چه بلایی سر مدیران و شرکت های متخلف بورسی می آید؟ | مصیبت دونات آمریکایی در بورس!

بازار؛ گروه بورس: سهامداران روزهای سختی را در بازار بورس می گذرانند و حتی شایعه استیضاح و در اصل سئوال مجلس از وزیر اقتصاد مطرح است و دیدار رئیس قوه قضائیه با دست اندرکاران بورس هم آنها را قانع نمی کند. آنها هر روز شاهد آب شدن بخشی از سرمایه خود هستند و در برخی سهام کاهش ارزش سهام به بیش از ۸۰ درصد رسیده است. سهامداران معتقدند بخشی از این وضعیت حاصل عدم ورود جدی نهادهای ناظر و برخورد با مدیرانی است که این وضعیت را رقم زده اند. کار به جایی رسیده است که حتی ارزش سهام عرضه اولیه ها نیز زیر سئوال رفته و ارزش گذاری ها را غیر واقعی می دانند. در چنین شرایطی چه باید کرد و چه درسی می توان گرفت؟

 گزارش زیر نگاهی به پرونده تولید کننده دونات آمریکایی به نام کریسپی کرم  است که  از یک سو به باور تحلیگران بازار سهام  با ارزش بالا و غیر واقعی عرضه شده بود و از سوی دیگر با دستکاری صورت های مالی  ارزش سهام را آبشاری بالا برد ولی با همان سرعت، نه تنها ارزش آن به همراه مدیرعامل شرکت به پایین کشیده شد  که فروش محصولاتش نیز کم شد.

 تجربه فوق که در ادامه می خوانید علاوه بر آموزنده بودن برای سهامداران نمونه ای جالب برای برخورد قهری با این نوع تخلفات شرکتی است که در ایران کمتر شاهد آن بوده ایم.  

در آوریل سال ۲۰۰۰، تولیدکننده دونات آمریکایی کریسپی کرم (Krispy Kreme) با عرضه اولیه ۲۱ دلار برای هر سهم وارد بورس شد و در اولین روز معاملاتی سهام ۷۶ درصد رشد کرد و در ۳۷ دلار بسته شد.   این موضوع باعث شد تا پی بر ای (P/E ) این شرکت بورسی  به ۷۸ افزایش یابد که در آن زمان بیش از ۳ برابر میانگین P/E شرکت‌های غذایی آمریکایی در فهرست استاندارد اند پورز بود.

(شرکت استاندارد اند پورز (Standard & Poor’s) در سراسر جهان به عنوان خالق شاخص‌ های بازار مالی شناخته می‌ شود؛ شاخص‌ هایی که معیار سرمایه‌ گذاری هستند. همچنین این شرکت، منبع انواع داده‌ های مالی و اعتباری و صادر کننده رتبه و امتیاز اعتباری اشخاص حقیقی و حقوقی و نیز اعتبار سنجی است.)

علیرغم کیفیت محصول این شرکت که بسیار محبوب بود، برخی از تحلیلگران معتقد بودند که ارزش شرکت بیش از حد ارزش گذاری شده است و قیمت سهام آن نباید تا این سطح افزایش می یافت. در سال مالی ۲۰۰۰ منتهی به ۳۰ ژانویه، فروش فروشگاه این شرکت نسبت به سال قبل  ۱۴ درصد افزایش یافت.

در عین حال، تعداد فروشگاه های این شرکت تا پایان سال ۱۳۷۷( ۱۹۹۸)  ۲۰ درصد افزایش یافته بود  و به ۱۴۴ فروشگاه رسید و تعداد شعبی که طبق قراردادهای فرانچایز اداره می شدند به ۸۶ فروشگاه افزایش یافت و هر زمان که شرکت تصمیم به افتتاح یک فروشگاه جدید می گرفت، تعداد زیادی از مشتریان مشتاق در مقابل فروشگاه جدید صف می کشیدند تا به محض باز شدن درها برای اولین بار تعدادی دونات بخرند و میل کنند.

افتادن در چاه دستکاری
به دلیل هوس زیاد مصرف کنندگان نسبت به دونات (کیک گرد)، سهام کریسپی کرم در نوامبر سال ۲۰۰۰ به ۱۰۸.۵ دلار صعود کرد، اما در نهایت هوس مصرف کنندگان  نتوانست برای همیشه ادامه یابد و در سال ۲۰۰۳ سرعت افتتاح فروشگاه های جدید کاهش یافت و سئوالاتی در مورد عادلانه بودن قیمت سهام و روند رشد قیمتی آن ایجاد کرد.

در این مرحله، مدیریت کریسپی کرم (Krispy Kreme) تصمیم گرفت برنامه های جبران خسارت مدیران ارشد خود را بررسی کند و اعلام کرد که از این پس مدیران عامل شرکت هیچ پاداشی دریافت نخواهند کرد، مگر اینکه در هر سه ماهه مالی شرکت، درآمدی را اعلام کند که حداقل یک سنت به ازای هر سهم از انتظارات تحلیلگران بازار از سود هر سهم بیشترباشد. از این رو، مدیریت اجرایی تصمیم گرفت هزینه های تعهدی خود را دستکاری کند و برخی از درآمدهای مشکوک را به اشتباه ثبت کند تا سود هر سهم را به محدوده تعیین شده برساند و به این ترتیب کریسپی کرم به مدت ۱۳ فصل متوالی از انتظارات تحلیلگران فراتر عمل کرد.

