دامنه نوسان و حجم مبنا؛ کلیدهای دستکاری دولت در بورس| پشت پرده صف‌های ناگهانی

پژمان مرادی؛ بازار: گروه آمار و تحلیل ریسک سازمان بورس و اوراق بهادار در گزارشی آماری آورده که «تغییر در حجم مبنا تاثیری در کنترل نوسانات قیمت سهام ندارد به همین دلیل بهتر است، حجم مبنا که در واقع با هدف جلوگیری از دستکاری قیمت است مد نظر قرار گیرد و نه کنترل نوسانات در بازار.»

در بخشی از این گزارش، که بیشتر بودن نسبت «حجم مبنا» به «تعداد کل سهام شرکت» مورد بررسی قرار گرفته آمده، این مورد تاثیر قابل توجهی در تغییر روند بازدهی در دوره‌های صعودی و نزولی بازار نداشته است.  این گزارش در حالی به تاثیرات حجم مبنا و دامنه نوسان پرداخته که حسن امیری معاون سابق نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس در سال اسفندماه سال ۹۷ از حذف حجم مبنا و دامنه نوسان خبر داده بود. او گفته بود که درباره حذف این دو متغیر مباحث فنی و عملیاتی انجام شده است.

افتخار بازار سرمایه قدرت نقدشوندگی آن است، من سهامدار گاهی به پول نیاز دارم و می‌خواهم سهم خودم را با قیمت پایین‌تر از قیمت پایانی با دامنه نوسان بیشتر از ۵درصد به فروش برسانم، اما وجود چنین محدودیت‌هایی قدرت نقدشوندگی در بازار را می‌گیرد

بیشتر کارشناسان هم وجود حجم مبنا و دامنه نوسان را یک نوع محدودیت برای بازار سرمایه می‌دانند، با این وجود سازمان بورس معتقد است که این دو متغییر می‌تواند نوسانات بازار را کنترل کند.

در سال ۸۲ در زمان ریاست آقای عبده تبریزی بر سازمان بورس و اوراق بهادار ابزاری به نام حجم مبنا به منظور حجم آرامش در معاملات بازار تعریف و مصوب شد. بنا به آنچه در قانون حجم مبنا آمده، به آن تعداد از یک نوع اوراق بهادار که باید در هر روز مورد داد و ستد قرار گیرد تا تمام درصد تغییرات مجاز در آن روز در تعیین قیمت روز بعد لحاظ شود، حجم مبنا گفته می‌شود.

بر اساس قانون حجم مبنا، درصورتی که تعداد سهام معامله شده یک شرکت در طول روز، کمتر از حجم مبنا باشد، به همان نسبت درصد نوسان قیمت آن سهم کاهش خواهد یافت. در حال حاضر، حجم مبنای شرکت های پذیرفته شده در بورس، ۰.۰۰۰۸ «هشت ده هزارم» است «این عدد کنترل شود»، بنابراین، اگر به عنوان مثال تعداد کل سهام یک شرکت پذیرفته شده در بورس ۲۰ میلیون سهم باشد، تنها درصورتی قیمت سهام این شرکت در طول یک روز می تواند ۴ درصد افزایش یا کاهش داشته باشد که حداقل ۱۶ هزار سهم شرکت الف در طول روز، مورد داد و ستد قرار گیرد.

هدف از تعیین حجم مبنا، این است که سرمایه گذاران اطمینان داشته باشند نوسانات قیمت سهام، در نتیجه خرید و فروش تعداد مشخص و قابل توجهی سهام صورت گرفته است، چرا که در غیر اینصورت، معامله حتـی چند عدد سهم یک شرکت، می تواند قیمت سهام این شرکت در بورس را تحت تأثیر قرار داده و منجر به ایجاد قیمت های غیرواقعی و کاذب در بورس شود.
موافقان قرار دادن حجم مبنا بر این باورند، شرایط کنونی بازار سرمایه با وجود حضور گسترده افرادی که دانش کافی از بازار را ندارند، این موضوع را می‌طلبد که که از ابزارهای کنترل نوسان در بازار استفاده شود. 

البته باید گفت، بازار سرمایه هنوز که هنوز است در تلسلط فکری عبده تبریزی قرار دارد و عده ای معتقدند ریزش بازار در مرداد ماه هم با سیگنال عبده تبریزی پس از گفتگوی اینترنتی وی انجام شد که وی بورس را عامل خلق پول دانسته و از دولت خواسته بود ترمز رشد بورس را بکشد.

اینکه به یکباره هم حجم مبنا و دامنه نوسان برداشته شود، اشتباه است، بلکه برای چنین اقدامی باید به صورت درصدی دامنه نوسان و حجم مبنا را افزایش و در یک بازه زمانی آن را برداشت و در کنار این موضوع بحث نظارت بر بازار هم بیشتر و شدیدتر شود

حجم مبنا قدرت نقدشوندگی بازار را می‌گیرد
امین بهمنش مدرس بازار سرمایه در مورد حجم مبنا در گفتگو با بازار گفت: بازار سرمایه قبل از هر ابزاری نیاز به بلوغ و دانش دارد و اینکه سهامداران باید به این درک برسند که بورس یک بازار پر ریسک و پر نوسان است در غیر این صورت سازمان به منظور کاهش نوسان و کاهش زیان به سهامداران، ابزاری تعریف می‌کند تا با ایجاد محدودیت در بازار بتواند نوسانات بازار را کنترل کند.

