بازار؛ گروه بین الملل: در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس، کویت همیشه روابط نزدیکی با ایران داشته و عوامل مختلفی مانند نزدیکی سرزمینی، جمعیت ایرانیان کویت، اقلیت شیعه و مبادلات تجاری موجب همگرایی در روابط دو کشور بود.
هرچند که در سال‌های اخیر به دلایل مختلفی این همگرایی تا حدودی به واگرایی تبدیل شده و روابط دوجانبه به ویژه اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده است. بطوریکه در روزهای اخیر اخباری مبنی بر عدم صدور ویزا برای تجار ایرانی از سوی دولت کویت مطرح شده است.
در این میان شاید بیشترین بخش اقتصادی متاثر از مشکلات اقتصادی بین دو کشور، حوزه انرژی باشد. چون باعث شده است تا کویت به عنوان مصرف کننده گاز، به واردات از سایر کشورها حتی از آمریکا به صورت LNG روی آورد در حالیکه می‌توانست با کمترین هزینه و با اطمینان همیشگی امنیت انرژی خود را از طریق ایران تامین کند. از همین روی این پرسش مطرح می‌شود که چه عواملی باعث این واگرایی شده است؟ که در ادامه مطلب به آن اشاره می‌شود.
ایران که بر روی ۱۸ درصد از ذخایر گاز طبیعی جهان قرار دارد، با توجه به نزدیکی جغرافیایی کویت و پتانسیل بالای ایران برای صادرات گاز با قیمت‌های رقابتی، یک تامین‌کننده منطقی گاز برای کویت محسوب می شود
مذاکرات بی‌نتیجه
کویت اگرچه کشور نفت‌خیزی است، اما ذخایر گاز اندکی دارد. از همین روی این کشور از سال ۲۰۰۹ اولین عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) بوده که گاز طبیعی مایع (LNG) را وارد می‌کند. مجموعه‌ای از موانع از جمله ساختارهای قراردادی، چالش‌های زمین‌شناسی و غیره مانع از گسترش سریع تولید گاز طبیعی کویت شده‌اند و از سوی دیگر این کشور نیاز فزاینده‌ای به منابع خارجی برای تامین نیاز داخلی برای برق، نمک‌زدایی آب و پتروشیمی دارد.
ایران که بر روی ۱۸ درصد از ذخایر گاز طبیعی جهان قرار دارد، با توجه به نزدیکی جغرافیایی کویت و پتانسیل بالای ایران برای صادرات گاز با قیمت‌های رقابتی، یک تامین‌کننده منطقی گاز برای کویت به نظر می‌رسد. اما تنش‌های دوجانبه به دلیل فشار عربستان سعودی و تحولات سیاسی داخلی کویت، با وجود سال‌ها گفت‌وگو بین مقامات کویت و ایران درباره توافق گاز طبیعی مانع از واردات آن از ایران توسط این کشور عربی خلیج فارس شده است.
در اوایل دهه ۲۰۰۰، کویت و بحرین مذاکراتی را با ایران بر سر قرارداد ۲۵ ساله تامین خط لوله آغاز کردند، اما به دلیل اختلاف نظر بر سر مسائل فنی و قیمتی، مذاکرات با شکست مواجه شد. در سال ۲۰۰۵، کویت و ایران تفاهم‌نامه‌ای را برای عرضه ۳ میلیارد متر مکعب گاز در سال امضا کردند که به دلیل اختلاف نظر بر سر فرمول قیمت گذاری به نتیجه نرسید. همین سناریو در سال ۲۰۱۰ نیز تکرار شد.
