مریم بهرامی؛ بازار: مردم ایران در سال ۲۰۲۵ جزو ۲۵ درصد مردم دنیا خواهند بود که حتی با بالاترین راندمان و بهره‌وری ممکن در مصرف آب نیز برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. طبق شاخص‌های بین المللی تعیین بحران آب، ایران که اکنون دچار تنش آبی است تا ۱۰ سال دیگر بحران شدید آبی را تجربه خواهد کرد و در این میان، استان یزد با توجه به وضعیت اقلیمی خود از حساسیت بیشتری برخوردار است.
یزد کمترین میزان بارندگی سالانه را در بین استان‌های کشور دارد. میزان پایین بارندگی یزد در کنار دمای بالای هوا و میزان قابل توجه تبخیر و تعرق، منبعی متکی به بارش برای تأمین آب موردنیاز استان باقی نگذاشته است.
مهاجرت به دلیل کم آبی
از سوی دیگر نوع بارش از برف به باران تغییر کرده که این تغییر تیپ بارش باعث شده آب به درون زمین نفوذ نکند و بخش بسیاری از آب باران تلف شود. در نتیجه بارش باران آن هم در فصل بهار و تابستان کمکی به کم آبی نمی‌شود. این مورد به همراه پایین رفتن سطح سفره‌های آب زیرزمینی و همچنین خشکیدگی قنات‌ها، تأمین آب شرب و بهداشت یزد از طریق منابع زیرزمینی را برای آینده نزدیک دچار تردید کرده است.
یزد کمترین میزان بارندگی سالانه را در بین استان‌های کشور دارد
در آن روی سکه، مهاجرت‌پذیری یزد و افزایش روزافزون جمعیت بخش شهرنشین از مواردی است که به کم‌آبی یزد دامن زده. داشتن این شرایط برای استان فراخشک یزد حاکی از خاص بودن وضعیت این استان در بحث کم‌آبی است؛ چراکه یزد نمی‌تواند برای تأمین آب خود به منابع زیرزمینی و بارندگی‌هایش تکیه کند، بلکه به ناچار نیازمند تأمین آب از منابع دیگر است.
نکاتی درباره مدیریت مصرف آب
استاد تمام دانشگاه یزد می‌گوید: در هر شرایطی نخستین و ایده‌آل‌ترین راهکار برای تأمین آب مدیریت درست مصرف است. معتقد هستم الگوی مصرف در بخش کشاورزی به عنوان بخشی که بیشترین میزان مصرف آب را به خود اختصاص می‌دهد باید تغییر کند؛ به طوری که راندمان آب کشاورزی در ایران از ۴۵ به ۵۸ یا صد درصد برسد.
محمدرضا اختصاصی، می‌افزاید: خارج کردن برخی چاه‌های باکیفیت و مرغوب از بخش کشاورزی و جایگزین کردن آب تصفیه شده فاضلاب برای تأمین آب این بخش می‌تواند در کوتاه مدت پاسخگوی نیازهای آبی باشد. کاهش تبخیر در سطح مزارع و افزایش راندمان آبیاری از طریق احداث بادشکن اطراف مزارع، تبدیل مزارع باز به کشت مراتع دست کاشت یا کشت‌های بسته و گلخانه‌ای از دیگر مواردی است که می‌تواند در تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی در استان یزد و سایر استان‌های کم‌آب کمک کند.
وی می افزاید: ایران مرکزی در شرایطی قرار دارد که فقط با مدیریت مصرف قادر به تأمین آب موردنیاز خود نخواهد بود و لازم است در کنار این روش‌ها انتقال آب از دریاهای آزاد هم انجام شود. انتقال آب، البته از نوع برون حوزه‌ای و نه انتقال درون حوزه‌ای نیز راهکاری است که می‌توان در کنار مدیریت درست مصرف بر آن تأکید کرد. ایران در حال حاضر و حتی در آینده با کمبود آب، انواع آلودگی‌ها و کاهش کیفیت آب مواجه است؛ بنابراین انتقال آب از دریاهای آزاد به درون ایران به ویژه ایران مرکزی یک ضرورت است.
شیوه‌های نوین تأمین آب
این کارشناس با باین اینکه البته باید انتقال بین حوزه‌ای یا بین شهرستانی را در درازمدت محدود یا حذف کرد چرا که ایران به طور کلی کم‌آب است، بیان کرد: اگر بخواهیم آب را از شهری به شهر دیگر یا از طریق رودخانه‌هایی که به کویرهای داخلی می‌ریزند، منتقل کنیم اقدام ناپایداری انجام داده‌ایم. به گفته این استاد دانشگاه، بخش بزرگی از ایران زیر خط فقر آبی قرار دارد و سایر منابع آبی کشور هم با کمبود آب مواجه هستند. از این رو، انتقال آب از حوزه‌های مجاور که به آنها بین شهرستانی می‌گوییم نیاز به دقت بسیاری دارد.
