حسین خیرآبادی؛ بازار: در شرایط خشکسالی گلستان، احیا، حفاظت و مرمت از قنات ها امری حیاتی بوده و می تواند به حفظ تولید محصولات کشاورزی کمک شایانی کند. هم اکنون به دلیل شرایط موجود قنات های استان در معرض خشک شدن قرار گرفته و یکی از راه های اصلی برای جلوگیری از خشک شدن قنوات و افزایش آبدهی، اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان داری و پخش سیلاب در حوضه آبخیز بالادست است.
آبخوان‌داری، باعث مهار سیلاب‌ها و تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها و موجب افزایش آب چاه‌ها و قنوات شده و از دیگر سو پخش سیلاب باعث جلوگیری از به وجود آمدن سیل در اراضی پایین دست و وارد آمدن خسارت به تاسیسات زیربنایی و کشاورزی و حاصلخیزی خاک می‌شود. روش دیگر برای حفظ آبدهی قنات، جلوگیری از حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق در حریم قنوات است؛ با جلوگیری از حفر چاه های غیرمجاز در حریم قنوات از خشک شدن قنوات می توان جلوگیری کرد.
حفاظ و نگهداری
یک راهکار اصلی حفظ و نگهداری قنات های موجود وضع قوانین حریم قنات، برای جلوگیری از تخریب آنها است. یکی از معضلات و مشکلاتی که امروزه بهره‌برداران قنات با آن رو به رو هستند عدم رعایت حریم قنوات است؛ این مشکل به خصوص در مناطقی که قنوات در زمین‌های حاصلخیز کشاورزی واقع شده‌اند،بیشتر نمود پیدا کرده است بنابراین صاحبان اراضی با انجام عملیات کشاورزی باعث تخریب میله چاه ها و در نتیجه قنات می شود.
یک راهکار اصلی حفظ و نگهداری قنات های موجود وضع قوانین حریم قنات، برای جلوگیری از تخریب آنها است
از سوی دیگر اجرای طرح‌های توسعه‌ای مختلف اعم از صنعتی، کشاورزی، عمرانی و غیره در حریم قنوات باعث از بین رفتن آنها می‌شود؛ چنانچه در اجرای طرح‌های شهرسازی و جاده‌سازی و کشاورزی حریم قنوات رعایت شود، کالبد این سازه‌های تاریخی حفظ شده و دچار تخریب نخواهند شد.
نظام‌های مدیریتی حاکم بر قنات‌ها از قبیل نظام‌های تقسیم و توزیع آب، بهره‌برداری و مرمت و نگهداری از آنها باید حفظ و احیاء شوند. امروزه تعامل و همکاری که در بهره برداری و حفاظت از قنات در گذشته بوده تقریبا از بین رفته و یا کم رنگ شده است، بنابراین قنوات متولی خاصی ندارد و به حال خود رها می‌شوند که به مروز زمان قنات تخریب و از بین می‌روند لذا باید توافق و همکاری بین بهره برداران قنوات افزایش یابد.
ضرورت توجه به احیا
تعدادی از قنوات موجود گلستان به دلیل عدم نگهداری اصولی و کافی و عدم استطاعت مالی کشاورزان و بهره‌برداران برای بازسازی و احیاء و لایروبی در مناطق روستائی در حال تخریب بوده و برخی از آنها هم به کلی تخریب شده‌اند، به نحوی که هیچ گونه بهره‌برداری از آنها به عمل نمی‌آید بنابراین لازم است از بهره‌برداران و صاحبان قنوات به عنوان حافظان اصلی حیات قنوات حمایت شود و منابع مالی کافی توسط دولت در اختیار آنها قرار گیرد تا با مشارکت خودشان، نسبت به تنقیه و بازسازی قنات ها اقدام کنند.
با احیا و مرمت قنوات میزان آبدهی قنوات افزایش یافته و باعث افزایش سطح زیرکشت و تامین آب مورد نیاز محصولات در طول فصل کشت و افزایش عملکرد محصولات کشاورزی در واحد سطح می شود
احیا و مرمت قنات توسط مقنیان خبره انجام می شود که شامل عملیات لایروبی و ریزش‌برداری کوره قنات، بازکردن میله چاه‌های مسدود قنات، حفر میله چاه جدید، بغل تراشی و نوکنی کوره قنات، کول گذاری مسیر کوره قنات، طوقه‌چینی و در پوش‌گذاری میله چاه های قنات، چهار طاق زنی، لایروبی هرنج قنات و اصلاح و بازسازی مظهر قنات، خاکبرداری و خاکریزی اطراف میله چاه ها است. با احیا و مرمت قنوات میزان آبدهی قنوات افزایش می یابد که باعث افزایش سطح زیرکشت و تامین آب مورد نیاز محصولات در طول فصل کشت و افزایش عملکرد محصولات کشاورزی در واحد سطح می شود.
افزایش عملکرد محصولات کشاورزی از دو جنبه افزایش درآمد اقتصادی کشاورزی و افزایش تولید محصولات کشاورزی در سطح ملی مهم است و از سوی دیگر افزایش سطح زیرکشت و عملکرد باعث اشتغال زایی روستاییان و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و بازگشت روستاییان شهرنشین به روستاها می شود.
* کارشناس طرح بازسازی و نوسازی قنوات گلستان
نظر شما