نقطه آغاز برای  پایان این طرح مشکوک در ۷ می ۲۰۰۴ بود که شرکت اولین هشدار خود را در مورد سود مورد انتظار خود صادر کرد. به سرمایه گذاران گفته بود که سود آن نسبت به انتظارات قبلی ۱۰ درصد کاهش خواهد یافت. شرکت این کاهش را به تزلزل کسب‌وکار جدید خود در زمینه رژیم‌ های غذایی کم کربوهیدرات نسبت داد، اما برخی تحلیل‌گران گمان کردند که ریشه این مشکل فراتر از این بهانه است.

در همان روز، سهام این شرکت ۲۹ درصد کاهش یافت و بیش از یک چهارم ارزش بازار خود را از دست داد و در اواخر همان ماه، وال استریت ژورنال گزارشی را منتشر کرد که توسط یک فرد بی نام و آشنا به صورت های مالی و گزارش های شرکت نوشته شده بود و به جزئیات جنبه های مشکوک صورت های مالی شرکت و بر اساس اطلاعات ارائه شده پرداخته بود.

تقریباً ۵ ماه بعد، شرکت حسابرسی خارج از شرکت که مسئول حسابرسی صورتهای مالی کریسپی کرم بود، رد شد و در ۸ اکتبر ۲۰۰۴، کمیسیون بورس و اوراق بهادار تحقیقات رسمی را در مورد اقدامات شرکت آغاز کرد.

 دیر یا زود بدترین اتفاق می افتد
به دنبال این تحولات سریع، سهم این شرکت با ۱۶ درصد کاهش به ۹.۶۴ دلار رسید، از اوج خود در آگوست ۲۰۰۳ که به ۴۹.۷۹ دلار رسید، کاهشی که همزمان با اعلام اولین ضرر شرکت به عنوان یک شرکت سهامی عام بود و فروش آن ۶ درصد کاهش یافت و علاوه بر این  حدود ۳ میلیون دلار هزینه قضایی به عنوان بخشی از تحقیقات باز کمیسیون بورس و اوراق بهادار متحمل شد.

در ۱۶ دسامبر ۲۰۰۵، کریسپی کرم اذعان کرد که بازخرید یکی از شرکت‌های تابعه تحت مدیریت فرنچایز باید در صورت‌های مالی به‌ عنوان هزینه غرامت گزارش می‌شد و نه در دارایی‌های شرکت و مدیریت نیز تخلفات دیگری را در بازخرید حق امتیاز در کالیفرنیا را تائید کرد.

در پی این خبر، سهم این شرکت ۸.۷ درصد کاهش یافت. تحلیلگران متوجه شدند که آنچه شرکت اعتراف کرده بود بدتر از حد انتظار بود. با این وجود شرکت حسابرسی پرایس واتر هوش کوپرز از تکمیل بازبینی حسابرسی داده ها برای دو فصل گذشته امتناع کرد، تا اینکه تحقیقات در آن زمان توسط شرکت حسابرسی  گزارش ویژه اش را ارائه داد.

در ۴ ژانویه ۲۰۰۵، شرکت اعلام کرد که به دلیل عدم ارائه صورتهای مالی در انتظار شرکت حسابرسی و اوضاع وخیم فروش، سود گزارش شده برای سال قبل بازبینی شد و ۱۵۰ میلیون دلار اعتبار بانکی خود را نیز نکول کرد.

در ماه فوریه، این شرکت اعلام کرد که تا پایان ماه مارس به اعتبار بانکی بیشتری نیاز دارد تا بتواند فعالیت های خود را حفظ کند، اما تا آن زمان سهامداران ۱۲ شکایت علیه مدیران شرکت تنظیم کرده بودند، که آنها را متهم به تلاش برای بیش اظهاری درآمد به ازای هر شعبه کرده بود. در واکنش به این وضعیت وخیم کریسپی کرم تصمیم گرفت تا اسکات لیوینگ گود مدیر عامل شرکت را جایگزین کند.

پایان همه چیز
۱۰ ماه پس از شروع این ماجرا کمیته تحقیقاتی منصوب شده توسط هیئت مدیره کریسپی کرم به این نتیجه رسید که، اگرچه همه کارمندان و مدیرانی که با آنها در جریان تحقیقات مصاحبه شده، دستکاری عمدی در سود شرکت را انکار کردند. با این حال، تعداد و زمان‌بندی اشتباهات حسابداری نشان می‌دهد که این اشتباهات ناشی از هدفی است که سود شرکت را بهتر از آنچه هست نشان دهد و همین امر موجب شده بود تا برای مدت طولانی سود هر سهم را بالاتر از انتظارات تحلیلگران نشان دهد.

این پرونده در سال ۲۰۰۹ زمانی بسته شد که کمیسیون بورس و اوراق بهادار با اسکات لیوینگ گود، مدیرعامل سابق و دو مدیر مالی سابق به توافق رسید تا ادعای مجرمیت را رد کنند اما مبالغی را که به دست آورده اند و توسط  کمیسیون محرز شناخته شده بود به همراه جریمه های آن؛ بازپرداخت شود.

 در پایان باید یادآور شد که اگر چه سرمایه‌گذار یا تحلیل‌گر معمولی ممکن است گزارش‌های دستکاری شده صورت های مالی کریسپی کرم را مشاهده نکرده باشد، اما سابقه فوق‌العاده طولانی سود که بیش از انتظارات تحلیل‌گران در هر سه ماهه اعلام می شد را می توان به عنوان یک موضوع قابل تامل در نظر گرفت و اگر در شرکتی عملکردی مشابه دیدید از این پس با دقت بیشتری سود های سه ماهه را دنبال کنید و آن را دلیل کافی برای مشکوک بودن آن شرکت بدانید، زیرا مدیران معمولا سعی می کنند وضعیت شرکت را بهتر از آنچه هست نشان دهند.