تهمینه غمخوار؛ بازار: پس از پایان جنگ قره باغ و اعلام آتش بس میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، رهبران دو کشور با میانجیگری روسیه بیانیه سه جانبه ای را امضا کردند که به نوعی گشایش و فعال شدن جدی کریدور زنگزور بود، چرا که منطقه مورد اختلاف دو طرف جایی بوده است که ارمنی ها آن را «سونیکس» و در جمهوری آذربایجان آن را «زنگزور» می نامند و حال مطابق با توافقنامه سه جانبه، از این منطقه باید مسیری عبور کند که باکو را به منطقه نخجوان و ترکیه متصل می کند.
در همان زمان، علی اف اعلام کرد که در جلسات سه جانبه کارگروه در سطح معاونان نخست وزیران آذربایجان، ارمنستان و روسیه در خصوص موضوع ساخت کریدور «زنگزور» گام های بسیار جدی برداشته شده و آذربایجان آماده شده تا کریدور زنگزور را برقرار کند در حالی که ارمنستان نیز اعلام کرد که آذربایجان طبق توافقات بدست آمده و اسناد منتشر شده می تواند تنها به کریدوری دست یابد که ارمنستان از طریق خاک آذربایجان و نخجوان کسب میکند.
عده ای از کارشناسان معتقدند که طبق بند نهم این آتش بس، قره باغ نخجوان از خاک ارمنستان و کریدور «زنگزور» به آذربایجان متصل خواهد شد که در این میان نه آذربایجان، بلکه ترکیه خواهد بود که از بند مذکور در آتش‌بس منتفع خواهد شد.
از طرفی با توجه به این که آذربایجان نیز موافقت خود را در گشودن این کریدور از مسیر ایران اعلام کرده، عده ای از تحلیلگران بر این باورند که ایران که از سالها پل اتصال شرق به غرب در مسیر جاده ابریشم بوده، پس از ایجاد کریدور «زنگزور»، اهمیت خود را به‌عنوان پل شرق به غرب با توجه به موقعیت ژئوپلتیک ایران و درآمد ترانزیتی ناشی از آن از دست خواهد داد در حالی که برخی دیگر عقیده دارند که در صورتی که کریدور نخجوان از خاک ایران عبور کند، در آن صورت، همگرایی کشور با اقتصاد جهانی تسریع خواهد یافت.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع مطرح شدن و قرار گرفتن مسیر ایران در کریدور زنگزور بر روی میز دولت باکو و رویکرد ترکیه و روسیه و خود ارمنستان به این موضوع که آیا اجازه این موضوع داده می شود یا خیر، خبرنگار بازار گفتگویی را با «اندرو کوریبکو»، نویسنده، تحلیل‌گر ارشد سیاسی و عضو هیئت علمی موسسه مطالعات استراتژیک و آینده‌پژوهی دانشگاه دوستی روسیه در خصوص این کریدور ترتیب داده است.
حوزه‌های پژوهشی کوریبکو، این نویسنده آمریکایی ساکن روسیه سیاست خارجی و ژئوپلیتیک روسیه، استراتژی ایالات‌متحده در اوراسیا، تاکتیک‌های تغییر رژیم، انقلاب‌های رنگی و جنگ های نامتعارف است. کتاب او «جنگ‌های ترکیبی: رویکرد غیر مستقیم انطباقی برای تغییر رژیم» اوضاع سوریه و اوکراین را مورد تجزیه وتحلیل قرار می‌دهد و از الگوی جدیدی از جنگ استراتژیک توسط ایالات‌متحده پرده برمی‌دارد.
مشروح مصاحبه به شرح زیر است:
* احتمال دارد که مسیر مستقیم زنگزور به سرزمین اصلی آذربایجان با مشکلاتی مواجه شود در حالی که مسیر ایران هم بر روی میز دولت باکو قرار گرفته است. با توجه به این مسئله، رویکرد ترکیه، روسیه و خود ارمنستان نسبت به این موضوع چگونه است؟ آیا به ایران اجازه چنین کاری داده خواهد شد؟
روسیه و ترکیه از رفع انسداد و قطع کلیه روابط اقتصادی و حمل و نقل منطقه ای میان مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان پشتیبانی می کنند. این آتش بس به طور خاص در قالب توافقنامه ای با وساطت و میانجیگری مسکو از نوامبر ۲۰۲۰ مقرر صورت گرفت و مقرر شد که ساخت کریدوری آغاز شود که جمهوری آذربایجان آن را زنگزور می نامد که البته این اصطلاح مورد اختلاف ارمنستان است چرا که نگران است که این ادعاهای ارضی نسبت به استان سیونیک خود باشد که کریدور پیشنهادی از مسیر آن عبور می کند.
