شکیبا کولیوند؛ بازار: در چرخه هیدرولوژی، منابع آب به دو دسته آب آبی و آب سبز تقسیم می‌شوند. آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی آب آبی را تشکیل می‌دهند، در حالی که به رطوبت خاک در مناطق غیر اشباع آب سبز می‌گویند؛ آب باران بعد از نفوذ در خاک و قبل از اینکه به منطقه اشباع برسد آب سبز را تشکیل می‌دهد و کشاورزی دیم عمدتاً از آب سبز تغذیه می‌کند.
این ها در وضعیتی است که به اذعان محققین و متخصصین مربوطه؛ بخش کشاورزی عمده‌ترین مصرف‌کننده آب به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه است، به‌نوعی‌که در این زمینه مطرح می‌شود آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک محدودکننده‌ترین عامل توسعه منطقه است.
در بهار سال جاری آمارها نشان از ادامه این روند داشت؛ به‌نوعی‌که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان در این زمینه مطرح کرد میزان مصرف آب شرب در استان همدان هفت درصد، صنعت ۳.۵ درصد و کشاورزی ۸۹.۵ درصد است که غیراستاندارد محسوب می‌شود.
منصور ستوده معتقد است کشاورزی، آب همدان را می‌بلعد و از آن‌جایی که میزان اشتغال‌زایی آن نیز پایین است مصرف این مقدار آب برای آن به‌صرفه نیست ضمن اینکه در استان‌هایی که در حوزه صنعت آب بیشتری مصرف می‌شود، اوضاع بهتر است چون میزان اشتغال‌زایی در حوزه صنعت بیشتر است؛ از طرفی طبق استانداردهای جهانی مصرف ۴۰ درصد آب مطلوب است و بالاتر از آن غیراستاندارد و بالاتر از ۷۰ درصد بحرانی محسوب می‌شود.
حال در این بین در استان همدان توجه به کشاورزی حفاظتی و آب سبز در کجای این ماجرا قرار دارد؟ آب سبز برای اولین بار توسط Falkenmark مطرح شد تا اینکه بتوان با تفکیک آن از آب آبی با تقسیم بندی مناسبی از منابع آب، راحت تر آن را مدیریت کرد.
همچنین با استفاده از این مفهوم جدید به ارزیابی دقیقتری از نقش آب در تولید محصولات کشاورزی در مناطق نیمه خشک پرداخت؛ به راستی، آب سبز در مقایسه با آب آبی، منبع بزرگتری از نظر حجم ذخایر آب شیرین و مشارکت در تولید مواد غذایی است، چراکه ۶۵ درصد از نزولات آسمانی به آب سبز و باقی به آب آبی تبدیل می شود.
همچنین در حدود ۸۰ درصد زمین های کشاورزی در جهان زیر کشت دیم هستند که ۶۰ درصد از غذای مردم را تولید می کنند؛ بهره برداری از آب آبی به دلیل نیاز به شبکه های انتقال و توزیع آب بسیار گرانتر از آب سبز است اما همین قابلیت انتقال و توزیع، مدیریت آن را ساده تر کرده و گزینه های بهره برداری از آن را (کشاورزی، صنعتی و خانگی) افزایش داده است این در حالی است که عمده راه بهره برداری از آب سبز، استفاده از آن در تولید محصولات دیم است.
آب سبز موجب پایداری خاک و کاهش فرسایش خاک و احیای پوشش گیاهی می‌شود
حجم عمده منابع آبی، آب سبز (به عنوان ذخیره رطوبتی خاک تا قبل از رسیدن به منطقه اشباع است) و در خاک ذخیره می‌شود و مورد استفاده کشاورزی قرار می‌گیرد، این آب موجب پایداری خاک و کاهش فرسایش خاک و احیای پوشش گیاهی می‌شود؛ نگاه ما به آب آبی (روان‌آبی که در رودخانه ها و مخازن سطحی و زیر سطحی ذخیره می‌شود) محدود نیست همچنین ۶۵ درصد منابع آبی را آب سبز تشکیل می‌دهد.
حال در این بین سوالی که وجود دارد اینکه چرا باید موضوع کشاورزی حفاظتی در استان همدان تا این حد فراموش شده باشد؟
به گفته دانشیار مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی «این رویکرد نه‌تنها در ارتباط با حفظ خاک بلکه در ارتباط با حفظ آب نیز باید مد نظر باشد. این روزها، نوآورانه شاهدیم که در کشوری چون هندوستان روی کانال‌های هفت تا هشت متری که مورد استفاده کشاورزان است، سایه‌بانی تعبیه کرده‌اند و آن سایه‌بان نیز انرژی خورشیدی تولید می‌کند؛ با این روند می‌بینیم که هم آب کانال به‌واسطه آن سایه‌بان بخار نمی‌شود و هم اینکه از انرژی خورشیدی استفاده می‌شود؛ به‌راستی نه‌تنها روش‌های کشاورزی حفاظتی بلکه کشاورزی ارگانیک می‌تواند در مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی کمک‌های شایانی داشته باشد.»
ما در همدان در وضعیتی هستیم که سد اکباتان تنها ۱۹ درصد پر است، سدی که ۷۰ درصد آب شرب شهر همدان را تامین می کند؛ اما آن سوتر باز هم صحبت ها از کشت سیب زمینی و هندوانه به عنوان محصولاتی پر آب بر است!
این ها در حالی است که ما در همدان در وضعیتی هستیم که سد اکباتان تنها ۱۹ درصد پر است، سدی که ۷۰ درصد آب شرب شهر همدان را تامین می کند؛ اما آن سوتر باز هم صحبت ها از کشت سیب زمینی و هندوانه به عنوان محصولاتی پر آب بر است! یعنی نه تنها نتوانسته ایم به خوبی در مسیر ترویج قدم برداریم و با خرید تضمینی و اقدامات فرهنگی و اجتماعی وارد کار شده و کشاورزان را به سمت دیگری مجاب کنیم؛ بلکه کشاورزی حفاظتی و توجه به بحث آب سبز را نیز تاحدی در حد حرف در قفسه های کتابخانه هایمان تنها گذاشته ایم!
این روزها فروچاله های استان همدان به ۲۷ مورد رسیده است، در حالی که آب مصرفی در بخش کشاورزی غیراستاندارد و قریب به ۹۰ درصد می رسد و زمان آن رسیده تا روش های علمی و اصولی در بخش کشاورزی به کار گرفته شود تا نه تنها در مسیری گام برنداریم که شاهد فرسایش خاک، از بین بردن مواد غذایی خاک و در نتیجه تخریب خاک باشیم، بلکه با پیش روی به سمت استفاده مناسب از آب سبز، در جهت کشاورزی زیستی و ارگانیک قدم برداشته و بتوانیم شرایط بحرانی و تنش های آبی همدان را نجات داده و در مسیر مدیریت پایدار منابع آبی و خاکی پیش رویم.
تمامی این روند در صورتی محقق خواهد شد که مداوم به‌دنبال راهکارهای قدیمی، زمان‌بر، هزینه‌بر، کم‌بازده و غیره نباشیم و از دستورالعمل ذخیره‌سازی و نفوذ آب سبز که موجود است، استفاده و آن ها را به کار بگیریم.
نظر شما