تهمینه غمخوار؛ بازار: ادامه شش دور قبلی یا آغاز از نقطه صفر؟ آیا مذاکرات وین از جایی که پس از شش دور به آن رسیده بود ادامه می‌یابد یا خیر؟ اینها سوالاتی است که این روزها از سوی بسیاری از تحلیلگران خارجی و ایرانی در عرصه بین الملل در میزگردها و نشستهای مختلف مطرح می شود؛ در حالی که چند روزی تنها به هشتم آذر و آغاز مذاکرات احیای برجام در وین باقی نمانده است.
عده ای معتقدند که ایران می‌تواند در مواضع خود تجدید نظر کند، اما نمی‌توان نتایج شش دور مذاکره را به دور انداخت. برخی هم میگویند: درخواست های ایران، موجب بدبینی کشورهای اروپایی که معتقدند پیش‌شرط های ایران با واقع‌بینی و شرایط موجود و قدرت و توان خود و طرف‌های مقابل مغایرت دارد، شده است. در حقیقت، چندی از مقامات اروپایی نسبت به جدیت ایران در بازگشت به مذاکرات احیای برجام ابراز تردید کرده اند.
آنها معتقدند که تیم دیپلماسی دولت رئیسی بارها اعلام کرده که هدف از مذاکرات وین برداشته شدن کامل و یک باره تحریمهای آمریکا، راستی‌آزمایی آن و تضمین عدم خروج مجدد ایالات متحده از توافق هسته‌ای است در حالی که دولت جو بایدن پیش از این با بخشی از این درخواست ها مخالفت کرده و کاهش تحریم را وابسته به اجرای کامل تعهدات برجامی تهران خوانده، تصمیم‌گیری در مورد درخواست‌های ایران در حیطه اختیارات دولت آمریکا نیست و کنگره باید درباره آن تصمیم بگیرد.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع احیای برجام، خبرنگار بازار در گفتگویی با «دکتر رحمان قهرمانپور» پژوهشگر ارشد روابط بین الملل و کارشناس سیاست خارجی و تحریم به بررسی چشم انداز مذاکرات برجام و تحلیل اظهارات مقامات مختلف خارجی در این رابطه پرداخته که مشروح مصاحبه را در ادامه می خوانیم:
* چندی پیش معاون وزیر خارجه ایران اعلام کرد که هشتم آذرماه گفتگوها در وین با هدف لغو تحریمهای غیر قانونی شروع خواهد شد. از طرفی به تازگی، پایگاه خبری آمریکایی «آکسیوس» اعلام کرده که آمریکا به دنبال یک توافق موقت با ایران است، تا زمان لازم برای گفتگو بر سر یک توافق بهتر را کسب کند. با توجه به روند کنونی، ارزیابی شما از چشم انداز مذاکرات احیای برجام چیست؟
در خصوص توافقنامه موقت امریکا تا کنون خبر معتبری منتشر نشده و به نظر من برداشت کارشناسان احتمالا توافق مقدماتی بوده است. این موضوع یک توافق در نظر گرفته نمی شود، بلکه به عنوان اقدامی موقت مانند توافق «توقف در برابر توقف» (freeze for freeze) است؛ یعنی به منظور آنکه مذاکرات ادامه پیدا کند هر دو طرف بپذیرند که در همین نقطه ای که قرار دارند باید متوقف شوند، به طوری که امریکا تحریم های بیشتری را اعمال نکرده و ایران فعالیتهای فزون تری انجام ندهد. این موضوع بیشتر به معنای پیش درآمد است و توافقی مجزا از برجام نیست.
ما باید منتظر نتایج بعد از هشتم آذر باشیم و اینکه چه بازخوردی صورت خواهد گرفت و طرفین چه برداشتی از صحنه خواهند داشت. پس از آن و براساس آن نشست، می توان پیش بینی کرد که روند مذاکرات چگونه پیش خواهد رفت
در حال حاضر من احتمال نمی دهم که شرایط برای چنین توافقی مهیا باشد. در سال ۱۳۹۲ هنگامی که حسن روحانی بر سر کار آمد، توافقی صورت گرفت که پس از آن مبنای برجام شد. حال در شرایط کنونی برجام موجود است و نیازی به چنین توافقی نیست. معمولا زمانی که مذاکرات به بن بست می رسد، طرفین برای خروج از این بن بست چنین پیشنهاداتی را مطرح می کنند، بنابراین در کل ما باید منتظر نتایج بعد از هشتم آذر باشیم و اینکه چه بازخوردی صورت خواهد گرفت و طرفین چه برداشتی از صحنه خواهند داشت. پس از آن و براساس آن نشست، می توان پیش بینی کرد که روند مذاکرات چگونه پیش خواهد رفت.