البته هراس ایروان بی اساس است، زیرا طبق توافقنامه آتش بس، باید کنترل و نظارت بر ارتباطات حمل و نقلی توسط دفاتر خدمات مرزبانی و امنیتی فدرال روسیه اعمال شود و صورت گیرد. از آنجا که روسیه و ارمنستان متحدان دفاعی متقابل از طریق سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری مسکو (CSTO) هستند، انتظار اینکه هر کدام از این دو کشور از شریک خود در قفقاز جنوبی در صورت بروز هرگونه تجاوز از طرف آذربایجان و یا ترکیه، به ویژه در خصوص کریدور زنگزور یا استان سیونیک دفاع نکند، غیر واقعی است.
ارمنستان امیدوار است که توجه کشورهای اروپای غربی مانند فرانسه را به خود جلب کند تا بتواند آنها را در برابر روسیه برای ورود به بازیهایی ترغیب کند تا به بهترین شکل از هر دو سود ببرد
نگرانی های ارمنستان به احتمال زیاد به دلایل سیاسی داخلی و بین المللی مرتبط است. در درجه نخست، دولت این کشور می خواهد به اجابت کردن درخواست ملی گرایان ادامه دهد تا از خود در برابر اتهاماتی بر دولت وارد است که منافع کشور در اواخر سال گذشته فروخته شده، دفاع کند.
دربعد دوم، ارمنستان امیدوار است که توجه کشورهای دیگر به ویژه کشورهای اروپای غربی مانند فرانسه را به خود جلب کند تا بتواند آنها را در برابر روسیه برای ورود به بازیهایی ترغیب کند تا به بهترین شکل از هر دو سود ببرد. این یک سیاست بسیار غیرمسئولانه است.
* طرح ۳ + ۳ یا شش جانبه ایران بدان معناست که کشورهایی مانند ایران، ترکیه و روسیه به علاوه سه کشور قفقاز جنوبی از جمله گرجستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان با یکدیگر همکاری نمایند. در این حالت، راه اندازی طرح شش گانه ترانزیت منطقه قفقاز با حضور ایران علاوه بر کمک به طرح اوراسیای روسیه و در برگرفتن کشورهای آسیای میانه و حوزه قفقاز، به نوعی رقیب طرح یک کمربند_یک جاده است. ارزیابی و نظر شما در این باره چیست؟
طرح ۳ + ۳ یا شش گانه ایران کاملاً منطبق با پلت فرم پیشنهادی جمهوری آذربایجان مبنی بر ادغام منطقه ای شش جانبه، مشارکت اوراسیای بزرگ روسیه (GEP) و طرح یک کمربند_یک جاده چین (BRI) است. چشم انداز مشترک آنها ارتباط نزدیکتر کشورهای همسایه برای ایجاد یک منطقه اقتصادی بزرگتر است که پس از آن می تواند نقش بیشتری در سناریوهای در حال تکامل ژئواکونومیک اوراسیا ایفا کند. بنابراین، این کریدورها مکمل یکدیگر هستند و در رقابت با یکدیگر نیستند. همه این کشورها طرفدار ادغام، منطقه ای سازی و انسجام و همگرایی اوراسیا هستند.
طرح ۳ + ۳ یا شش گانه ایران کاملاً منطبق با پلت فرم پیشنهادی آذربایجان مبنی بر ادغام منطقه ای شش جانبه، مشارکت اوراسیای بزرگ روسیه (GEP) و طرح یک کمربند_یک جاده چین (BRI) است
* آیا کریدور زنگزور تهدیدی برای منافع ایران در قفقاز است؟
این کریدور تهدید نیست، بلکه چالشی است که ایران را ملزم به انعطاف پذیری بینش اقتصادی_ژئواکونومیک خود می کند. پیش از درگیری سال گذشته، ارتباط سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان با نخجوان از طریق شمال ایران تسهیل شده بود، زیرا باکو نمی توانست از طریق مسیر قره باغ تحت اشغال ارمنستان عبور کند. کریدور زنگزور وابستگی ترانزیتی جمهوری آذربایجان به ایران را کاهش داده و شاید با گذشت زمان کاملاً از بین ببرد. این امر ایجاب می کند که ایران نقش اقتصادی منطقه ای خود را مجدداً تصور کند و اقدامات اقتصادی فعالانه تری را در قفقاز انجام دهد.
