نگاه چین به دولت جدید ایران؛ نگرش ضدامریکایی و موقعیت ژئوپلیتیک| چالشهای پیش روی یک رابطه

تهمینه غمخوار؛ بازار: پس از انجام مراسم تحلیف آیت الله رئیسی و آغاز به کار رئیس جمهور در دولت سیزدهم، سخنگوی وزارت خارجه چین اعلام کرد: ما اعتقاد داریم تحت رهبری رئیسی، ایران پیشرفت های بزرگتری را در زمینه های اقتصادی و اجتماعی کسب خواهد کرد در حالی که چین مراتب تبریکات خود را به مناسبت تحلیف رییس جمهور ابراهیم رئیسی ابراز می دارد.

در همین راستا، گلوبال تایمز روزنامه چاپ حزب کمونیست چین نیز نوشت: وقتی صحبت از سیاست خارجی دولت رئیسی می شود باید به بررسی برخورد او با غرب پرداخت. در این رابطه انتظار می رود که رئیسی در دفاع از منافع اقتصادی و امنیتی ایران موضع سختی را در پیش بگیرد و اولویت اصلی وی رسیدگی به مشکلات معیشتی ناشی از تحریم‌های آمریکا خواهد بود.

علاوه بر آن، گلوبال تایمز گزارش داد که برخی از تحلیلگران معتقدند رئیسی سیاست خارجی خود را بر استراتژی نگاه به شرق متمرکز می کند که این به معنای همکاری نزدیکتر با چین و روسیه در دولت جدید است. مهم اینکه، پیشرفت روابط ایران با چین و روسیه همیشه مورد حمایت حاکمیت در تهران بوده است. دولت رئیسی در چارچوب همکاری و سازوکارهای موجود با چین و روسیه عمل خواهد کرد و این امیدواری وجود دارد که روابط ایران با این دو کشور توسعه یابد.

 این روزنامه در ادامه عنوان کرد که دولت رئیسی به رویه دولت حسن روحانی ادامه خواهد داد و مناسبات نسبتا نزدیک با چین و روسیه را حفظ خواهد کرد. دولت او ممکن است توافق همکاری ۲۵ ساله با چین را توسعه دهد. اما این به معنی اتحاد جدی میان ایران، چین و روسیه نیست. پکن و مسکو نیز علاقه‌ای به چنین اتحادی نشان نداده‌ اند.

«آنتارا غوسال سینگ»، محقق چین در مرکز توسعه اجتماعی و اقتصادی (CSEP) مستقر در دهلی نو در خصوص روابط ایران و چین در دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی می گوید: از زمانی که ابراهیم رئیسی به عنوان هشتمین رئیس جمهور ایران سوگند یاد کرد، نگرانی های فزاینده ای در بین جامعه بین المللی مبنی بر این موضوع وجود دارد که چگونه تغییر سیاست ایران می تواند بر تعاملات خارجی آن تأثیر بگذارد و اینکه آیا ایران اکنون به چین نزدیک می شود و سرانجام به پیشگویی اتحاد چین، روسیه و ایران (احتمالاً شامل ترکیه ، پاکستان و کره شمالی) پی خواهد برد؟  اگر چنین شود، چگونه بر منافع ذینفعان مختلف منطقه از جمله هند تأثیر گذار خواهد بود؟

در واقع، روابط چین و ایران در سال های اخیر گرم شده و مناسبات آنها در سال ۲۰۱۶ به مشارکت استراتژیک جامع ارتقا یافته است. همچنین، ایران و چین به همراه روسیه از سال ۲۰۱۹ در اقدامی که تا حد زیادی نمادین است، رزمایش دریایی را در اقیانوس هند برگزار کرده اند.

علاوه بر آن، در مارس ۲۰۲۱، چین و ایران یک توافقنامه همکاری استراتژیک ۲۵ ساله را امضا کردند که این توافق عظیم ۴۰۰ میلیارد دلاری که پیش نویس آن در ژوئیه ۲۰۲۰ توسط رسانه ها فاش شد، زنگ خطری را در بسیاری از پایتخت های غربی و همچنین دهلی نو به صدا درآورد.

برخی از تحلیلگران بر این باورند که توافق تاریخی بین چین و ایران می تواند تغییری در بازی ژئوپلیتیک غرب آسیا ایجاد کند. در عین حال، سایر ناظران می گویند که راهبرد استراتژیک دو کشور بیش از حد مورد استفاده قرار گرفته است. 

