تهمینه غمخوار؛ بازار: دولت اردوغان مدت هاست با جار و جنجال درباره پروژه‌های کلان زیرساختی مانند فرودگاه‌ها و بزرگراه‌ها از آنها به عنوان نشانه قدرت روزافزون ترکیه یاد می‌کند. او حتی با وجود افزایش مخالفت ها در خصوص طرح ساخت یک آبراه مصنوعی تحت عنوان «کانال استانبول»، با برگزاری مراسم افتتاحیه آن در ۲۶ ژوئن، نشان داد که در حال پیشبرد این پروژه است، چرا که از نظر وی، افتتاح این پروژه، صفحه جدیدی را در تاریخ توسعه ترکیه باز کرده و به نوعی نجات اقتصاد استانبول در آینده است.
از دیدگاه رئیس جمهور ترکیه، این پروژه جنجالی موجب تقسیم افکار عمومی ترکیه در بسیاری از حوزه ها، از جمله مسائل زیست محیطی، مالی و همچنین امنیت ملی خواهد شد در حالی که احزاب مخالف به شدت مخالف این کانال هستند و تهدیدهایی از قبیل عدم پرداخت هزینه آن و خسارت احتمالی برگشت ناپذیر به محیط زیست را ذکر کرده اند.
همچنین، کانال استانبول می تواند یک چالش ناخواسته برای کنوانسیون مونترو ایجاد کند که بیشتر عبور کشتی های نظامی را از تنگه های ترکیه تنظیم می کند و به طور بالقوه تعادل را به ویژه در دریای سیاه بر هم می زند.
از نظر برخی از کارشناسان مسائل ترکیه، کانال استانبول دارای ابعاد ژئوپلیتیکی و گمانه زنی هایی مبنی بر این مسئله است که چین یا متحد منطقه ای اردوغان یعنی قطر در تأمین بودجه آن نقش مهمی ایفا خواهند کرد.
در همین راستا و بر اساس اهمیت اقدام جاه طلبانه اردوغان برخلاف مخالفتها و ایجاد مشکلات زیست محیطی، خبرنگار بازار گفتگویی را با «سید علی قائم مقامی» کارشناس مسائل ترکیه و پژوهشگر مسائل غرب آسیا در خصوص ویژگی های فنی این کانال و مسائل مربوط به عبور و مرور کشتی ها از این کانال ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
*ویژگی های فنی کانال استانبول که از نظر اردوغان صفحه جدیدی در تاریخ توسعه ترکیه باز خواهد شد و به نوعی نجات اقتصاد استانبول در آینده است، چیست؟
طرح کانال استانبول، یک کانال آبی است که از بخش اروپایی استانبول، دریای سیاه را به دریای اژه متصل می کند. این کانال به طول ۴۵ کیلومتر، پهنا ۲۷۵ متر، عمق ۲۰.۷۵ متر است که در دو طرف آن دو بزرگراه چهارباندی به عرض ۴۸ متر و شش پل ایجاد و احداث خواهد شد.
هزینه ساخت آن نیز رقمی برابر ۷۵ میلیارد لیرترک معادل ۱۵ میلیارد دلار محاسبه شده است. حجم خاکبرداری کانال نیز یک میلیارد و دویست میلیون متر مکعب است که به سواحل دریای سیاه منتقل و سازه های دریایی ایجاد خواهد شد.
همچنین، گفته می شود که کانال استانبول، کانال آبی بین دریای مرمره و دریای سیاه است و ترافیک عبور کشتی را تسهیل کرده و امنیت استانبول را تامین و حفظ خواهد کرد. در منطقه اتصال دریای مرمره با کانال استانبول تا سال ۲۰۲۳، یکی از دو شهر ۲۵۰ هزار نفری احداث خواهد شد.
علاوه بر آن، گذرگاه کانال استانبول از دریاچه کوچک چکمچه آغاز و از منطقه آوجیلار، از طول دریاچه سد سازلی دره پیشروی کرده و از غرب دریاچه ترکس و امتداد محله دوروسو عبور و به دریای سیاه متصل خواهد شد.