اختصاصی ادامه داد: شیوه‌های نوینی برای تأمین آب وجود دارند. آخرین سناریوهایی که اغلب کشورها در حال مطالعه و بهره‌برداری هستند، استفاده از آب شیرین کن‌ها و آب‌های نامتعارف یا ریکاوری فاضلاب‌ها است. استفاده از روش‌های نوین آبیاری به‌ویژه نظارت دقیق به چاه‌های کشاورزی و حتی چاه‌های حفر شده در باغ ها و مناطق روستایی، یکی از اقدامات اساسی مدیریت مصرف و تنظیم آب در کوتاه مدت است. سهمیه‌بندی آب در بخش کشاورزی، گرفتن حق آبه پلکانی از مصرف‌کنندگان آب کشاورزی و حتی صنعت مشابه بخش خانگی از دیگر راهکارهای تأمین و تعادل نیاز آبی تا ۲۰ سال آینده است.
در هر شرایطی نخستین و ایده‌آل‌ترین راهکار برای تأمین آب مدیریت درست مصرف است
وی می‌افزاید: بحث دو خطه کردن آب شرب و بهداشت طرحی است که باید هرچه سریعتر در سطح شهر یزد و حتی سایر شهرهای استان عملیاتی شود. فروش سهمیه‌ای آب با کارت هوشمند یا کارت ملی از دیگر اقداماتی است که می‌بایست در مورد آن مطالعه و اقدام کرد. دوخطه کردن آب در ایران در شرایط قبل از بحران بهترین راهکار محسوب می‌شود و در شرایط بحران نیز سهمیه بندی آب و فروش آن منطقی‌ترین گزینه است. اکنون به وضعیت بحران آب نزدیک هستیم و لازم است این شرایط ناپایدار به بهترین شیوه مدیریت شود که به نظر من ارزش‌گذاری آب گزینه جدید است.
سه راهکار کلیدی
این استاد دانشگاه همچنین تاکید کرد: ما در بخش‌های مختلف بحث ارزش‌گذاری آب را نداریم و بی‌مهابا آب را مصرف می‌کنیم و همین عامل باعث شده مدیریت مصرف آب نداشته باشیم. شایسته است نگاه دولت در برنامه‌های توسعه به ارزش‌گذاری آب جدی تر شود. برای مثال، مشخص شود که آیا ایران باید به سمت واردات آب حرکت کند و یا صادرات آب را در اولویت قرار دهد لذا در بخش مدیریت تولید، بازاریابی و به ویژه مصرف آب، در کشور و استان یزد ایده‌پردازی و سناریونویسی نداشته و آینده‌نگر نبوده‌ایم. اغلب نگاه و دیدها سنتی و با چشم‌انداز کوتاه مدت بوده، در حالی‌که می‌بایست به سراغ تأمین آب در دراز مدت مثلأ ۵۰ یا ۱۰۰ سال آینده رفت.
اختصاصی می‌گوید: مدیریت آب در بخش کشاورزی را مهمترین راهکار برای برون رفت از شرایط فعلی می‌دانم. انتقال صنایع پرآبخواه به کنار دریاهای آزاد در اولویت دوم قرار دارد. انتقال آب از دریای عمان به ایران مرکزی نیز در اولویت سوم است که باید هرچه زودتر در این امر تسریع شود. معتقدم با مدیریت مصرف نمی‌توان مشکلات فعلی ایران را حل کرد و باید این سه راهکار در مورد مدیریت منابع آبی اعمال شود. آخرین پیشنهاد بنده در مورد برون رفت از شرایط بحران آبی، تدوین برنامه توسعه آب است که می‌بایست مورد اهتمام دولت‌ها قرار گیرد.
پایدارترین راهکارها
دیگر عضو هیئت علمی دانشگاه منابع طبیعی و آبخیزداری دانشگاه یزد در گفت‌وگو با بازار می‌گوید: مدیریت مصرف آب مهمترین راهکار است و تا زمانی که مصرف آب در بخش کشاورزی، صنعت و خانگی را کاهش ندهیم و مصرف را به استاندارد جهانی نرسانیم مشکل آب رفع نمی‌شود. از نظر من انتقال آب دومین راهکار برای تامین آب ایران است البته در صورتی که این آب به بخش شرب و خانگی منتقل شود. با این حال شخصأ آینده خوبی برای انتقال بین حوضه‌ای آب متصور نیستم زیرا معتقدم می‌توان با بخشی از هزینه انتقال آب بر مدیریت مصرف تأکید کرد و نتایج پایدارتری گرفت.
محمدحسین ملکی‌نژاد درباره مدیریت درست مصرف آب به ضرورت تصفیه آب فاضلاب و استفاده از آن در صنعت، حرکت به سمت صنایع کم آبخواه، مشارکت صنایع در حذف آلودگی‌ها و بهسازی سیستم‌های آبیاری‌های نوین و نیز سرمایه‌گذاری در طرح های صرفه جویی، حرکت به سمت قیمت‌گذاری درست آب، فرهنگ‌سازی مدیریت مصرف، شیرین سازی و یا تصفیه آب کم کیفیت و خاموشی چاه های صنایع اشاره کرد.
