اقتصاد سماوری رو به رشد است/ عجین شدن هنر دست با صنعت در آذربایجان شرقی

بازار، گروه استان ها- آناهیتا رحیمی؛ زمین و زمان می‌گوید، هنرمندان در این صنعت بومی را تنها در گاراژ قریشی می‌توانی پیدا کنی. وقتی رسیدم چند لحظه‌ای به اذان مغرب نمانده بود اما هم چنان مشغول فعالیت بودند، گویی خسته نیستند و تا فرصت باقی است دل به کار می‌دهند. این گاراژ تا چشم کار می‌کند پر از مغازه‌های سماورسازی است که هنر دست آنها، همان هنری است که همه را برای نوشیدن یک چای داغ قند پهلو، دور هم جمع می‌کند.

مات و مبهوت مانده‌ام و نمی‌توانم تصمیم بگیرم که سراغ کدام یک از این مغازه‌ها بروم. یک باره نگاهم به مغازه‌ای می‌افتد که صاحب مغازه در یک صندلی برزنتی نشسته و شاگردش نیز روی زمین مشغول پاک کردن خاک اره چوب از روی سماورها است.

درب مغازه را باز کردم و با سلام و خدا قوت، وارد مغازه شده و خودم را معرفی کردم و پای صحبت اوستا و شاگرد این مغازه نشستم. مغازه‌ای که چندان بزرگ هم نیست اما هم نشینی سماورهای زغالی، گازی و برق زدن آنها، تو را چنان به حیرت وامی‌دارد که ناخودآگاه هوس یک چای داغ در این هوای سرد، قدری حواست را پرت می‌کند و تو را به گذشته‌هایی می‌برد که عطر خاک با آب و جارو کردن حیاط نقلی مادربزرگ، تمام فضا را پر می‌کرد و سماور ذغالی نیز گوشه حیاط، به جوش آمده است.

بودن در این مغازه، چیزی به جز مرور خاطراتی که از گذشته‌های نه چندان دور بر ذهنت مانده به ارمغان نمی‌آورد. گفت و گویم با ماهرترین سازنده سماورهای زغالی و گازی از جایی شروع شد که گویی هنر دست آقای صمدی، وی را مجبور ساخته تا کارگری را رها کند و از سال ۷۴، به این شغل روی آورد.

ساخت یک سماور مراحل مختلفی را طی می‌کند

حاج یوسف در حالی که مشغول بستن آچار شیر سماورهاست به سؤالات من نیز پاسخ می‌دهد و از روزهایی می‌گوید که اوضاع بازار خوب بود و همیشه حداقل دو نفر شاگرد داشت اما دیگر این بازار، بازار همیشگی نیست و یکی از شاگردانش رفته و یکی مانده است که پا به پای اوستای خود، عرق می‌ریزد.

فکر می‌کردم همه سماورهای زغالی و گازی، تنها در یکی از این مغازه‌ها ساخته می‌شود اما آقای صمدی می‌گوید : سماور تنها در این مغازه ساخته نمی‌شود؛ همه به صورت دسته جمعی در این گاراژ، در کار ساخت سماور هستند و یکی چرخ کاری، پرده کاری و خم کاری را انجام می‌دهد تا در نهایت یک سماور ساخته می‌شود.

سماور گازی بیشتر طرفدار دارد

صاحب این مغازه ادامه می‌دهد : سماور روگازی نداریم و تنها سماوری که ساخته می‌شود، سماور گازی و زغالی است؛ البته قبلاً سماور نفتی نیز وجود داشت اما دیگر نمی‌سازیم و در حال حاضر نیز انتخاب مشتری، بیشتر سماور گازی است.

همیشه کنجکاو بودم تا مراحل ساخت یک سماور را از نزدیک ببینم و آقای صمدی می‌گوید : ساخت سماور، مراحل بسیاری دارد که من، تنها سه مرحله چرخ کاری، پرده کاری و خم کاری را به شما گفتم و تا فراموش نکرده‌ام بگویم که رنگ سماورهای زغالی، زرد و رنگ سماورهای گازی که آبکاری می‌شود، سفید است.

صمدی، ۲۴ سالی می‌شود که در ساخت سماور، دستی توانا دارد اما افسوس که همواره دستان چنین هنرمندان حاذقی باید با  مشکلات نیز دست و پنجه نرم کند.

