تهمینه غمخوار؛ بازار: در حالی که از هفته های گذشته شاهد سیطره طالبان در افغانستان با تصرف ولایات مختلف و حضور در ارگ ریاست جمهوری بوده ایم، اما پنجشیر با حضور جبهه مقاومت خارج از تصرف طالبان باقی مانده بود، چرا که این گروه تاکید داشت تا مشکل این ولایت را با گفت و گو حل و فصل خواهد کرد و نیازی به جنگ و درگیری نیست. اما، دو هفته ایست که عملا درگیری های نظامی با جبهه مقاومت پنجشیرآغاز شده و طی چند روز گذشته، چند موضع این ولایت آماج حملات قرار گرفته است.
این تحولات در حالی رخ داده است که اعضای طالبان پس از خروج آخرین نیروهای نظامی ایالات متحده از افغانستان و پایان جنگی ۲۰ ساله که با قدرت گرفتن مجدد طالبان همراه بود، در روز سه شنبه هفته گذشته با شلیک‌های هوایی به جشن پرداختند و سخنگوی آنان، در نشستی خبری در همان روز اعلام کرد که روز خروج نیروهای امریکایی لحظه‌ای تاریخی است و این گروه به این لحظات افتخار می‌کند که توانسته کشور را از دست یک قدرت بزرگ آزاد نماید.
از طرفی، در چند روز گذشته نیز برخی مقامات ارشد طالبان از جمله معاون سیاسی آنها به قندهار رفته و در رابطه با ساختار نظام آینده افغانستان با بزرگان افغان در حال گفت و گو بوده اند. بر همین اساس و طبق گزارش منابع آگاه، قرار بود تا طالبان در روز جمعه اقدام به تشکیل دولت جدید نمایند، در حالی که هنوز کابینه آنها مشخص نشده و ذبیح الله مجاهد تنها اعلام کرده که دولت جدید به زودی تشکیل خواهد شد اما هیچ وزیر زنی در کابینه نخواهد بود و تنها نیمی از افراد دولت فراگیر از وزرای پیشین می باشند.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع تحولات افغانستان و تاثیر آن بر روابط این کشور با کشورهای همسایه از جمله ایران، خبرنگار بازار گفتگویی با «سید احمد موسوی مبلغ» رئیس و مدیر مسئول «خبرگزاری اطلس» افغانستان و کارشناس مسائل این کشور انجام داده که در ادامه آمده است:
* با توجه به اینکه جنگ و ناامنی در افغانستان به اوج خود رسیده، بسیاری از ولایات در هفته های گذشته سقوط کرده و پنجشیر نیز هم اکنون شاهد درگیریهای طالبان و جبهه مقاومت است. اینگونه به نظر می رسد که طالبان در دولت آینده نقش بسیار مهمی دارند. از سوی دیگر، ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان اعلام کرده که دولت جدید به زودی تشکیل خواهد شد. با سلطه کامل این گروه در افغانستان، ما شاهد چه تاثیری در روابط تجاری این کشور و جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشور هم مرز و همسایه خواهیم بود؟
اساسا یکی از نگاههایی که کشورهای همسایه به طالبان دارند این است که در سایه امنیتی که احتمال می رود در حاکمیت این گروه به وجود آید، توسعه اقتصادی و مبادلات تجاری میان کشورها با دولت و مردم افغانستان افزایش پیدا کند. در همین راستا، پروژه «تاپی» که انتقال گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند را به عهده دارد، موضوع اقتصادی مهمی است.
اگر طالبان موفق به ایجاد یک حکومت متمرکز با تامین امنیت نسبی شود، در این صورت ما شاهد گسترش مراودات تجاری و اقتصادی همسایگان افغانستان به ویژه جمهوری اسلامی ایران با این کشور خواهیم بود
همچنین، چین اگر بتواند با طالبان به توافق برسد و مرز شمال شرق افغانستان در اختیار چین قرار گیرد تا از طریق این کشور بتواند مسیر صادرات خود به آسیای میانه را کوتاهتر و کم هزینه تر نماید، از نظر اقتصادی برای چینی ها فوق العاده حائز اهمیت است در حالی که هم اکنون از طریق اقیانوس هند یک مسیر طولانی ترانزیتی را برای مبادلات تجاری با آسیای میانه طی می کند. روسیه نیز چنین وضعیت مشابهی در رابطه با افغانستان دارد.