بدین ترتیب در استانبول دو شبه جزیره و یک جزیره احداث خواهد شد. منطقه مسکونی در اطراف کانال استانبول ۴۵۳ میلیون متر مربع مساحت خواهد داشت. این کانال که در طول هفت سال تکمیل خواهد شد و مدت بهره برداری مفید آن صد سال تعیین شده است، مساحتی برابر با ۲۶ هزار هکتار دارد.
همچنین، یک تونل زیرزمینی، یک مترو، دو خط راه آهن احداث خواهد شد و طرح آن با سه فرودگاه نیز ارتباط برقرار خواهد کرد.
بنابراین، علاوه بر تنگه استانبول، کانال استانبول نیز عبور کشتی ها را تسهیل و تسریع خواهد کرد و تعداد کشتی های عبوری از تنگه استانبول را کاهش خواهد داد. در حال حاضر تنگه استانبول تنها تنگه عبوری از دریای مدیترانه به دریای اژه و دریای مرمره به دریای سیاه است. قرار است که از کانال استانبول روزانه ۱۵۰ کشتی عبور کند و هر ۱۲ ساعت مسیر یک طرفه خواهد شد.
قرار است که از کانال استانبول روزانه ۱۵۰ کشتی عبور کند و هر ۱۲ ساعت مسیر یک طرفه خواهد شد
تنگه استانبول در نقاط کم عرض ۷۰۰ متر و در نقاط پهن زیاد ۴۲۰۰ متر عرض دارد. در نتیجه عرض کانال استانبول بسیار کمتر از عرض تنگه استانبول است.
* مراودات تجاری و عبور کشتی های تجاری از کانال استانبول به چه صورت انجام خواهد گرفت؟
کانال استانبول با سوالات مختلفی نظیر جنگ تجاری و عبور کشتی های جنگی روبرو است که آیا می توان با توسل به زور تنگه استانبول را بست و کشتی ها را وادار کرد که از کانال استانبول عبور کنند؟ قرارداد مونترو آزادی عبور کشتی ها را تضمین کرده است. تا زمانی که قرارداد مونترو در حال اجرا است، کشتی های تجاری را نمی توان به عبور از کانال استانبول وادار کرد.
اگر ترکیه عوارض عبور از کانال استانبول را افزایش دهد، کشتی ها برای پرداخت عوارض، عبور کمتر از تنگه استانبول را ترجیح خواهند داد. بدین سبب، کانال استانبول ممکن است تا درآمد قابل توجهی برای ترکیه تامین نکند، در حالی که تعداد عبور کشتی ها از تنگه استانبول نیز کاهش نخواهد یافت.
علاوه بر آن، ترکیه نمی تواند حجم ترافیک تنگه های مونترو را کاهش داده، کانال استانبول را فعال تر نموده، بودجه هزینه شده را جبران کرده و سودآور کند. در نتیجه هزینه بودجه عمومی کشور با یک بار شدید مالی روبرو خواهد شد. تنها منبع درآمد کانال استانبول ایجاد شهرهای کنار کانال استانبول و رانت حاصل از فروش آپارتمان ها و افزایش نرخ استخدام نیروی انسانی است.
تنها منبع درآمد کانال استانبول ایجاد شهرهای کنار کانال استانبول و رانت حاصل از فروش آپارتمان ها و افزایش نرخ استخدام نیروی انسانی است
اگر ترکیه کشتی های تجاری را وادار به عبور از کانال استانبول کند، ماده آزادی عبور کشتی های تجاری با هر نوع پرچم از تنگه های مونترو را نقض خواهد کرد. کشورهایی که بخواهند از کانال استانبول استفاده کنند، می توانند ادعا کنند که اصول قرارداد مونترو را نمی پذیرند.