صاحب مغازه سماور سازی در گاراژ قریشی می‌گوید : نبود و یا کاهش برنز، از جمله مشکلاتی است که در این صنعت می‌توان از آن یاد کرد که همواره مشکلات ریز و درشتی را برای ما به وجود می‌آورد.

در مقابل افزایش قیمت برنز نیز، ما نمی‌توانیم قیمت‌ها را بالا ببریم چرا که هر روز خدا نمی‌توان قیمت‌ها را افزایش داد و برای مشتری، قیمت‌های مختلفی گفت که این نیز به خودی خود، موجب ضرر رساندن به ما می‌شود. وقتی یک سماور، حدود ۳ یا ۴ کیلو برنز در آن به کار گرفته می‌شود چگونه مشتری را قانع کنیم که ۴۰ هزار تومان نسبت به یک هفته پیش، افزایش یافته است.

اگر قیمت‌ها افزایش نیابد، فروش خوبی داریم

با این وجود که اتحادیه داریم اما متأسفانه حمایتی از ما انجام نمی‌گیرد؛ اگر تعاونی که در آن، سهمیه برنز وجود داشته باشد و به صنعتگران در این حوزه سماورسازی اختصاص یابد، قدری اوضاع خوب می‌شود.

اگر بازار فروش روی خوبی نشان دهد، آقای صمدی در طول یک هفته، ۱۰۰ عدد سماور گازی عرضه بازار می‌کند اما در صورت نبود فروش در بازار، همین ۱۰۰ عدد سماور در طول دو هفته به بازار عرضه می‌شود؛ اما چنین صنعت بومی در آذربایجان شرقی، صادرات مستقیمی ندارد.

نوسان موجب عدم تعادل در قیمت‌ها می‌شود

صاحب این مغازه سماور سازی، قدری هم از نوسان قیمت‌ها گله دارد و معتقد است اگر نوسانی در قیمت‌ها وجود نداشته باشد، بازار خوب است اما متأسفانه نوسان، موجب عدم تعادل در قیمت‌ها می‌شود.

در این مغازه، سماورهای زغالی و گازی کنار هم دست چین شده‌اند که به دلخواه مشتری، لیتر سماورها انتخاب می‌شود؛ البته آنطور که آقای صمدی گفت، لیتر سماورهای گازی، ۶ تا ۳۰ لیتر و لیتر سماورهای ذغالی نیز، ۱ لیتر تا ۳۰ لیتر می‌باشد.

در این میان سراغی از قیمت سماورها نیز گرفتم که قیمت یک سماورهای زغالی حدوداً از ۱۲۵ هزار تومان تا یک میلیون و ۲۰۰ هزارتومان متغیر است و البته قیمت سماورهای گازی نیز حدوداً از ۴۵۰ هزار تومان تا یک میلیون تومان شروع می‌شود.

چیزی که آقای صمدی تأکید بیشتری بر آن داشت، این بود که از قدیم، جنس سماورها از برنز می‌باشد و سماور به غیر از برنز از جنس دیگری به سختی ساخته می‌شود.

عطر چای زغالی بسیار دلچسب است

ساعتی که در این مغازه سماورسازی در گاراژ قریشی بودم، ناخودآگاه صحبتی هم از طعم چای زغالی که همان سماور زغالی است به میان آمد؛ چیزی که ذهنم را به خود مشغول ساخته بود این بود که چه چیزی، طعم خاصی به چای زغالی می‌بخشد که طرفداران بسیاری دارد که آقای صمدی می‌گوید : طعم چای زغالی خیلی دلچسب است و این چای، عطر زغال به خود می‌گیرد و به این دلیل بیشتر دلچسب می‌شود و باید گفت در این دوره و زمانه برخی از خانواده‌ها از چای ساز استفاده می‌کنند که طعم چایی سماورهای زغالی و گازی با چایی که در چای ساز دم می‌کشد، زمین تا آسمان فرق می‌کند.

صنعت سماورسازی در استان آذربایجان شرقی یک صنعت بومی است که جزو یکی از اساسی‌ترین نیازها در هر منزلی است اما هر بار که به سراغ چنین صنعت‌ و هنرمندان حاذقی رفتیم با مشکلات ریز و درشتی در صنعت آنان روبرو شدیم که قدری عرصه فعالیت را برای آنان تنگ می‌کند. چنین صنعت بومی در شهر اولین‌ها باید همواره مورد توجه مسئولان ذی ربط قرار گیرد تا مشکلات رفع و صنعتگران نیز با خیال آسوده دل به کار دهند.