بازار؛ گروه استانها: شهرستان قوچان در شمال خراسان بزرگ یکی از مراکز ساخت وتواید چارق بوده و استادان هنرمندی در دوخت این کفش چرمی محکم و بادوام فعالیت داشتند.
یکی از این افراد، مرحوم محمدعلی بخشنده بود که تا دودهه قبل و اواخر عمر به این کار مشغول بود و فرزندش رضا که از نوجوانی باعلاقه به این هنر در نزد پدر نسبت به فراگیری این رشته پرداخته هم اکنون چراغ تنها چارق دوزی قوچان را روشن نگاه داشته است.
برای آشنایی با این محصول هنر دست مردمان قوچان که حالا تنها یک کارگاه از آن باقی‌مانده است با رضا بخشنده که این هنر را به ارث برده و هنر به ارث رسیده از پدر را سعی می‌کند زنده نگاه دارد به گفت و نشستیم.
چارق قوچان
رضا بخشنده تنها چاروق دوز قوچان به ما می‌گوید: اگرچه هنوز در بعضی شهرها مانند بجنورد و زنجان کم‌وبیش چارق تولید می‌شود اما چارق آن‌ها با قوچان تفاوت دارد.
وی در تفاوت‌های چارق قوچان با سایر شهرها مانند زنجان می‌گوید: چارق قوچان از چرم گاو و مخصوصی تهیه می‌شود که بسیار محکم و بادوام است و بعد بر روی چارق پس از آماده شدن نقش و نگارهایی با نخ‌های رنگی و محکم ایجاد می‌شود که نوع مردانه آن در روستاها برای کارهای کشاورزی و چوپانی وهم در مراسم جشن‌های محلی استفاده می‌شود.
این هنرمند قوچانی در پاسخ به سؤال ما مبنی بر تفاوت‌های چارق زنانه با مردانه توضیح می دهد: نوع زنانه آن نیز به‌عنوان یک کفش سنتی و زیبا در عروسی‌ها و جشن‌ها همراه بالباس‌های محلی مورداستفاده قرارمی گیرد .
وی ادامه می‌دهد: در نقاط دیگر برای تهیه چارق از هر چرم یا همچنین پارچه‌ای استفاده‌شده که خیلی محکم و بادوام نیستند و اغلب هم برای کارهای زینتی و دکور به کار می‌برند.
ریزش مشتری‌ها
وقتی از این هنرمند قوچانی درباره کار و بارش می‌پرسیم با نگاهی سرد پاسخ می‌دهد: در حال حاضر مانند قدیم چارق پوشی مرسوم نیست و تعداد خریداران هم بسیار کم است.
بخشنده با بیان اینکه دوخت چارق یک کار بسیار سخت است و تهیه یک جفت آن چندین روز طول می‌کشد می افزاید: تمامی مراحل دوخت این کفش با دست انجام می‌شود اما کمبود و نبود چرم خوب که حالا قیمتش هم سر به فلک کشیده است کار را بیش از گذشته به ویژه در هنگام فروش سخت کرده است.
وی اظهار می‌کند: تا قبل از انقلاب چند استاد دیگر هم به‌غیراز پدرم در قوچان فعالیت داشتند و کارشان خیلی رونق داشت که در سطح استان منحصربه‌فرد بودند.
وی با ابراز تأسف می‌گوید: سال‌ها پیش تعداد بیشتری هنرمند به شغل چارق‌دوزی مشغول بودند اما به دلیل نبود حمایت و درآمد ناکافی این شغل را برای همیشه کنار گذاشتند و تنها پدر من به‌عنوان باقی‌مانده چارق دوزان قوچان به کار ادامه داد.
بخشنده اظهار می‌کند: هنگامی‌که پدرم فوت کرد از سال ۱۳۷۹ برای روشن نگاه‌داشتن چراغ این هنر در شهرستان قوچان آستین همت را بالا زدم و با عشق به این هنر و آموزش‌هایی که از پدرم آموختم کار را با جدیدت آغاز کردم. چون از نظر من این ماییم که می رویم؛ هنر در نهایت می ماند.
خریداران خارجی
رضا آهی از سر افسوس می‌خورد و می‌گوید: حالا به این وضعیت و کار وکاسبی ما نگاه نکنید یکی زمانی اینجا مشتری از مشتری کنده نمی‌شد و تا قبل از انقلاب توریست‌های بسیاری از کشورهای خارجی برای خرید همین کفش به قوچان می‌آمدند.
وی به ما می‌گوید: بسیاری از گردشگران خارجی از بلژیک و استرالیا و فرانسه قبل از انقلاب به قوچان می‌آمدند و سراغ پدرم را می‌گرفتند تا از نزدیک با روش کار آشنا شده و چارق بخرند.