در حقیقت، کشتی های تجاری و غیرنظامی در شبانه روز بدون توجه به نوع بار و پرچم کشتی ها حق عبور از تنگه ها را دارند در حالی که عبور آنها باید بدون ضرر و آسیب زدن و امن انجام گیرد.
اگر ترکیه کشتی های تجاری را وادار به عبور از کانال استانبول کند، ماده آزادی عبور کشتی های تجاری با هر نوع پرچم از تنگه های مونترو را نقض خواهد کرد
مهمترین ماده بسیار حساس و راهبردی قرارداد مونترو تعیین وزن، مدت عبور و مدت استقرار کشتی های جنگی در دریای سیاه است. عبور کشتی های جنگی در قرارداد مونترو محدود شده و ترکیه نمی تواند کشورهای دیگر را وادار کند که کشتی هایشان را از کانال استانبول عبور دهند؛ لذا، تنها کشتی های آنها به صورت داوطلبانه از کانال استانبول عبور خواهند کرد.
برای تشویق عبور کشتی ها از کانال استانبول، تعیین مبلغ عوارض عبور اهمیت زیادی دارد، زیرا مبلغ عوارض زیاد را کشتی ها نخواهند پذیرفت.
*یکی از مهمترین مفاد بسیار حساس و راهبردی قرارداد مونترو تعیین وزن کشتی های جنگی در دریای سیاه است. آیا از کانال استانبول هر نوع کشتی و با هر نوع وزن نامحدود می تواند عبور کند؟
مونترو امنیت ملی ترکیه و کشورهای ساحلی دریای مدیترانه را تامین و حفظ می کند. ادعا می شود که کانال استانبول تاثیر مثبتی بر تجارت و اقتصاد کشورهای ساحلی دریای سیاه دارد و همه کشورهای منطقه به ثبات سیاسی دست خواهند یافت. همچنین، تنگه های چاناک قلعه و استانبول با تکیه به قرارداد مونترو از اهمیت راهبردی سیاسی و اقتصادی برخوردار هستند و این پیمان، به همراه پیمان لوزان استقلال و حاکمیت ملی ترکیه را تضمین کرده است.
اگر کشورهای خارجی و شرکای ترکیه بخواهند تا برای احداث کانال استانبول سرمایه گذاری کنند، تعیین اصول و موقعیت کانال استانبول توسط ترکیه اهمیت زیادی دارد. اگر ترکیه مجوز عبور کشتی های جنگی بدون محدودیت درج شده در قرارداد مونترو را صادر کند، هم قرارداد مونترو را نقض و هم امنیت ملی کشورهای ساحلی دریای سیاه را به خطر خواهد افکند.
از آن جایی که تنگه های ترک در مسیر گذرگاه ها و خطوط لوله های انرژی نفت و گاز قرار دارد، به همین منظور، آمریکا برای تسلط بر تنگه ها و نفوذ موثر در دریای سیاه، تلاش کرده که روش ها و راه های جایگزین را پیدا کند و حتی قرارداد مونترو را تغییر داده و یا نابود نماید.
از آن جایی که تنگه های ترک در مسیر گذرگاه ها و خطوط لوله های انرژی نفت و گاز قرار دارد، به همین منظور، آمریکا برای تسلط بر تنگه ها و نفوذ موثر در دریای سیاه، تلاش کرده که روش ها و راه های جایگزین را پیدا کند و حتی قرارداد مونترو را تغییر داده و یا نابود نماید
آمریکا از اینکه بنا بر قرارداد مونترو نمی تواند به عنوان کشور غیر ساحلی کشتی های جنگی خود را در دریای سیاه مستقر کند، ناخرسند است. بدین سبب در سال ۱۹۸۲ میلادی پیشنهاد داد که در قرارداد حقوق بین المللی دریاها، رژیم آزادی عبور را درج و ثبت کند. از طرفی، آمریکا ممکن است که ترکیه را وادار کند تا بدون قید و شرط از طریق کانال استانبول ناو هواپیمابر و زیردریایی های هسته ای خود را به دریای سیاه منتقل کند.