نگاه جمهوری اسلامی ایران به افغانستان نیز این است که این کشور به عنوان یکی از بزرگترین شرکای ایران در طول تحریم ها بوده که به عنوان یک مشتری دست به نقد نقش حائز اهمیتی ایفا خواهد نمود. اما مسئله این است که آیا طالبان توانایی ایجاد یک حکومت متمرکز با تامین امنیت نسبی را در جهت توسعه مبادلات تجاری با همسایگان خواهند داشت یا خیر. لذا، اگر طالبان موفق به ایجاد این حکومت با این شاخص شود، در این صورت ما شاهد گسترش مراودات تجاری و اقتصادی همسایگان افغانستان به ویژه جمهوری اسلامی ایران با این کشور خواهیم بود.
موسوی مبلغ: بعید است که طالبان بتوانند حکومتی را تشکیل دهند که امنیت به گونه ای که تامین کننده زیرساختها و نیاز مبادلات اقتصادی باشد، ایجاد گردد
تقریبا بخش عمده ای از نیازمندیهای مصرفی افغانستان در حوزه مواد غذایی و خوراکی و همچنین مواد شوینده و بهداشتی از سوی جمهوری اسلامی ایران تامین می شود. در نتیجه افغانستان بازار خوبی برای کالاهای ایرانی است و در حوزه های دیگر نیز امکان حضور سرمایه گذاران و تجار ایرانی در بازار این کشور از طریق توسعه زیرساختهای جاده ای و مبادلات بانکی و مسائل از این دست امکان پذیر می باشد. بنابراین، تحقق همه این موارد با ایجاد یک دولت متمرکز در این افغانستان ممکن می شود.
یکی از نیم نگاههای کشورهای منطقه و از جمله ایران به طالبان نیز بر همین مسئله متمرکز است، اما نکته مهم این است که بعید است که طالبان بتوانند حکومتی را تشکیل دهند که امنیت به گونه ای که تامین کننده زیرساختها و نیاز مبادلات اقتصادی باشد، ایجاد گردد.
* با توجه به توضیحات جنابعالی در خصوص بعید به نظر رسیدن ایجاد حکومتی متمرکز در افغانستان، در حال حاضر مشکلات و چالشهای پیش روی طالبان چیست؟
طالبان تقریبا با دو مشکل در افغانستان مواجه است: مسئله اول، بحث مقاومتهای مردمی است که علیه آنها وجود دارد و در پنجشیر همین مقاومت به ایجاد جنگ منجر شده است. موضوع دیگر، گروههای خودسری است که در بدنه طالبان حضور دارند و با شبکه های اطلاعاتی خارج از افغانستان در ارتباط هستند.
طراحی که از سوی کشورهای خارجی برای طالبان در نظر گرفته شده، ایجاد یک حکومت قوی و متمرکز در افغانستان نیست؛ زیرا نه پاکستان خواهان چنین مسئله ای است و نه امریکاییها و کشورهای عربی. طرحی که برای طالبان در نظر گرفته شده این است که از دل طالبان، گروههای تروریستی دیگری ایجاد شود که امنیت منطقه و از جمله آسیای میانه را به مخاطره اندازد. اگر چنین چیزی رخ دهد، تمام امیدها در جهت توسعه مبادلات اقتصادی افغانستان با همسایگان از بین خواهد رفت.
* از نظر شما حضور ۲۰ ساله خود نیروهای امریکایی در کشور افغانستان چه تاثیری بر اقتصاد و حکومت داری این کشور داشته است؟ با خروج سربازان این کشور چه سرنوشتی در انتظار افغانستان است؟
متاسفانه با اینکه میلیاردها دلار بودجه توسط کشورهای خارجی بالاخص امریکا وارد افغانستان شد، اما دو مشکل عمده در این میان قابل مشاهده بود. یکی اینکه بخش زیادی از این بودجه در قالب عقد قراردادها، تامین لوازم و مایحتاج و نیازمندی های خود خارجی ها به شرکتهای خارجی پرداخته شد و عملا به سوی امریکا و اروپا بازگشت.