مدیریت مصرف آب مهمترین راهکار است و تا زمانی که مصرف آب در بخش کشاورزی، صنعت و خانگی را کاهش ندهیم و مصرف را به استاندارد جهانی نرسانیم مشکل آب رفع نمی‌شود
به گفته ملکی نژاد، خشکسالی‌های دو دهه اخیر که باعث کاهش ذخایر آب سطحی و زیرزمینی شده و همچنین تغییرات اقلیمی که افزایش دما، تبخیر و تعرق و کاهش بارش برف را به دنبال داشته است، اولین دلیل تشدید بحران آب در کشور به شمار می‌آید.
فقدان مدل مدیریتی
این استاد دانشگاه همچنین با بیان اینکه نبود مدل مدیریتی مناسب و متوازن برای اداره منابع و مصارف آب را دومین دلیل عنوان می‌کند و می‌افزاید: بی‌توجهی و درک نادرست از نیازهای اکولوژیک و زیست محیطی در مدیران و برنامه ریزان در سطح وزارت خانه‌های مرتبط با بخش آب نیز باعث کم آبی و یا خشک شدن رودخانه ها، تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد ادامه می‌دهد: نبود عدالت آبی در توزیع منابع آب در بخش‌های صنعتی، کشاورزی و نیازهای محیط زیستی و همچنین توجه بیش از حد به طرح‌های انتقال آب بدون توجه به تبعات و آثار درازمدت آن باعث شده سرمایه گذاری مناسبی در حفاظت و استفاده بهینه از منابع آب تجدیدپذیر هر منطقه صورت نگیرد همچنین باید گفت بارگذاری بیش از توان و ظرفیت منابع آبی در مناطق خشک و کم آب کشور مانند استان های اصفهان و یزد هم سومین دلیل بحران آبی به شمار می‌آید.
سهم صنعت در نظر گرفته شود
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان یزد در این باره که صنایع و بخش کشاورزی یزد چقدر از سهم آب انتقالی را به خود اختصاص داده اند، می گوید: پیش از این امار درستی در مورد میزان استفاده از آب شرب در صنعت و کشاورزی وجود نداشت اما اکنون با بهره‌مند شدن از کنتورهای هوشمند این اندازه گیری ممکن شده. بیش از ۹۵ درصد آب انتقالی به یزد در بخش شرب و کمتر پنج درصد آن در بخش صنعت استفاده می شود.
محمدمهدی جوادیان زاده، در خصوص دو خطه کردن آب در استان یزد گفت: این راهکار نیاز به سرمایه زیادی دارد و هنوز در اولویت استان قرار نگرفته است. همچنین درباره روش های تولید آب نیز توضیح داد: در این باره از نظرات صاحبنظران استقبال می شود اما روش هایی مثل ترکیب اکسیژن و هیدروژن و دیگر روش های تولید آب هنوز در دنیا نیز در مرحله مطالعه است با این حال، اگر متخصصان گزینه ای را که قابلیت اجرایی داشته باشد معرفی کنند قطعا شرکت آب منطقه ای از آن استقبال می‌کند.
نبود عدالت آبی در توزیع منابع آب در بخش‌های صنعتی، کشاورزی و نیازهای محیط زیستی و همچنین توجه بیش از حد به طرح‌های انتقال آب بدون توجه به تبعات و آثار درازمدت آن باعث شده سرمایه گذاری مناسبی در حفاظت و استفاده بهینه از منابع آب تجدیدپذیر هر منطقه صورت نگیرد
وی با بیان اینکه دو شبکه کردن آب شرب و بهداشت از نظر مشارکت و سرمایه گذاری بخش خصوصی جذابیت ندارد و به همین دلیل این گزینه تاکنون به نتیجه نرسیده است، ابراز کرد: مدیریت مصرف در بخش های صنعت، کشاورزی و شرب برنامه مهم وزارت نیرو است که موجب صرفه جویی ۳۵ درصد آب در بخش کشاورزی، ۱۰ درصد در بخش صنعت و معدن و ۱۰ درصد در بخش شرب می شود و امید است تا سال ۱۴۰۵ محقق شود.
افق برنامه ریزی و تکلیف آن
به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان یزد، اکنون برنامه ریزی در سه افق برای چهار استان یزد، اصفهان چهارمحال و بختیاری و خوزستان از سوی وزارت نیرو در نظر گرفته شده. در افق کوتاه مدت بحث ارتقای تاب اوری آب شرب استان و به هم نخوردن پایداری آب شرب مدنظر است. در افق میان مدت عملیاتی کردن خط دوم آبرسانی به یزد و در افق بلندمدت انتقال آب از دریای عمان برنامه ریزی شده است.
در نهایت باید دید که ماجرای انتقال آب و کمبود آب برای یزد و دیگر استان ها و شهرستان های فلات مرکزی کشور چگونه می شود و داستان گفته های مسئولان درباره این طرح چه می شود.
نظر شما