصر-عربستان سعودی-آمریکا تبدیل کرده است.

در سال ۲۰۱۸، ترکیه به لطف اجاره ۹۹ ساله بندر سواکین سودان، به موفقیت استراتژیک در دریای سرخ نزدیک شد. دولت ترکیه در نظر داشت یک تاسیسات غیرنظامی / دریایی با کاربری دوگانه در شهر استراتژیک ۲۶۱ مایل دریایی در سراسر دریای سرخ تا بندر جده عربستان سعودی بسازد که باعث نگرانی شدید ریاض و ابوظبی شده است.

چشم انداز ایجاد پایگاه دریایی ترکیه در سودان نیز زنگ خطر را در قاهره به صدا درآورد زیرا از ترس اینکه ترکیه حضور دریایی خود را در دریای سرخ توسعه دهد و همچنین از ادعاهای سودان در مورد مثلث هالایب، منطقه مرزی مورد مناقشه که مصر را کنترل می کند، حمایت می کند.

پس از اعلام تصاحب سواکین توسط ترکیه، مصر صدها سرباز را به پایگاه امارات در اریتره فرستاد. از این گذشته، مصر قبلاً یک مجتمع نظامی عظیم هوایی، دریایی و زمینی به مساحت ۱۵۰۰۰۰ هکتار در دریای سرخ در برنیس، ۹۰ کیلومتری شمال مثلث هالایب ساخته بود.

سرانجام تلاش ترکیه برای تامین امنیت یک ایستگاه دریایی در بندر سواکین ناکام ماند. در آوریل ۲۰۱۹، "مرد قوی" سودان - رئیس جمهور عمر البشیر - همراه با وعده ۳ میلیارد دلاری عربستان سعودی و امارات برای دولت جدید برکنار شد.

پیامدها
فرانسه ممکن است با استفاده از منابع هولناکش در جنوب مغرب، برای حمله متقابل به ترکیه در شمال آفریقا تلاش کند. فرانسه یک حلقه دوگانه از قدرت سخت در اطراف لیبی و الجزایر دارد: یک حلقه داخلی از تأسیسات عملیاتی در موریتانی، مالی، بورکینافاسو، نیجر و چاد، که توسط یک حلقه خارجی از پایگاه های دائمی در سنگال، ساحل عاج و گابن پشتیبانی می شود.

هنگامی که جنگنده های ناشناس رافائل حمله هوایی ۶ ژوئیه ۲۰۲۰ را علیه پایگاه هوایی وطیه انجام دادند و خسارت قابل توجهی به تجهیزات دفاع هوایی ترکیه که اخیراً مستقر شده بودند، انجام دادند، حدس زده شد که برخی از تأسیسات آفریقایی در فرانسه - مانند پایگاه هوایی آن در چاد - درگیر عملیات بوده است. با این حال، گسترش دیپلماتیک ترکیه در نیجر شکافی در زره نفوذ فرانسه در ساحل ایجاد کرده است.

ترکیه و نیجر در اقدامی مهم در ۲۱ ژوئیه ۲۰۲۰ قراردادهای همکاری اقتصادی و دفاعی مختلفی را امضا کردند

ترکیه و نیجر در اقدامی مهم در ۲۱ ژوئیه ۲۰۲۰ قراردادهای همکاری اقتصادی و دفاعی مختلفی را امضا کردند. بر اساس الگوی سومالی، توافقنامه های امضا شده توسط آنکارا و نیامی شامل یک توافقنامه همکاری نظامی است که در مشاوره و آموزش ارتش نیجریه تحقق می یابد.

توافقات اقتصادی حول محور توافق ژانویه ۲۰۲۰ بین آنکارا و نیامی است که به اداره کل تحقیقات و اکتشاف معدن ترکیه اجازه می دهد تا عملیات اکتشاف و معدن را انجام دهد. به یاد داشته باشیم که فرانسه ۳/۴ برق خود را از انرژی هسته ای تولید می کند و ۱/۳ اورانیوم آن توسط شرکت فرانسوی آروا از نیجر استخراج می شود. بدیهی است که نفوذ ترکیه در استخراج معادن نیجر اولین نشانه از تعمیق روابط است. پیشرفت های دیپلماتیک ترکیه در نیجر با پیشرفت در شاخ آفریقا و اتیوپی که قدرت رو به رشد منطقه است، ترکیب شده است.

از آنجایی که مصر بر سر سد بزرگ رنسانس اتیوپی در نیل آبی با اتیوپی درگیر است، اتیوپی به عنوان وزنه تعادل به دنبال تعمیق روابط خود با ترکیه است. اتیوپی با دریافت ۲.۵ میلیارد دلار از نزدیک به ۷ میلیارد دلار سرمایه گذاری ترکیه در سراسر قاره، مقصد اصلی سرمایه گذاری ترکیه در آفریقا است.

این رابطه در سال ۲۰۱۸ زمانی که اتیوپی سیاست خود را در قبال سومالی تغییر داد و عصر جدیدی از همکاری با متحد ترکیه را انتخاب کرد، نتیجه داد. به نظر می رسد این وضعیت مصر را بر آن داشته است تا با منطقه منشعب شده سومالی لند در مورد ساخت پایگاه نظامی مصر در قلمرو خودمختار وارد گفتگو شود.

فرانسه سومین تامین کننده بزرگ تسلیحات مصر است و یک پایگاه دریایی در امارات متحده عربی دارد. پیشرفت‌های ترکیه در آفریقا احتمالاً پاریس را وادار می‌کند تا به شیوه‌ای هماهنگ‌تر با قاهره و ابوظبی در جنوب صحرای آفریقا برای خنثی کردن توسعه‌طلبی آنکارا کار کند.

۳ کشور می‌توانند با روسیه در سایر بخش‌های این قاره هدف مشترکی داشته باشند و لیبی را مقدمه‌ای برای یک رقابت آفریقایی گسترده‌تر کنند که در آن اتحادیه اروپا دارای منافع حیاتی است اما موقعیت ضعیفی برای تأثیرگذاری بر روند رویدادها دارد. این اختلاف همچنین ایالات متحده را در یک دوراهی راهبردی دائمی قرار خواهد داد.

همانطور که آنکارا در فعالیت های خود در آفریقا پیشرفت می کند، رقابت بین ترکیه و طرفین فرانسوی-اماراتی-مصری قرار است خود را به عنوان یکی از موتورهای اصلی ژئوپلیتیک آفریقا تثبیت کند.