کویت، عربستان سعودی و ایران یک میدان نفت و گاز مشترک به نام «آرش» در ایران و «دورا» در کویت/ عربستان سعودی دارند که کانون تنش‌های زیادی در روابط کویت و عربستان سعودی نیز بوده است. مناقشه در دهه ۱۹۶۰ بر سر تعیین مرز از طریق فلات قاره آغاز شد، در حالی که کویتی‌ها و سعودی ها در سال ۲۰۰۰ بر سر مرز دریایی به توافق رسیدند، توافق مشابهی با ایران انجام نشده است. در سال ۲۰۱۱، یکی از مقامات تهران مدعی شد که کویت و عربستان سعودی نفت و گاز این میدان را به سرقت می‌برند. همچنین در سال ۲۰۱۵، کویت ایران را به دنبال سرمایه‌گذاری خارجی در منطقه مورد مناقشه متهم کرده بود.
علیرغم این اختلافات حاکمیتی و ناکامی بین دو کشور در انعقاد یک توافق گاز موفق، روابط دیپلماتیک در سطح دوجانبه در طول دهه ۲۰۰۰ بهبود یافت. در سال ۲۰۰۶، محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور وقت ایران، اولین مقام ایرانی از سال ۱۹۷۹ بود که به کویت سفر کرد و در مورد اختلافات ارضی دو کشور گفت: «هیچ مشکلی بین ما و برادران کویت وجود ندارد که قابل حل نباشد. اما نیاز به مطالعات فنی دارد.»
در سال ۲۰۱۲، محمد عبدالله المبارک الصباح، وزیر اطلاعات وقت کویت، حمایت خود را از حق ایران برای دستیابی به انرژی هسته‌ای برای مقاصد غیرنظامی اعلام کرد. سال بعد، زمانی که ایران و قدرت‌های جهانی به توافق هسته‌ای موقت دست یافتند، کویت و قطر اولین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بودند که از این توافق حمایت کردند.
پس از آنکه حسن روحانی در سال ۲۰۱۳ جانشین احمدی نژاد شد، دولت وی به دنبال بهبود روابط تهران با کویت و سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس بود. در سال ۲۰۱۴، شیخ صباح آل احمد آل صباح امیر کویت برای اولین بار سفری تاریخی به تهران داشت تا با رهبر و رییس جمهور ایران دیدار کند. در همان ماه، علی صالح العمیر، وزیر نفت کویت، نیاز کشورش به گاز ایران از طریق همکاری بین دو کشور را ابراز کرد. با این حال، تحریم‌های اقتصادی علیه ایران یک مانع بزرگ شد.
افزایش تنش‌ها با جانبداری از ریاض
پس از امضای توافق هسته‌ای ایران، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران از کویت، قطر و عراق بازدید کرد تا نگرانی‌های منطقه‌ای در سیاست خارجی تهران را کاهش دهد و در عین حال همکاری‌های عمیق‌تر عربی و ایرانی در مبارزه با افراط‌گرایی خشونت‌آمیز در خاورمیانه را تقویت کند. با این حال روابط ایران و کویت در ژانویه سال ۲۰۱۶ پس از فراخواندن سفیر خود از جمهوری اسلامی توسط کویت به نشانه همبستگی با عربستان سعودی، کاهش یافت. این اقدام متعاقب بسته شدن سفارت ریاض در تهران و کنسولگری آن در مشهد در واکنش به اعدام شیخ نمر النمر توسط عربستان صورت گرفت.
با این حال، کویت تنها با فراخواندن سفیر خود از تهران و عدم قطع روابط با ایران (برخلاف بحرین، عربستان سعودی و سودان) درها را برای روابط بهتر با ایران در آینده باز گذاشت. از همین روی کویت بیش از سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از لحاظ دیپلماتیک با تهران تعامل داشته و روابط نسبتاً عادی با ایران را حفظ کرده است.
در حالی که کویت ممکن است به تلاش برای افزایش همکاری اقتصادی با ایران ادامه دهد، باید در چارچوب و دستورالعمل‌های امنیتی شورای همکاری خلیج فارس عمل کند چرا که بهبود روابط با رقیب سرسخت ریاض پیامدهایی برای روابط کویت با عربستان سعودی خواهد داشت
تنش‌های سیاسی داخلی کویت نیز وارد معادله روابط دو کشور شد. علیرغم همزیستی مسالمت آمیز سنی‌های کویت با اقلیت شیعه از زمان پایان جنگ خلیج فارس در سال 1991، تحولات اخیر در خاورمیانه به تنش‌های مذهبی در قوه مقننه کویت دامن زد و نگرانی‌هایی را در مورد انسجام و امنیت ملی این کشور عربی خلیج فارس ایجاد کرد.