تنها بازمانده چارق دوزان قوچان با بیا اینکه درگذشته این کفش بازار خیلی خوبی به‌ویژه در میان توریست‌ها داشت ابراز می‌کند: اما این روزها اصلاً کاروکاسبی خوب نیست و نه‌تنها افراد محلی و داخل کشور نگاهی به این محصول ندارند بلکه توریست هم چندان به این منطقه نمی‌آید.
بسیاری از گردشگران خارجی از بلژیک و استرالیا و فرانسه قبل از انقلاب به قوچان می‌آمدند تا چارق بخرند
وی آه دیگری از سر نامیدی می‌کشد و می‌افزاید: متأسفانه در بعد از انقلاب هم به دلیل کاهش توریست به ایران، ازجمله قوچان و هم بی‌توجهی عدم‌حمایت کافی از سوی مسئولان این هنر و صنعت دستی هرروز بیش از گذشته به سمت فراموشی سپرده می‌شود و هنرمندان این رشته استادانی چون پدرم اغلب فوت کردند.
وی اظهار می‌کند: آن‌هایی هم که مانند به دلیل کسادی کار دست از فعالیت کشیدند که واقعاً جای تأسف است زیرا باکمی حمایت و توجه امکان روشن نگاه‌داشتن چراغ همه این کارگاه‌ها فراهم بود.
آموزش هنرجویان
از رضا وقتی سؤال می‌کنیم که چه هدفی در سر دارد و چگونه می‌خواهد از میان اشتباهات گذشته راهی جدید برای خود باز کند به ما پاسخ می‌دهد: من این هنر را از دوران نوجوانی نزد پدرم فراگرفتم و لذا با عشق و علاقه بدون هیچ حمایتی با عزم خودم چارق قوچان را که به ثبت ملی و معنوی رسیده ادامه دادم.
وی عنوان می‌کند: حال که چهل سال از عمرم گذشته است و در اوج علاقه و کار قرار دارم آماده‌ام که این صنعت و هنر را به فراگیران و علاقه‌مندان زیادی آموزش دهم لذا در کارگاه من به روی همه علاقه‌مندان باز است.
بخشنده در پاسخ به این سؤال که چه انتظاری از مسئولان دارد به ما می‌گوید: نیاز است تا سازمان میراث فرهنگی و فنی و حرفه‌ای جدی‌تر و با نگاه حمایتی وارد گود شوند تا در فرصت باقی از عمرم این هنر را به دیگران انتقال دهم نه اینکه مثل پدرم پس از این که دار فانی را وداع گفت تازه به این نتیجه برسیم که چه اساتیدی را از دست دادیم!
هنرهایی که منقرض شدند
این هنرمند بابیان اینکه بسیاری از رشته‌های صنایع‌دستی مانند هنر پوستین‌دوزی، رنگ رزی، و پارچه‌بافی سنتی دیگر از خاطره‌ها در حال محو شدن است به ما می‌گوید: تمامی این هنرها تا ۴۰ سال پیش رونق فراوانی داشت اما حالا به این کالاها و هنرمندانش توجهی نمی‌شود.
وی با اشاره به این نکته که هنر چارق‌دوزی روبه فراموشی است به ما می‌گوید: مسئولان فرهنگی هنری و میراث فرهنگی نقش بسزایی در زنده ماندن این هنر و سایر هنرهای دستی دارند و لذا امید می‌رود که با تشویق و حمایت‌ها از هنرمندان رشته‌هایی مانند چارق‌دوزی که رو به نابودی است را نجات دهند.
این تنها بازمانده چارق دوزی در قوچان در پایان اظهار می‌کند: باوجوداینکه تنها و یک تنه برای زنده ماندن این هنر در تلاشم اما متأسفانه تسهیلات و حمایتی صورت نمی‌گیرد و حتی تلاش زیادی برای جانمایی مکانی برای معرفی این صنایع‌دستی به گردشگران و مسافران درخواست دادیم اما به‌رغم تلاش فراوان مکان درخور شانی تعلق نگرفت.
وی اظهار می‌کند: پیش‌ازاین قرار بود بازارچه صنایع‌دستی در قوچان ایجاد شود که این بازارچه نیز تعطیل شد و فقط در برخی از ایام خاص یاد معرفی هنرهای دستی افتاده و یا در ایام انتخاباتی برای معرفی خودشان و وعده‌های توخالی از ما یاد می کنند.
وی با اشاره به محلی که در آن کار می‌کند به ما می‌گوید: فعلاً در همین کارگاهی که هستم شرایط مساعدی ازنظر ایمنی ندارد و تنها کورسوی امید چراغی است که این هنر ارزشمند که دنیا برایش تعظیم می‌نماید را روشن نگاه‌دارم.
از قوچان تا لوور فرانسه
در همین راستا یکی از شهروندان قوچان در گفت‌وگو با بازار اظهار می‌کند: در سفری که به فرانسه داشتم و از موزه لوور دیدار کردم به‌طور اتفاقی یکی از ویترین‌های داخل موزه توجه ما را به خود جلب کرد.