آمریکا و سایر کشورهای غیر ساحلی باید برای عبور کشتی های جنگی از تنگه ها و ورود به دریای سیاه تابع باشند و از قبل اطلاع دهند زیرا مدت حضور، وزن کشتی ها، بار و سلاح های آنها محدود است. همچنین زیر دریایی ها و ناو هواپیما ها حق عبور ندارند؛ بدین سبب مخالف قرارداد مونترو هستند.
از سوی دیگر، ترکیه باید اعلام کند که تنها کشتی های تجاری از کانال استانبول عبور خواهند کرد و عبور کشتی های جنگی از تنگه های مونترو و منطبق بر اصول مونترو انجام خواهد گرفت.
ترکیه باید اعلام کند که تنها کشتی های تجاری از کانال استانبول عبور خواهند کرد و عبور کشتی های جنگی از تنگه های مونترو و منطبق بر اصول مونترو انجام خواهد گرفت
زیر سوال بردن قرارداد مونترو، امنیت ملی و تنگه ها و حاکمیت ترکیه بر تنگه ها را نیز زیر سوال خواهد برد و موقعیت حقوقی آنرا متزلزل خواهد کرد. ترکیه باید بر ادامه اصل عبور آزاد و حفظ مونترو تاکید کند. اگر کانال استانبول باعث شود که محدودیت عبور کشتی های جنگی از تنگه استانبول نقض شود، کشتی های جنگی در دریای مدیترانه هنگام عبور از تنگه چاناک قلعه یا داردانل و ورود به دریای مرمره از محدودیت های مندرج در قرارداد مونترو نجات نخواهند یافت.
اگر کانال استانبول باعث شود که محدودیت عبور کشتی های جنگی از تنگه استانبول نقض شود، کشتی های جنگی در دریای مدیترانه هنگام عبور از تنگه چاناک قلعه یا داردانل و ورود به دریای مرمره از محدودیت های مندرج در قرارداد مونترو نجات نخواهند یافت
اگر گفته شود که اصول مندرج در مونترو در کانال استانبول اجرا نخواهد شد و تنها کشتی های تجاری از کانال استانبول عبور خواهند کرد، کشورهای دیگر مخالفت کرده و خواهند گفت که همانگونه که کشتی های جنگی و تجاری آزادانه از کانال سوئز، پاناما و کیل عبور می کنند، از کانال استانبول نیز باید آزادانه عبور کنند.
«آلکسی یرخوف» سفیر روسیه در آنکارا درخصوص کانال استانبول اعلام کرده که اگر کانال استانبول رژیم حقوقی تنگه ها و دریای سیاه مونترو را نقض نکند، ترکیه صاحب اختیار است.
به طور کلی، اصول عبور از کانال استانبول از لحاظ تعیین وزن، نوع و راهنمای کشتی ها، میزان عوارض و رژیم حقوقی نامشخص است و باید تعیین شود. تعیین اصول کانال استانبول نباید اصول قرارداد مونترو را نقض و خدشه دار کند و مونترو را به بحث و مناقشه بکشاند.
*عبور کشتی های جنگی و نظامی از کانال استانبول به چه صورت است؟
عبور آزاد کشتی های غیر نظامی در دوران صلح و منافع ملی ترکیه تضمین شده و بنا بر پیمان مونترو برخی از امتیازها برای کشورهای ساحلی دریای سیاه شناخته شده است در حالی که عبور و استقرار کشتی های جنگی کشورهای غیر ساحلی محدود گردیده است.
در حقیقت، ترکیه با امضای قرارداد مونترو در زمان مناسب و دیپلماسی چند جانبه محدودیت حاکمیت خود را رفع کرده و محدودیت عبور کشتی های جنگی از تنگه ها در راستای تامین و حفظ امنیت این کشور و کشورهای ساحلی دریای سیاه اعمال شده است.