تقریبا ۸۰ درصد از بودجه هایی که برای توسعه اقتصادی و فعالیتهای مدنی و اجتماعی که توسط کشورهای خارجی در افغانستان صورت گرفت، به نحوی در قالب قراردادهای مختلف مجددا به خود آنها بازگردانده شد
بر همین اساس، خارجی ها به منظور انجام کار و فعالیت در افغانستان، مستقیما بودجه خود را هزینه می کردند؛ یعنی اینطور نبود که آن بودجه را در اختیار دولت، وزارت خانه یا موسسات افغانستان قرار دهند. بلکه، آنها عملا به تامین نیازمندی های خود می پرداختند، خودشان برنامه ریزی کرده و طرح می نوشتند و به طراحی برنامه ها دست می زدند. بخش زیادی از این هزینه ها برای تامین نیازمندی ها و سخت افزارهایی بود که از خارج از افغانستان تامین می شد؛ یعنی تقریبا ۸۰ درصد از بودجه هایی که برای توسعه اقتصادی و فعالیتهای مدنی و اجتماعی که توسط کشورهای خارجی در افغانستان صورت گرفت، به نحوی در قالب قراردادهای مختلف مجددا به خود آنها بازگردانده شد.
در خصوص ۲۰ درصد باقی مانده بودجه هزینه شده در افغانستان، متاسفانه بودجه ها در زیرساختهای اقتصادی هزینه نشد. نه کارخانه های قابل توجهی در کشور احداث شد، نه سیستم حمل و نقل دچار یک تحول برجسته گردید تا به توسعه اقتصاد کمک نماید و نه در حوزه آب ها و توسعه کشاورزی و دامداری که اصلی ترین راه درآمد و مالی مردم افغانستان بود، اتفاق ویژه ای رخ داد. همچنین در خصوص تجارت کشور و اتصال آن به بازارهای جهانی نیز مسئله خاصی رخ نداد.
متاسفانه در تمامی حوزه ها هیچ اقدام زیربنایی از این بودجه وارد شده برای افغانستان صورت نگرفت. در نتیجه، حضور بیست ساله نیروهای امریکایی و خارجی از این منظر برای افغانستان برابر با فاجعه ای کلان قلمداد می شود. تقریبا در همان شرایطی که امریکاییها به افغانستان وارد شدند با همان شرایط مشابه این کشور را ترک کردند و هیچ پیشرفتی در اثر حضور آنها در افغانستان قابل مشاهده نمی باشد.
* هرچند مقامات افغانستان تلاش می‌کنند این کشور متأثر از تنش امریکا با ایران نباشند، اما نظر برخی از تحلیلگران این است که تاثیرات اقتصادی این تنش در افغانستان مشهود است. دیدگاه شما در این باره چیست؟
بله مقامات افغانستان به دلیل نیازهایی که به جمهوری اسلامی ایران دارند تلاش می کنند که متاثر از نقش امریکا و فشارهای این کشور نباشند. اما نقشی که جمهوری اسلامی ایران در انتقال نیازمندی های افغانستان از چابهار ایفا کرد، افغانستان را عملا از وابستگی مطلق به کراچی پاکستان نجات داد. این مسئله هم برای دولت افغانستان و همچنین امریکاییها مهم بود.
بنابراین، در چنین میدانهایی دولت افغانستان تلاش می کرد امریکاییها را مجاب کند تا نسبت به چنین مسائلی سخت گیر نباشد. اما امریکا، سخت گیری ها و فشارهای خود را اعمال می کرد. آنها تا جایی که امکان داشت تلاش می کردند که از کالای ایرانی در افغانستان استفاده نشود، مبادلات تجاری با جمهوری اسلامی با مشکل مواجه شود و مبادلات بانکی در اثر تحریم ها به سختی صورت پذیرد.
دولت افغانستان هم جز در مواردی که واقعا ناچار بود تن به انعقاد معامله با جمهوری اسلامی و همکاری با این کشور دهد، در بقیه حوزه ها غالبا مجبور بود که از امریکا تبعیت کند. لذا، از این منظر اقتصاد افغانستان متحمل آسیب های زیادی در سایه حضور امریکاییها شد.
