بازار؛ گروه کشاورزی: بحران کم آبی در دنیا روند رو به رشدی دارد و کشورهای بسیاری از جمله ایران در حال حاضر با این بحران دست و پنجه نرم می کنند. با این وجود کشورهای توسعه یافته بسیاری در بخش کشاورزی خود به عنوان یکی از بخش های پرمصرف، اقدام به استفاده و بهره گیری از روشهای نوین آبیاری کرده اند تا از این طریق تاثیر بحران کم آبی را بر تامین امنیت غذایی خود به حداقل برسانند.
در ایران نیز از چند دهه گذشته از روشهایی نوین آبیاری استفاده می شود و اگرچه برخی کارشناسان معتقدند روشهایی آبیاری که در اینجا به عنوان روشهای نوین استفاده می شود در کشورهای پیشرفته، روشهایی منسوخ شده محسوب می شود، با این وجود در حال حاضر یکی از روشهای نوین آبیاری با راندمان ۹۵ درصد آبیاری به طور نسبتا محدود در برخی استان ها از جمله کرمان و یزد استفاده می شود و در حال توسعه است. گفتنی است روش آبیاری زیر سطحی اگرچه در سال ۹۴-۹۵ مورد تایید قرار گرفت و عملا وارد حوزه اجرا شد اما از سال ۱۳۹۰ به صورت پایلوت در شهرهای انار و یزد اجرا شده بود.
در این راستا خبرنگار خبرگزاری بازار گفتگویی با «عباس زارع» مجری سابق طرح توسعه سامانه های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی که غالبا این روش در دوره تصدی گری وی اجرایی شده، انجام داده است که در ادامه می خوانید.
*به عنوان سوال اول در خصوص تاریخچه استفاده از سیستم آبیاری زیرزمینی تراوا در کشور و کارایی آن توضیح بدهید.
سیستم آبیاری زیرزمینی که به آبیاری زیر سطحی معروف است عمدتا در ارتباط با باغات پسته در استان کرمان اجرایی شده است. در واقع آبیاری زیرسطحی در دو حالت یعنی تحت فشار و کم فشار انجام می شود. در روش تحت فشار عمدتا برای باغاتی با مساحت های بزرگ یعنی بیش از ۱۰ هکتار انجام می شود تا به لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه باشد. در این روش آبیاری فرایند آبیاری در زیر سطح زمین و با دریپرهای (قطره چکان) مخصوص انجام می شود. این روش به طور خاص در استان کرمان و شهرستان سیرجان اجرا شده است. با این وجود الان مجموعا حدود ۶ هزار هکتار در کل کشور آبیاری زیرسطحی به روش تحت فشار اجرا شده و حدود ۳ هزار هکتار هم آبیاری کم فشار اجرا شده است.
از سوی دیگر روش آبیاری زیرسطحی کم فشار نیز با لوله های پولیکا (تراوا) انجام می شود؛ یعنی به روش سنتی لوله ها را مشبک می کنند در عمق ۴۰ سانتی متری زمین قرار می دهند و روی آن را با شن و ماسه می پوشانند. البته این روش غالبا برای باغات کوچک به مساحت نیم هکتار تا ۲ هکتار اجرا می شود. در حال حاضر روش آبیاری زیر سطحی کم فشار عمدتا در شهرستان انار استان کرمان، یزد، خراسان و سمنان اجرا شده که هم سطح بهره برداری کوچک داشته اند و هم با محدودیت آبی مواجه بوده اند.
علاوه بر باغات پسته، روش آبیاری تراوا روی برخی محصولات زراعی مثل یونچه و گندم در قزوین و جنوب کرمان اجرا شده است اما هنوز تایید نهایی نشده که بتوان یارانه دولتی به آنها تخصیص داد
*آیا از روش آبیاری زیرسطحی تراوا می توان در همه باغات و مزارع استفاده کرد یا محدود به باغات پسته است؟
مساله ای که باید به آن توجه داشته باشیم این است که در اجرای سامانه های نوین آبیاری سامانه هایی از سوی دولت مورد حمایت قرار می گیرد که تحقیقات آن ها را تایید کرده باشد. تا به امروز تحقیقاتی که روی درختان انجام شده به طور خاص روی درخت پسته تایید شده و به همین دلیل هم الان در حال توسعه است. اما در ارتباط با سایر محصولات باغی هنوز تحقیقات رسمی آن را تایید نکرده است، با این وجود برخی کشاورزان از این روش آبیاری برای درخت گردو و انار هم استفاده کرده اند.
روش «آبیاری تراوا» در مورد زراعت هم روی برخی محصولات مثل یونچه و گندم در قزوین و جنوب کرمان اجرا شده است اما هنوز تایید نهایی نشده که بتوان یارانه دولت به آنها تخصیص داد و آن را توسعه داد.