اگر در زمان جنگ، ترکیه در جنگ شرکت نکند، کشتی های تجاری آزادانه از تنگه ها عبور خواهند کرد و در صورتی که ترکیه نیز در جنگ شرکت کند، کشتی های تجاری که ارتباطی با کشور در حال جنگ با ترکیه نداشته باشند، به شرط عدم کمک به کشور دشمن ترکیه، حق دارند آزادانه با دریافت مجوز از مقامات ترکیه از تنگه ها عبور کنند.
ترکیه بر اساس پیمان مونترو، بدون قید و شرط از حق ایجاد استحکامات و استقرار نیروی نظامی در تنگه ها برخوردار است و احکام مربوط به عبور کشتی های جنگی را اجرا خواهد کرد. همچنین، این کشور حاکمیت خود را بر تنگه اجرا می کند و در هیچ یک از تنگه های جهان، به اندازه تنگه مونترو حقوق و صلاحیت به این کشور تفویض نشده است.
لذا اگر مونترو از بین برود، حاکمیت مطلق ترکیه بر تنگه چاناک قلعه و استانبول از بین خواهد رفت و امنیت ملی و منافع ملی آن تهدید خواهد شد، زیرا اگر جنگ سرد و یا جنگ آتشین بوجود آید، ترکیه نمی تواند از عبور کشتی ها و هواپیماهای جنگی، ناوهای هواپیمابر، زیردریایی ها از تنگه ها و ورود آنها به دریای سیاه پیشگیری کند. لذا، بی طرفی ترکیه نیز تحت فشارهای مختلف خدشه دار خواهد شد.
اگر مونترو از بین برود، حاکمیت مطلق ترکیه بر تنگه چاناک قلعه و استانبول از بین خواهد رفت و امنیت ملی و منافع ملی آن تهدید خواهد شد
*اگر کشتی های جنگی کشورهای غیر ساحلی از کانال استانبول عبور و وارد دریای سیاه شوند، تابع چه رژیم حقوقی خواهند شد؟
اگر ترکیه بخواهد که برخی از کشتی ها را به علت حمل مواد خطرناک به عبور از کانال استانبول وادار کند، کشورها نیز برای فسخ قرارداد مونترو اقدام خواهند کرد.
قرارداد مونترو، ورود کشتی های جنگی کشور های امپریالیستی مانند آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، ایتالیا که کشورهای ساحلی دریای سیاه نیستند را به دریای سیاه ممنوع کرده است.
قرارداد مونترو، ورود کشتی های جنگی کشور های امپریالیستی مانند آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، ایتالیا که کشورهای ساحلی دریای سیاه نیستند را به این دریا ممنوع کرده است
کانال استانبول به جای مونترو، باعث خواهد شد که عبور و ورود کشتی های جنگی به دریای سیاه با قراردادی جدید و به ویژه با اعمال فشار آمریکا در قیاس با قرارداد مونترو تسهیل شود.
در آن صورت روسیه به شدت نگران شده و واکنش شدید نشان داده و امنیت دریای سیاه شکننده تر خواهد شد. ترکیه همچنین حق و صلاحیت تحمیل عبور کشتی ها به بهانه حمل مواد خطرناک از کانال استانبول را ندارد.
*منتقدین و مخالفین این پروژه بر این باورند که کانال استانبول موجب بروز فاجعه زیست محیطی خواهد شد. نظر شما در این باره چیست؟
کانال استانبول نه تنها محیط زیست ترکیه، بلکه محیط زیست کشورهای دیگر را نیز تحت تاثیر خود قرار خواهد داد و مسئولیت تخریب محیط زیست بر عهده دولت ترکیه خواهد بود. همچنین، احداث مناطق مسکونی و شهری در کنار کانال، تاثیر زیست محیطی مخربی بر دریاها، خود استانبول، مسائل اقلیمی و ترافیک آن خواهد داشت.
این کانال اگرچه ظاهرا در کوتاه مدت به نفع ترکیه خواهد بود، اما در دراز مدت خسارت و آسیب غیر قابل جبران و بازگشتی بر ترکیه تحمیل خواهد کرد.
نظر شما