*«سهیل شاهین» سخنگوی طالبان در هفته های گذشته اعلام کرده که حال حکومت کابل برچیده شده، یک حکومت فراگیر و نظامی اسلامی که در مورد آن با ایران و روسیه صحبت شده، بر سر کار خواهد آمد. منظور وی از حکومتی فراگیر و نظام اسلامی، آیا امارت اسلامی مد نظر طالبان است؟
حکومت فراگیری که مدنظر طالبان است، عملا حکومتی ساختاری نیست که در آن همه مردم افغانستان در ساختار قدرت حضور داشته باشند. یکی از مشکلاتی که در حال حاضر میان مخالفین افغانستان و جبهه پنجشیر با طالبان وجود دارد این است که آنها خواهان سهم گیری اقوام و گروههای مختلف برای حضور در ساختار قدرت هستند، یعنی آنها در تصمیم گیری های سیاسی میخواهند شریک باشند و حرفشان این است که اگر طالبان می خواهد تا جنگ در افغانستان خاتمه یابد، باید به عنوان یک گروه قومی که نگاهشان هم به افغانستان و مسائل آنها قومی می باشد، از این منظر کوتاه آمده و حقوقی را برای تمام مردم افغانستان به گونه ای عادلانه قائل شوند.
منتها، منظور طالبان از تشکیل حکومت همه شمول این است که حکومت مدنظر خودشان که امارت اسلامی است را ایجاد کرده و بعد به دلخواه خود از میان اقوام، کسانی را برای حضور در ساختار حکومت انتخاب کنند. حال اینکه این افراد تا چه اندازه صلاحیت، اعمال نفوذ و توانایی انجام کار داشته باشند، همچنان مبهم است. در عین حال امکان دارد که تعداد این افراد در هر زمانی کم و زیاد شده یا از سوی طالبان خلع مسئولیت شوند.
موسوی مبلغ: عملا بعید می دانم که طالبان توانایی حذف جبهه مقاومت و ایجاد یک حکومت همه شمول که به ثبات کشور و به رسمیت شناختن و پذیرش از سوی جامعه جهانی می انجامد را داشته باشد
بنابراین، آنچه که مدنظر طالبان است، شریک کردن اقوام در ساختار قدرت نیست، بلکه استفاده نمادین، سمبلیک و حتی ابزاری از برخی از چهره های اقوام در ساختار قدرت است. لذا، به نظر می رسد ایجاد یک حکومت همه گیری که مدنظر مردم افغانستان و تامین کننده نیازهای آنها باشد، بسیار با آنچه که طالبان از حکومت همه شمول در نظر خواهند گرفت، فاصله دارد و به بحرانی دامن گیر در افغانستان تبدیل شده است.
انتظار این است که با توجه به اینکه جبهه مقاومت پنجشیر با طالبان به توافق نرسیده و بنابر گفته سخنگویان جبهه پنجشیر، طالبان تنها قصد داشته تا امتیازی را برای طالبان قائل شوند، این وضعیت جنگ در افغانستان تداوم یابد؛ در حالی که البته شرایطی که طالبان با برخوردهای نظامی بتواند این جبهه را نابود سازند، در حال حاضر احساس نمی شود. حتی ممکن است که اگر جبهه مقاومت توان تحمل در پنجشیر را داشته باشد، دامنه این جنگها به سایر ولایات نیز کشیده شود.
بنابراین، عملا بعید می دانم که طالبان توانایی حذف جبهه مقاومت و از طرف دیگر ایجاد یک حکومت همه شمول که به ثبات کشور و به رسمیت شناختن و پذیرش از سوی جامعه جهانی منجر می شود را داشته باشد؛ زیرا در میان خودشان نیز اختلاف نظرهای عمیق و تیره سیاسی وجود دارد. در حقیقت، آنها بر سر تقسیم قدرت و سهم خواهی هایشان در جهت تشکیل دولت جدید اختلافات زیادی دارند که این مسئله نشانگر آن است که این گروه دارای چالشهای عمیقی در میان خود می باشند.
نظر شما