این شهروند قوچانی می‌گوید: در کمال ناباوری مشاهده کردم یک جفت از چارق کشورمان با نمای خاصی به این ویترین زیبایی بخشیده بود و در معرفی این اثر چنین نوشته بود:
(چارق - ایران – خراسان – قوچان – محمدعلی بخشنده )
این شهروند قوچانی ابراز می‌کند: دیدن چنین صحنه‌ای در آن هنگام برای ما مایه غرور و افتخار بود که یک هنرمند قوچانی توانسته است این‌گونه هنر ارزشی ، سنتی ، کهن ایران‌زمین را در اروپا معرفی نماید و به رخ بازدیدکنندگان در اروپا و جهان برساند اما ما در داخل کشور تا این حد نسبت به آن بی‌تفاوت بوده و حتی نمی‌دانیم در قوچان چارق‌دوزی داریم!.
هنر بدون حامی
رئیس نمایندگی میراث فرهنگی و گردشگری قوچان در گفت‌وگو با بازار بابیان اینکه در حال حاضر تنها یک کارگاه چارق‌دوزی در قوچان باقی‌مانده است اظهار کرد: برای احیا کردن این هنر تسهیلاتی به متقاضیان پرداخت‌شده است که در کنار آن با برگزاری کلاس‌های آموزشی برای احیا کردن این هنر قدم‌هایی نیز برداشته ایم.
جواد رجبی افزود : در حال حاضر ۴ نفر در این رشته فعالیت دارند که عدم بازار فروش مناسب و هم چنین سایه اندازی بیماری کرونا و نبود گردشگر آسیب‌هایی را متوجه این فعالیت هنری کرده است.
رئیس نمایندگی میراث فرهنگی و گردشگری قوچان ابراز کرد: متأسفانه هیچ اقدامی تاکنون در جهت برند سازی و تجاری‌سازی چارق نشده است و از طرفی عدم حضور گردشگر و توریست طی سال‌های اخیر سبب شده است که چارق را به‌عنوان کالای تزیینی استفاده شود و لذا از جنبه کاربردی آن بهره‌ای گرفته نمی‌شود.
متأسفانه هیچ اقدامی تاکنون در جهت برند سازی و تجاری‌سازی چارق نشده است و از طرفی عدم حضور گردشگر و توریست طی سال‌های اخیر سبب شده است که چارق به‌عنوان کالای تزیینی استفاده شود و از جنبه کاربردی آن بهره‌ای گرفته نمی‌شود
رجبی حمایت از هنرمندان و برگزاری کلاس‌های صنایع‌دستی را در رشد و نجات این هنر اصیل قوچانی مهم برشمرده و خود خواستار کمک و حمایت جدی مسئولان استان به این مسئله است.
وی با تأکید بر این موضوع که راه‌اندازی مرکز آموزش صنایع‌دستی این شهرستان نیز می‌تواند به رشد و احیای رشته‌های منسوخ‌شده کمک کند، یادآور شد: زمین این مرکز طی تفاهم‌نامه‌ای با شهرداری قوچان به‌صورت رایگان در اختیار قرار گرفت که دارای ۸۰۰ میلیون تومان اعتبار مصوب برای احداث است
رجبی ادامه داد: سایر رشته‌ها هم حال‌وروز خوبی ندارند به‌طور مثال هنر پوستین‌دوزی هم باید گفت، تقریباً رو به فراموشی رفته و باید با ثبت آن به‌عنوان یکی از آثار ناملموس به سمت احیای آن رفت.
یاد با آن روزگاران یاد باد
درگذشته چارق در طبقه اعیان جامعه به‌صورت تزیین‌شده و با گلدوزی و در میان عامه مردم به‌صورت ساده پوشیده می‌شد و در جهیزیه دختران هم ازجمله وسایل ضروری به شمار می‌رفته است. چارق تا حدود ۵۰ سال پیش‌ازاین مورداستفاده بوده و حتی حدود ۴۰ سال پیش نیز اساتید زیادی در این حرفه مشغول به کار بودند تا اینکه با آمدن ماشین دوخت، پلاستیک و به دنبال آن کفش‌های جدید به‌مرورزمان استفاده این نوع کفش از رونق افتاد و اساتید این حرفه نیز این کار را ترک کرده و یا در فانی را وداع گفتند. اساتیدی که در این هنر دستی زیبا و نفیس در بیش از ۴۰ سال گذشته مشغول به کار بوده‌اند عبارت‌اند از اسدالله بی‌گناه، قدرت الله چرم فروشان، سید حبیب هاشمی، شکرالله پدیداران، رضا قلی خاکی و حاج علی قناد زاده که همگی دار فانی را وداع گفته‌اند.
نظر شما