بازار؛ گروه استان ها: خشکسالی در سال جاری به بالاترین حد خود در گلستان رسیده و ذخیره سدها استان کمتر از ۲۰ درصد است. در این بین برای حفظ کشاورزی و به خطر نیفتادن امنیت غذایی راهکارهای توسط مسئولان دنبال می شود که کشت فراسرزمینی، سیستم آبیاری نوین و احیای قنوات از جمله آن ها است.
قنات یکی از شگفت انگیزترین و قدیمی‌ترین سازه‌های آبی دست ساز بشر بوده که از گذشته برای استخراج آب های زیرزمینی در مناطق خشک و نیمه خشک مورد استفاده قرار گرفته است. سابقه استفاده از قنات در ایران به دوران هخامنشیان برمی‌گردد و قدیمی ترین قنات گلستان هم هزار سال قدمت دارد.
۳۴۴ رشته قنات در گلستان ثبت شده است
در شرایط کم آبی استان، ضرورت احیا و مرمت قنات ها افزایش یافته و می توان آن را یار کمی چاه ها و رودخانه ها معرفی کرد. کارشناسان تقویت سفره های زیرزمینی و دست یابی به منابع آبی بدون صرف انرژی را از مزایای احیای قنات معرفی می کنند.
طبق گفته مسئول قنوات جهاد کشاورزی گلستان، تعداد قنوات ثبت شده گلستان ۳۴۴ رشته بوده و حدود ۱۰۰ رشته ثبت نشده هم در گلستان وجود دارد همچنین باید گفت از ۳۴۴ قنات ثبت شده ۲۰۰ رشته قنوات فعال هستند و حدود ۸۰ رشته قنات فصلی و بقیه قنوات بایر هستند.
افشین قنبری جلودار با بیان اینکه شش میلیارد تومان از اعتبارات ملی و همچنین ۱.۵ میلیارد تومان هم از ردیف اعتبارات استانی برای مرمت و احیای در نظر گرفته شده است، افزود: قراردادی با قرارگاه بسیج سازندگی منعقد کرده که کل قنوات استان طی دو سال احیا و مرمت شود و البته برنامه زمانبندی قطعی نشده است.
احیا و مرمت قنوات در دستور کار بوده و برای امسال ۶ میلیارد تومان از اعتبارات ملی و همچنین ۱.۵ میلیارد تومان هم از ردیف اعتبارات استانی در نظر گرفته شده است
وی با بیان اینکه احیا و مرمت و بازسازی قنوات استان را با اولویت در دستور کار قرار داده و تلاش می‌کنیم با همکاری قرارگاه بسیج سازندگی طی دو سال آنها را به سرانجام برسانیم، افزود: ۴۰ درصد قنوات در گرگان، ۱۵ درصد در غرب گلستان و بقیه در شرق استان واقع شده و این امر نشان می دهد که جانمایی قنوات و تمرکز احیای این زیرساخت ها بیشتر باید در چه زمینه ای باشد.
۵ رشته قنات در دست احیا است
مسئول قنوات جهاد کشاورزی گلستان اضافه کرد: در حال حاضر پنج رشته قنات در دست مرمت و بازسازی است که شامل قنات ولیک آباد (گرگان)، حسین تات (گرگان)، قنات عباسی(شاهکوه)، هاشم زهی (علی آبادکتول) و روشن آباد (کردکوی) است. همچنین با اداره کل میراث فرهنگی هم هماهنگ شده و مقرر شد آنها پنج رشته قنات تاریخی را مرمت و بازسازی کنند.
قنبری جلودار با بیان اینکه قنات سرکلاته خرابشهر (چالایش) در کردکوی قدیمی ترین قنات در گلستان بوده و هزار سال قدمت دارد و در امتداد دیوار تاریخی تمیشه واقع شده است، ابراز کرد: عمق مادرچاه این قنات ۴۰ بوده و سه هزار متر طول دارد و سایر قنات های استان از ۵۰ تا ۱۵۰ سال عمر دارند.
وی با بیان اینکه قنوات برای کشاورزی استفاده شده و هر قناتی اراضی تحت پوشش خود را آبیاری می کند که البته این امر به طول قنات هم بستگی دارد، ابراز داشت: قنات جلین گرگان ۵۰ هکتار و قنات سرکلاته خرابشهر ۳۰ هکتار از اراضی را تحت پوشش قرار دارد. معمولاً از آب قنوات برای آبیاری کشاورزی به جز شالی استفاده شده و البته برخی از آنها هم در آبیاری شالی استفاده می‌شده است.