برخی از تحلیلگران بر این باورند که توافق تاریخی بین چین و ایران می تواند تغییری در بازی ژئوپلیتیک غرب آسیا ایجاد کند 

در ارزیابی چینی ها، تصمیم پکن برای انعقاد چنین توافق گسترده ای با ایران ظرف چند روز پس از مذاکرات داغ این کشور با آمریکا در «اجلاس آنکوریج»، بخشی از «دیپلماسی اهانت آمیز چین در قبال ایالات متحده» است و این ایده به جامعه بین المللی منتقل شود که چین دیگر از ایالات متحده نمی ترسد  به طوری که یانگ جیچی، دیپلمات ارشد چین در اجلاس آنکوریج نیز بر این مسئله تاکید کرده است.  

بنابراین، استدلالها نشان می دهد که چین مدتهاست نسبت به منافع آمریکا حساس بوده و نزدیک به ۱۰ سال است که تبادلات با ایران در سطح بالایی نبوده است.

 با یک تغییر اساسی در سیاست، پکن اکنون می خواهد نشان دهد که مصمم است که به آمریکا مانند آغاز روند جهانی دلار زدایی ضربه بزند. همچنین، شکی نیست که چین به مزیت و موقعیت جغرافیایی ایران برای قرار گرفتن در محل اتصال آسیای مرکزی، غربی و جنوبی اهمیت می دهد.

علاوه بر این، جایگاه مناسب ایران در امور منطقه ای، نگرش ضدآمریکایی، منابع طبیعی فراوان و از طرفی نیاز مبرم به زیرساخت ها، سرمایه گذاری و فناوری خارجی، این کشور را به گزینه ترجیحی چین به عنوان کشور تکیه گاه برای ابتکار یک کمربند_یک جاده (BRI) تبدیل کرده است.  

جایگاه مناسب ایران در امور منطقه ای، نگرش ضدآمریکایی، منابع طبیعی فراوان و از طرفی نیاز مبرم به زیرساخت ها، سرمایه گذاری و فناوری خارجی، این کشور را به گزینه ترجیحی چین به عنوان کشور تکیه گاه برای ابتکار یک کمربند_یک جاده (BRI) تبدیل کرده است

چین مایل است سرمایه گذاری های خود را در زمینه انرژی و زیرساخت های ایران، از جمله احداث راه آهن از بندر چابهار به مشهد به عنوان بخشی از کریدور بین المللی حمل و نقل شمال به جنوب افزایش دهد. این کشور همچنین ایران را یک بازار مهم برای بین المللی سازی رنمینبی، ارتقاء فناوری ۵G چین و سیستم ناوبری موشک های ایران می داند.

چین، ایران را یک بازار مهم برای بین المللی سازی رنمینبی، ارتقاء فناوری ۵G چین و سیستم ناوبری موشک های ایران می داند

 با این حال، سیاست چین در قبال ایران همچنان با چالش هایی روبرو است. اول، عامل ایالات متحده است که در پکن به عنوان یکی از بزرگترین موانع در توسعه روابط نزدیک تر چین و ایران در نظر گرفته می شود و جامعه راهبردی چین نگران پیامدهای اقتصادی نزدیک شدن بیش از حد به ایران است.

با توجه به تجربه برند زد تی ای و هواوی چین، شرکت های چینی نسبت به تحریم های آمریکا حساس و نگران بوده اند. بنابراین، جای تعجب نیست که توافقنامه راهبردی ۲۵ ساله اخیر، موجب شود تا پکن به بحث گسترده ای در مورد آمادگی چین برای مقابله با تحریم های بیشتر ایالات متحده علیه شرکت های چینی سرمایه گذاری در ایران بپردازد.

در عین حال، علیرغم افزایش علنی اقدامات پیشین علیه آمریکا، به نظر می رسد که پکن تمایلی به تقسیم جهان به دو اردوگاه مشخص؛ یک ائتلاف غربی به رهبری ایالات متحده و یکی دیگر چین، روسیه، ایران و سایر کشورها ندارد. چین می خواهد اطمینان حاصل کند که دنیای غرب مانند موضوع یکپارچه سازی در موضوع جداسازی از چین، در مورد حقوق بشر، رفتار نمی کند.

امضای قرارداد سرمایه گذاری با اروپا و انعقاد توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع منطقه ای با برخی از متحدان نزدیک ایالات متحده، همگی به سمت هدف چین برای جلوگیری از تشکیل اردوگاه مشخص است.  

چالش دوم این است که اگرچه در سال ۲۰۱۶ ، ایران و چین متعهد شده بودند که تجارت خود را به ۶۰۰ میلیارد دلار در ۱۰ سال افزایش دهند، اما آمار نشان می دهد که پیشرفت چندانی در چند سال گذشته قابل مشاهده نبوده است.