کریدور زنگزور وابستگی ترانزیتی آذربایجان به ایران را کاهش داده و شاید با گذشت زمان کاملاً از بین ببرد
* به دنبال آتش بس و میانجیگری روسیه در روابط جمهوری آذربایجان و ارمنستان، مفسران روسی اعلام کردند که مسکو به ترکیه اجازه داده است که نقش اساسی بین المللی در قفقاز جنوبی داشته باشد. آنچه توافق قره باغ را برای روسیه خطرناک می کند، احتمال از دست دادن قفقاز و حتی بیشتر است و روسیه دیگر متحد، حتی متحد فرضی ندارد. نظر شما در رابطه با این تفسیر چیست؟
کاملاً با تمام این ارزیابی ها مخالفم. ترکیه طرف قرارداد آتش بس با میانجیگری روسیه در ماه نوامبر نبود، اما بلافاصله پس از آن پیمان دوجانبه جداگانه خود را با جمهوری آذربایجان منعقد کرد تا نیروهای خود را برای نظارت بر آتش بس در آنجا مستقر کند. بنابراین روسیه از آنجا که آنکارا و باکو این کار را به تنهایی به عنوان حق حاکمیت خود انجام دادند، اجازه انجام چنین اقدامی را به ترکیه نداد؛ اگرچه روسیه به گونه ای انعطاف پذیرانه با این سناریوی قابل پیش بینی منطبق شد و به طور عملی تصمیم به همکاری با ترکیه گرفت.
نفوذ ترکیه حتی پیش از درگیری سال گذشته در قفقاز جنوبی در حال افزایش بود، اما بر اساس «بیانیه شوشا» در تابستان امسال که به طور جامع اتحاد خود را با آذربایجان تقویت کرد، رسماً نهادینه شد.
روند کلی در این منطقه از فضای پس از اتحاد جماهیر شوروی و همچنین مناطق دیگر این است که روسیه تحت شرایط ژئواستراتژیک جهانی که عمدتا خارج از کنترل آن است مجبور می شود مدل رهبری خود را از به اصطلاح انحصار به انطباق تغییر دهد.
نفوذ ترکیه حتی پیش از درگیری سال گذشته در قفقاز جنوبی در حال افزایش بود، اما بر اساس «بیانیه شوشا» در تابستان امسال که به طور جامع اتحاد خود را با آذربایجان تقویت کرد، رسماً نهادینه شد
مقصود از این امر این نیست که روسیه آگاهانه به دنبال انحصار امور شرکای خود است و از این رو کنترل کامل بر تحولات منطقه ای در دفاع از منافع ملی خود را همانطور که می فهمد حفظ می کند، اما فقط برخی از ناظران می توانند توصیف کنند که نتیجه به گونه ای ناخواسته هرچند تحریک آمیز باشد. این مدل با گذار جهانی به چند قطبی، به تدریج منسوخ می شود و تبدیل تدریجی آن به سمت انطباق پذیری می باشد.
این امر در واقع انطباق عملی ترکیه در قفقاز جنوبی، چین در آسیای میانه و غیره است در حالی که و به این شرط که به منافع روسیه آسیب نرساند.
به همین دلیل روسیه به شدت مخالف گسترش شرقی ناتو به سمت مرزهای غربی خود است، زیرا این بلوک نظامی برخلاف آنکارا و پکن آشکارا مسکو را دشمن خود می داند. هنوز هم، برخی در روسیه نگران انگیزه های استراتژیک بلند مدت ترکیه هستند، هرچند چالش نهفته احتمالی آن را فعلاً قابل کنترل می دانند.
روسیه به شدت مخالف گسترش شرقی ناتو به سمت مرزهای غربی خود است، زیرا این بلوک نظامی برخلاف آنکارا و پکن آشکارا مسکو را دشمن خود می داند
در پاسخ به اظهارات روسیه مبنی بر عدم باقی ماندن متحدان منطقه ای، این یک ارزیابی در واقع نادرست است، زیرا ارمنستان هنوز عضو پیمان امنیت جمعی CSTO به رهبری مسکو است. به علاوه، فقط به این دلیل که جمهوری آذربایجان بخشی از این ساختار نیست و بنابراین رسماً متحد نیست، نمی توان به این کشور به عنوان رقیب یا بدتر بودن نگریست. در واقع، روابط دوجانبه هرگز بهتر نبوده است و همه اینها به دلیل موضع عمل گرایانه روسیه در قبال درگیری های سال گذشته در امتناع از حمایت آشکار از یک طرف است.
روسیه همچنین طرفدار پلت فرم پیشنهادی ادغام منطقه ای شش جانبه جمهوری آذربایجان است که با مشارکت اوراسیای بزرگ مسکو همسو است. پس از اجرای موفقیت آمیز این طرح، ارتباط روسیه با کشورهای قفقاز جنوبی و همچنین کشورهای بزرگ همسایه منطقه از جمله ایران و ترکیه تسهیل می شود. تقویت وابستگی پیچیده اقتصادی بین همه آنها حداقل از لحاظ تئوری خطرات رفتار یکجانبه هر بازیگری را کاهش می دهد زیرا بی ثباتی حاصل می تواند به منافع خود آسیب برساند.