*آیا آن میزان که گفته می شود این روش آبیاری زیر سطحی گران است؟
بله. هزینه های این روش نسبت به دیگر روش های آبیاری بالاتر است. با این وجود یکی از روشهایی است که در کشور خشک و نیمه خشک ایران بسیار کارایی دارد. چرا که از نظر بهره وری آب راندمان روش آبیاری زیرسطحی ۹۵ درصد است؛ به این معنا که نهایتا ۵ درصد هدررفت آب دارد. حتی در برخی موارد بهره وری راندمان آبیاری به ۱۰۰ درصد هم می رسد چون هیچگونه تلفاتی ندارد. از دیگر مزایای استفاده از این روش آبیاری این است که با این روش در محیط هیچگونه علف هرزی رشد نمی کند.
*با این تفاسیر و با توجه به مزایای نامبرده آیا میزان سطحی که در کل کشور مجهز به این روش آبیاری است متناسب است یا باز هم نیاز به توسعه بیشتر دارد؟
در حال حاضر حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی آبی کشور چه اراضی که پایا به منابع آبی کوچک است و چه اراضی که زیر شبکه های مدرن در کشور هستند، به انواع سامانه های نوین آبیاری تجهیز شده است که جای توسعه دارد. با این وجود آنچه که در این خصوص باید مورد توجه قرار بگیرد بحث «مدیریت بهره برداری» است. در واقع در حوزه روشهای نوین آبیاری بحث های سخت افزاری سریع توسعه پیدا می کند اما کمتر به بحث های مدیریتی و نرم افزاری کمتر به آن توجه می شود.
در حقیقت در بحث بهره برداری و نگهداری از این سامانه ها باید بیشتر سرمایه گذاری شود تا راندمان هایی که به لحاظ علمی و تحقیقاتی برای روشهای آبیاری پیش بینی شده عملا بالفعل شود. به عبارت دیگر وقتی گفته می شود راندمان آبیاری روش آبیاری زیر سطحی ۹۵ درصد است این یک پتانسیل است و در عمل باید اقدامات لازم برای عملی شدن آن صورت بگیرد.
*با توجه به اینکه در بحث روش آبیاری زیر زمینی محدود به باغات پسته هستیم آیا توانسته ایم در آسیا یا خاورمیانه جایگاهی داشته باشیم یا خیر؟
خیر، ما جایگاه خاصی نداریم چون روی تک محصول پسته این روش اجرا شده است. این در حالی است که کشورهای بسیاری روی بحث های زراعی نیز کار می کنند به طوری که در حال حاضر کشورهایی مانند ترکیه و آمریکا در حوزه محصولات زراعی از این روش به طور گسترده استفاده می کنند اما ما عملا در مورد محصولات زراعی هنوز وارد نشده ایم.
در حوزه روش های نوین آبیاری بهره برداران بخش کشاورزی از بخش دولتی جلوتر هستند به طوری که بهره برداران پیش از بخش دولتی به یکسری نوآوری ها دست یافته است
*نگاه بخش دولتی و بهره برداران به توسعه روشهای نوین آبیاری چگونه است؟
در اینجا دو بحث متفاوت وجود دارد که یکی مربوط به کسانی است که برنامه ریزی می کنند و تخصیص اعتبار می دهند و دیگری در مورد بهره برداران بخش کشاورزی است. به طوری که در ارتباط با سامانه نوین آبیاری به طور کلی بهره برداران بسیار جلوتر هستند که به دلیل نیاز و ضرورت استفاده و همچنین به دلایل اقتصادی است. در حقیقت بهره برداران به بسیاری از نوآوری هایی که در این حوزه وجود دارد زودتر از بخش دولتی رسیده اند. به عنوان مثال، اولین بار روش آبیاری زیرسطحی کم فشار را خود بهره برداران استفاده کردند و سپس بخش دولتی کاری که این بهره برداران انجام داده بودند را ارزیابی کردند و در کشور اجازه توسعه آن داده شد. با این وجود آنچه حائز اهمیت است این است که در هر منطقه ای بتوان از مصالح بومی و ابزار منطقه استفاده کرد بدون اینکه برای بحث تامین تجهیزات وابستگی به خارج داشته باشند. اگرچه در برخی مناطق از جمله شهرستان انار از برخی ابزارهای داخلی مثل لوله پولیکاهای مشبک استفاده شده است اما به طور کلی در مورد آبیاری زیر سطحی برخی قطره چکان ها یا در برخی موارد که از تراوا استفاده شده، کاملا وارداتی است.
*با این تفاسیر در بحث تجهیزات آبیاری های نوین به طور کلی چند درصد وابسته به واردات هستیم؟
خوشبختانه در بحث لوازم آبیاری می توان ادعا کرد ۹۵ درصد لوازم و تجهیزات انواع روشهای آبیاری عمدتا داخلی است مگر در مورد آبیاری بارانی که برای تامین «گیربکس، برخی قطره چکانها و برخی پاشنده ها» از محصولات خارجی استفاده می شود. در غیر این صورت عمدتا تجهیزات در داخل تولید می شود و ظرفیت تولید به نحوی است که برای صادرات نیز فضا داریم؛ یعنی سالانه ۴۰۰هزار هکتار لوازم و تجهیزات توسط ۴۵۰ کارخانه تولید کننده در کشور تولید و صادر می شود. غالب صادرات ما نیز در بحث لوله های پلی اتیلن است که به کشورهای آسیای میانه و کشورهای همسایه می رود.
نظر شما