در سال ۲۰۲۰، تجارت دوجانبه چین و ایران به ۱۴.۹۱ میلیارد دلار رسید که ۳۵.۳ درصد از ۲۳.۰۳ میلیارد دلار در مدت مشابه سال قبل کاهش یافته و به طور کلی، کمترین میزان در ۱۵ سال گذشته است.

 در ارزیابی چین، جدا از تحریم های ایالات متحده و تأثیر پاندمی کرونا، این چالش های اقتصادی داخلی ایران است که منجر به رکود در روابط تجاری چین و ایران شده به طوری که تحلیلگران چینی در رابطه با مشکلات اقتصادی مختلف با قدرت های غرب آسیا مانند ایران، مصر، عربستان سعودی و ترکیه هشدار می دهند.

 آنها از دیپلماسی چین در آسیای غربی برای تنوع بیشتر حمایت می کنند و تمرکز بیشتری را بر قدرت های متوسط ​​و کوچک نیز قرار می دهند تا خطرات سیاسی_اقتصادی را کاهش داده و بازده سرمایه گذاری بهتر را تضمین کنند.

جامعه راهبردی چین نسبت به پیوند شدید چین با ایران تردید دارد، زیرا ممکن است روابط پایدار چین با کشورهای مختلف آسیای غربی را پیچیده کند.

جامعه راهبردی چین نسبت به پیوند شدید چین با ایران تردید دارد، زیرا ممکن است روابط پایدار چین با کشورهای مختلف آسیای غربی را پیچیده کند

همانطور که ما شیائولین، رئیس موسسه تحقیقات خاورمیانه دانشگاه مطالعات بین المللی ژجیانگ توضیح داده است، تجارت فعلی چین با عربستان سعودی بسیار بیشتر از ایران است، در حالی که روابط اقتصادی و تجاری دوجانبه بین چین و اسرائیل گام های بلندی برداشته است. بنابراین؛ اینکه این کشورها چگونه می توانند نسبت به گسترش چین در ایران واکنش نشان دهند، نگرانی بزرگی برای چین است.

سومین چالش، افکار عمومی ایران است که از نظر چین چندان مطلوب نیست. به دلایل مختلف مانند خاطرات جنگ سرد یا اعتقادات اسلامی، بسیاری در ایران چین را مدافع کمونیسم  و کشوری ضد اسلامی می دانند. بر این اساس، گفتارهای مربوط به نئو امپریالیسم چین و «دیپلماسی تله بدهی» در جامعه ایران طنین انداز است. بر همین اساس، امضاء موافقتنامه ۲۵ ساله بین چین و ایران به شدت ناراحت کننده  بود که باعث ایجاد هیاهو در ایران شد.

استراتژیست های چینی همچنین بر این باورند که ایران تنها در چارچوب مصلحت اندیشی به چین به عنوان اهرمی علیه غرب نگاه می کند. به عنوان مثال، به گفته ناظران غرب آسیای چین، به دلیل بی میلی ایران و مشغله زیاد آن با ایالات متحده و اروپا، توافق ۲۵ ساله که در ابتدا در سال ۲۰۱۶ پیشنهاد شده بود، به تأخیر افتاد؛ اما اکنون این طرف ایرانی است که تبلیغات شدیدی را تنها برای اعمال فشار بر دولت بایدن در جهت  بازگشت به توافق هسته ای انجام می دهد.

استراتژیست های چینی همچنین بر این باورند که ایران تنها در چارچوب مصلحت اندیشی به چین به عنوان اهرمی علیه غرب نگاه می کند

این امر در چین تا حد زیادی به عنوان عدم صداقت یا تعهد بلند مدت ایران به چین تعبیر شده است. با توجه به پیچیدگی های داخلی پیچیده روابط چین و ایران، پکن انتظار دارد که سیاست تهران در قبال ابراهیم رئیسی علی رغم توافق راهبردی جامع بین این دو کشور، نامشخص و گزینشی باقی بماند.

با توجه به پیچیدگی های داخلی پیچیده روابط چین و ایران، پکن انتظار دارد که سیاست تهران در قبال ابراهیم رئیسی حتی با وجود توافق راهبردی جامع بین این دو کشور، نامشخص و گزینشی باقی بماند

عدم تمایل چین به درگیر شدن در سیاست دوقطبی به سبک جنگ سرد، علاقه آن به تأیید چندین کشور خلیج فارس در طرح جدید جاده ابریشم، محاسبات اقتصادی به همراه شکاف در اولویت های سیاست چین و ایران و افکار عمومی همگی عوامل مهمی هستند که همچنان جلوی بلندپروازی های چین در ایران را گرفته و در نتیجه فضای کافی برای بازیگران رقیب مانند هند و پیگیری منافع استراتژیک خود باقی می گذارد.