پس از اجرای موفقیت آمیز طرح شش گانه، ارتباط روسیه با کشورهای قفقاز جنوبی و همچنین کشورهای بزرگ همسایه منطقه مانند ایران و ترکیه تسهیل می شود
* یکی از قراردادها و کریدور هایی که می تواند در رابطه با زنگ زور مرتبط باشد کریدور حمل و نقل شمال به جنوب (NSTC) است. آیا موقعیت NSTC و مشارکت ایران در این کریدور به خطر می افتد؟
خیر، کریدور زنگزور و شمال_جنوب پروژه های مکمل یکدیگر هستند. مورد اول تجارت شرق و غرب را تسهیل می کند، در حالی که کریدور دوم همان تجارت شمال و جنوب را انجام می دهد. آنها در کنار هم به ادغام نزدیکتر قفقاز جنوبی و قدرتهای بزرگ همسایه پیرامون این منطقه کمک خواهند کرد که منافع استراتژیک جمعی آنها را پیش می برد.
اولویت ایران باید متمرکز کردن فعالیتهای مربوط به کریدور نستراک در تقویت ادغام با قفقاز جنوبی باشد و نه تمرکز بیشتر بر هدف گسترده تر آن برای تسهیل تجارت روسیه و هند. به این دلیل که حمایت هند از تحریم های یک جانبه ایالات متحده تا حد زیادی مانع اجرای چشم انداز اولیه این پروژه شد. بنابراین تهران باید تمرکز بیشتری بر روی کشورهایی داشته باشد که از تجارت با آن ترسی ندارند.
اولویت ایران باید متمرکز کردن فعالیتهای مربوط به کریدور نستراک در تقویت ادغام با قفقاز جنوبی باشد و نه تمرکز بیشتر بر هدف گسترده تر آن برای تسهیل تجارت روسیه و هند
با گذشت زمان، ایران می تواند در مورد احیای هدف اولیه NSTC و تسهیل تجارت اروپای شرقی و آسیای جنوبی تجدید نظر کند. بر اساس اظهارات محمدرضا ناظری کنسول ایران در پاکستان از اواسط ماه جولای احتمال دارد که این مسئله زودتر از حد انتظار رخ دهد و حتی پاکستان جای هند را به عنوان لنگرگاه شرقی این چشم انداز بگیرد.
اکسپرس تریبون پاکستان گزارش داده که وی در اولین جلسه نشست تسهیل تجارت پاکستان و ایران به حضار گفته است که آنها می توانند پتانسیل تجارت ترانزیتی با روسیه را در میان سایر فرصتهایی که کشور از نظر موقعیت استراتژیکی برای آنها فراهم می کند، کشف کنند. این یک گزینه مناسب برای هند است، زیرا روابط روسیه و پاکستان به سرعت در موازات روابط ایران با شریک چینی آن دو بهبود می یابد.
توافقنامه مشارکت راهبردی ۲۵ ساله چین و ایران در ماه مارس به مرور شاهد انجام سرمایه گذاری بیشتر جمهوری خلق در زیرساختهای جمهوری اسلامی با گذشت زمان خواهد بود. این مسئله می تواند منجر به جایگزینی چین در نقش پیش بینی شده هند در کریدور شمال _ جنوب شود. در نتیجه، ایران به جای روسیه و هند به عنوان پلی بین روسیه و پاکستان عمل کند، اگرچه اگر بخواهد روسیه می تواند از نستراک برای تجارت با هند نیز استفاده کند.
توافقنامه مشارکت راهبردی ۲۵ ساله چین و ایران در ماه مارس به مرور شاهد انجام سرمایه گذاری بیشتر جمهوری خلق در زیرساختهای جمهوری اسلامی با گذشت زمان خواهد بود
با این حال، فعلاً چنین برنامه های بلندپروازانه ای بسیار دور از تصور است. بنابراین بهتر است که ایران به منظور تقویت استقلال اقتصادی پیچیده بین خود و پنج کشور مربوطه، تمرکز خود را بر گسترش ارتباطات کریدور شمال_جنوب در قفقاز جنوبی بگذارد چرا که موفقیت در این جبهه می تواند موجب ایجاد علاقه بیشتر در بین آن کشورها برای هدف گسترده NSTC در تسهیل تجارت آنها با آسیای جنوبی شود.
نظر شما