* رئیس جمهور ایران اعلام کرده که ایران میز مذاکره را ترک نخواهد کرد و خواهان مذاکره نتیجه محور است تا تحریمهای امریکا لغو شود. آیا از دیدگاه شما نتیجه مد نظر ایران در مذاکرات وین به مطالبات دولت امریکا نزدیک می شود؟
ماهیت و نفس مذاکره بده بستان است. ما باید این واقعیت را بپذیریم که به صورت طبیعی در هر مذاکره و توافقی هر طرف یک چیزی را دریافت می کند و یک چیزی را ارائه می کند. در واقع، اینگونه نیست که یک طرف به تمام خواسته های خود دست یابد. بر اساس نظریه بازی ها، مذاکره در جایی به توافق منجر می شود که به یک نقطه بهینه تبدیل شود، همانطور که اقتصاددان ها نیز معتقدند که مذاکره هنگامی به یک توافق می رسد که نقطه اپتیموم نمایان شود. نقطه اپتیموم جایی است که هر بازیگر در ازای هزینه ای که پرداخت می کند و سودی که عاید آن می شود، یک تعادل و بالانسی ایجاد می شود.
بنابراین، طرح این مسئله که خواسته های ایران و امریکا به یکدیگر نزدیک می شود، به این شکل درست نیست. ما باید اینگونه مطرح کنیم که ایران چه چیزهایی می دهد و چه چیزهایی دریافت می کند و آیا بین این بده بستان ها تعادل و توازنی قابل قبولی وجود دارد یا خیر؟ این سوال در خصوص امریکا هم قابل طرح است.
ما باید ببینیم از نظر ایران و امریکا نقطه بهینه برای تبدیل مذاکره به توافق کجاست و اینگونه که به نظر می رسد که هنوز دو طرف فاصله زیادی از یکدیگر دارند
در مذاکره یک طرف مواضع خود را به طرف مقابل نزدیک نمی کند بلکه بر اساس امتیازی که طرف مقابل ارائه می دهد، آن طرف محاسبه می کند که آیا سود و فایده ای عاید آن خواهد شد یا خیر. اینکه آیا ایران و امریکا در مذاکرات ممکن است به تمام خواسته های خود دست یابند، چنین چیزی ممکن نیست.
اساسا، اگر قرار باشد که یک نفر به تمام خواسته های خود دست یابد، مفهوم مذاکره منتفی است. باید ببینیم از نظر ایران و امریکا این نقطه بهینه کجاست. به نظر می رسد که هنوز دو طرف فاصله زیادی از یکدیگر دارند.
* «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمانهای بین المللی اعلام کرده که همه طرفها در مذاکرات وین به دنبال مذاکره نتیجه محور هستند. او گفته است به طور محتاطانه به نتایج دور بعدی مذاکرات خوشبین است. به نظر می رسد صحبتهای وی واکنشی به سخنان ابراهیم رئیسی باشد که اعلام کرده بود ایران به دنبال مذاکرات نتیجه محور است. ارزیابی شما از سخنان این مقام روسی چیست؟
اولیانوف در یک تا دو ما اخیر بارها در پستهای توییتری مواضع روسیه را تشریح کرده و به صورت تلویحی رویکرد انتقادی داشته است. بر اساس این اظهارات، روسیه در حال حاضر بیشتر از گذشته طرفدار توافق است و علاقه مند است که هر چه زودتر این توافق که احیای برجام است، صورت پذیرد.
وی در تلاش است که به نمایندگی از روسیه میان ایران و طرف غربی یک نوع تفاهمی ایجاد کند. بنابراین، صحبتهای او به نوعی پاسخی است به اظهارات مقامات ایرانی که احیای برجام و دست یابی به توافق وجود دارد.
* چندی پیش جمهوری خواهان کنگره امریکا اعلام کردند که اگر اکثریت کنگره را به دست آورند توافق بین بایدن و ایران را لغو خواهند کرد. آنها همچنین اظهار کردند که پیام صریح آنها این است که بایدن هر توافقی در جهت لغو تحریمها انجام دهد را از بین خواهند برد. بر این اساس بایدن چگونه می خواهد به ایران برای رفع تحریمها ضمانت بدهد؟
بایدن نمی تواند به طور کلی تضمین دهد. در واقع رئیس جمهور امریکا تنها برای دوران خود می تواند تضمین دهد. هر فردی که با سیاست داخلی امریکا آشنا باشد، آگاه است که هیچ رئیس جمهوری نمی تواند در مورد رفتار رئیس جمهور بعدی تضمین دهد؛ چرا که نظام امریکا یک نظام ریاستی است و رئیس جمهور از این اختیار برخوردار است که یا توافق ها را به اجرا درآورد یا از آنها خارج شود.
کنگره هم در این میان نمی تواند کاری انجام دهد، مگر اینکه آن توافق به یک معاهده بین المللی تبدیل شود که در آن صورت کنگره حق اظهار نظر دارد.
تا زمانی که آن توافق تبدیل به یک معاهده شود، راههایی وجود دارد که رئیس جمهور آن را به مرحله اجرا در بیاورد یا خیر. بنابراین، نه جو بایدن نه هیچ فرد دیگری نمی تواند در رابطه با اجرای برجام یا لغو کامل تحریمها، پس از دوران بایدن تضمین دهد. اگر تضمینی هم ارائه شود، فاقد ارزش حقوقی است.
نظر شما