مزیت قنات ها
مسئول قنوات جهاد کشاورزی گلستان با بیان اینکه آب قنوات خوب و با کیفیت بوده و دبی آن ها به ۵۰ لیتر بر ثانیه می رسد و البته خشکسالی روی برخی از قنوات تأثیر گذاشته و دبی آن ها را تا نصف هم کاهش داده است، گفت: قنوات تنها جایی هستند که به پمپ، گازوئیل، برق و سوخت های فسیلی برای رساندن آب به مزارع و توزیع آن نیاز نداشته و هیچ سازه مکانیکی و الکترومکانیکال برای رسیدن به مزارع لازم ندارد و فنی بوده که گذشتگان آن را به بهترین شکل طراحی کردند.
قنوات تنها منابع آبی هستند که به پمپ، گازوئیل، برق و سوخت های فسیلی برای رساندن آب به مزارع و توزیع آن نیاز ندارد
قنبری جلودار در خصوص ضرورت وجود قنات در گلستان اضافه کرد: استان ما ایران کوچک بوده و مناطق خشک، معتدل، خزری، دشت و ... در آن وجود دارد و قنات ها آب را به پایین دست و دشت گرگان می رساندند به عنوان مثال قنات پزشکیان در گالیکش چهار کیلومتر طول داشته و مزارع را آبیاری می کرده است همچنین باید گفت هفت مقنی مطرح که همگی ۷۰ سال سینه به سینه فن قنوات را یاد گرفتند و آن را آموزش دادند مانند «هلالیان»، «زراعت کار» و «گلشنی» در گلستان وجود دارند که اکثراً از خراسان جنوبی وارد گلستان شده و آن فنون را از پدرانشان آموخته اند.
آبیاری ۱۰۰۰ هکتار از اراضی با قنات
مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری منابع آب شرکت آب منطقه‌ای گلستان نیز در گفتگو با بازار با بیان اینکه آبیاری حدود هزار هکتار از اراضی کشاورزی از طریق ۱۰۸ رشته قنات فعال انجام می‌شود، گفت: قنوات فعال گلستان ۳۲۴ کیلومتر طول دارد و هر قنات حدود ۹۰۰ متر است.
عبدالاحد باشقره بیان داشت: تخلیه آب هر قنات سالیانه به طور متوسط ۱۰۳ هزار مترمکعب و تخلیه سالیانه کل قنات‌های استان حدود ۱۱ میلیون و ۱۶۰ هزار متر مکعب محاسبه شده که حدود پنج میلیون مترمکعب از آب قنات‌های استان در فصل زراعی برای کشاورزی استفاده می‌شود.
آبیاری حدود هزار هکتار از اراضی کشاورزی از طریق ۱۰۸ رشته قنات فعال انجام می‌شود
وی با بیان اینکه تغییر اقلیم، استفاده بی رویه آب زیرزمینی در بخش کشاورزی، مالکیت مشاعی قنات ها و هزینه گزاف تعمیر و احیا و نگهداری قنات و به علاوه سهولت حفر چاه به ویژه چاه‌های حفر شده به روش دستگاهی و استحصال ساده تر آب از جمله عوامل تهدیدکننده قنات‌ها در سال‌های گذشته در استان بوده است، ابراز کرد: با توجه به کمبود منابع آبی ضرورت دارد تا قنوات احیا و مرمت شوند.
کارشناس طرح بازسازی و نوسازی قنوات گلستان هم در این خصوص به خبرنگار بازار گفت: احیا و مرمت قنات توسط مقنیان خبره انجام می شود که شامل عملیات لایروبی و ریزش‌برداری کوره قنات، بازکردن میله چاه‌های مسدود قنات، حفر میله چاه جدید، بغل تراشی و نوکنی کوره قنات، کول گذاری مسیر کوره قنات، طوقه‌چینی و در پوش‌گذاری میله چاه های قنات، چهار طاق زنی، لایروبی هرنج قنات و اصلاح و بازسازی مظهر قنات، خاکبرداری و خاکریزی اطراف میله چاه ها است.
حسین خیرآبادی افزود: با احیا و مرمت قنوات میزان آبدهی قنوات افزایش می یابد که باعث افزایش سطح زیرکشت و تامین آب مورد نیاز محصولات در طول فصل کشت و افزایش عملکرد محصولات کشاورزی در واحد سطح شود.
وی بیان کرد: افزایش عملکرد محصولات کشاورزی از دو جنبه افزایش درآمد اقتصادی کشاورزی و افزایش تولید محصولات کشاورزی در سطح ملی مهم است و از سوی دیگر افزایش سطح زیرکشت و عملکرد باعث اشتغال زایی روستاییان و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و بازگشت روستاییان شهرنشین به روستاها می شود.
با توجه به این که احیا قنوات سبب افزایش عملکرد مزارع و افزایش درآمد کشاورزان و روستانشینان می شود لذا ضرورت دارد در شرایط فعلی بازسازی این سازه های آبی در دستور کار قرار بگیرد. تلفیق شیوه ها کهن و مدرن راه برون رفت از خشکسالی و کم آبی بوده لذا باید مسئولان متولی با نگاه ویژه تری به شریان های زندگی در عمق زمین نگاه کنند.
نظر شما