نمایندگان مجلس شیعه از حمایت کویت از جنگ عربستان سعودی در یمن و حاکمان آل خلیفه در بحرین انتقاد کردند. در نتیجه، برخی از سیاستمداران شیعه به دلیل انجام این کار مورد حمله مقامات دولتی و رسانه‌ها قرار گرفتند. پس از اینکه کویت در کنار ریاض علیه تهران در مناقشه دیپلماتیک عربستان و ایران قرار گرفت، تعدادی از نمایندگان مجلس شیعه اعلام کردند که این اقدام باعث ترویج تعصبات ضد شیعی می‌شود.
در واقع، سیاست کویت با احزاب مختلفی که عناصر ایدئولوژیک و قبیله‌ای مختلف را در پارلمان این کشور نمایندگی می‌کنند طرح‌های واردات گاز طبیعی از ایران را پیچیده‌تر می‌کند. از همین روی مقامات کویت قبل از پیگیری طرح‌هایی برای شروع واردات گاز طبیعی ایران، خطرات سیاسی در سطح داخلی را در نظر می‌گیرند.
در حالی که کویت ممکن است به تلاش برای افزایش همکاری اقتصادی با ایران ادامه دهد، باید در چارچوب و دستورالعمل‌های امنیتی شورای همکاری خلیج فارس عمل کند. بهبود روابط با رقیب سرسخت ریاض پیامدهایی برای روابط کویت با عربستان سعودی خواهد داشت. تعمیق روابط اقتصادی بین ایران و کویت (و همچنین سایر کشورهای کوچکتر شورای همکاری خلیج فارس) ضربه بزرگی به تلاش‌های عربستان سعودی برای تضعیف توانایی تهران برای اعمال نفوذ استراتژیک بر دولت‌ها در مرزهای سعودی خواهد بود.
چشم انداز روابط دوجانبه
با توجه به روابط نزدیک عمان و قطر با ایران پس از تحریم های علیه تهران، شورای همکاری خلیج فارس در رویکرد خود نسبت به کشور همسایه دچار دودستگی شده است. در حال حاضر، کویت به طور کلی با سیاست خارجی عربستان سعودی هماهنگ و در تلاش برای عقب راندن نفوذ ایران، متحد ریاض شده است.
از سوی دیگر کویت احتمالاً با رویکرد اقتصادی در دوره نفت ارزان همسو با ریاض خواهد شد. کاهش شدید قیمت نفت چشم‌انداز مالی کویت را تغییر داده و رشد اقتصادی این کشور عرب خلیج فارس در دهه گذشته را به خطر انداخته است بطوریکه در سال‌های اخیر، کارگران نفت کویت در اعتراض به اصلاحات ریاضتی دست به اعتصاب زدند.
در میان آشوب فزاینده و بی‌ثباتی ژئوپلیتیکی در سراسر منطقه و در نهایت، نگرانی‌ها ممکن است، رهبری کویت را وادار کند تا برای مقابله با اثرات منفی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قیمت‌های پایین نفت، علیرغم خطرات جغرافیایی و سیاسی، برای دریافت گاز طبیعی به ایران مراجعه کند.
همچنین به نظر می‌رسد علاقه ایران در دولت سیزدهم به صادرات گاز خود به کشورهای بیشتری در آسیا، قفقاز و خاورمیانه ممکن است یکی از عواملی باشد که رهبری کویت را به سمت انتخاب محتاطانه واردات گاز ایران با کاهش تنش‌ها در روابط ریاض و تهران سوق داد.
نظر شما