بهمنش در واکنش به گزارش گروه آمار و تحلیل ریسک سازمان بورس و اوراق بهادار که معتقد است که حجم مبنا بیشتر در دستکاری قیمت تاثیر دارد نه نوسانات بازار گفت: افتخار بازار سرمایه قدرت نقدشوندگی آن است، من سهامدار گاهی به پول نیاز دارم و می‌خواهم سهم خودم را با قیمت پایین‌تر از قیمت پایانی با دامنه نوسان بیشتر از ۵درصد به فروش برسانم، اما وجود چنین محدودیت‌های قدرت نقدوشنوگی در بازار را می‌گیرد، به طور کلی سهامدار باید این موضوع را بپذیرید که ممکن است قیمت در بازار با نوسانات مختلف روبه رو باشد، همچنین اگر قیمت سهم به صورت مشکوک نوسان پیدا کرد سازمان می‌تواند به راحتی سفارشات مشکل‌دار و مشکوک را شناسایی و آن‌ها را باطل کند.

او حجم مبنا و دامنه نوسان را یکی از عوامل مهم در ایجاد صف‌های خرید و فروش می‌داند و می‌گوید: ممکن است که یک سهم حجم مبنا را پر نکند بنابراین برای سهامداران این سهم امکان نوسان قیمت در مثبت و منفی وجود ندارد. ممکن است زمانی که یک سهم حجم مبنا را پر نکند، شرکت یا حقوقی‌های بازار در آخر زمان بازار|، حجم مبنا با مثبت و منفی پر کنند، در کل وجود چنین محدودیت‌های باعث شود برخی از فعالین بازار از آن سوء استفاده کنند.

این کارشناس اظهار کرد: اینکه به یکباره هم حجم مبنا و دامنه نوسان برداشته شود، اشتباه است، بلکه برای چنین اقدامی باید به صورت درصدی دامنه نوسان و حجم مبنا را افزایش و در یک بازه زمانی آن را برداشت و در کنار این موضوع بحث نظارت بر بازار هم بیشتر و شدیدتر شود.

به گفته بهمنش بازار سرمایه یک بازار پر ریسک و پر از نوسان است و سهامدارانی که چنین ریسکی را نمی‌پذیرند باید روش غیر مستقیم را انتخاب کنند

او بازار سرمایه را به یک جاده تشبیه کرد و گفت: ممکن است جاده پر از چاله باشد، بنابراین شما باید جاده را اصلاح کنید ولی به جای اصلاح با ایجاد محدودیت‌های راننده را اجبار می‌کنید که با سرعت ۲۰ کیلومتر حرکت کند.

بهمنش اضافه کرد: وجود حجم مبنا انگیزه را از سهامداران حرفه‌ای که به امید سود و نقدشوندگی وارد این بازار شده‌اند را می‌گیرد و نیاز است که سهامداران یا دانش کافی را کسب کنند یا  روش غیر مستقیم را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند تا فرصت برای برداشت محدودیت‌های موجود در بازار گرفته شود.

کار ساز نبودن حجم مبنا در کنترل بازار
تغییر در حجم مبنا و عدم ثبات آن در هر هفته یکی از تصمیماتی است که سازمان بورس به منظور کاهش تاثیرات این ابزار برای سهم‌ها در نظر گرفته است، اما وجود سهامداران خرد در بازار و جلوگیری از زیان سنگین این افراد دلیل اصرار و پافشاری سازمان بر وجود دامنه نوسان و حجم مبنا است. برخی از اقتصاددانان و فعالین بازار سرمایه از حجم مبنا و دامنه نوسان به عنوان دو مکانیزم دستکاری در بازار سرمایه یاد می‌کنند.

تحلیل موافقانی که بر حجم مبنا و دامنه نوسان اصرار می‌کنند، بیشتر به جلوگیری از زیان سهامداران خرد باز می‌گردد. آن‌ها معتقدند که شرایط حال حاضر به خاطر اینکه بیشتر سهامداران افراد ناآگاه به بازار هستند، وجود دو ابزار دامنه نوسان و حجم مبنا می‌تواند در کاهش ریسک‌پذیری آن‌ها کمک کند و در صورت ریزش بازار سرعت آن را کم و میزان زیان وارد شده به سهامداران را کاهش می‌دهد.
با توجه به نظرات کارشناسان و فعالان بازار سرمایه و همچنین گزارش مرکز مطالعات سازمان بورس نشان می‌دهد که وجود حجم مبنا در کنترل نوسان بازار کارساز نیست، بنابراین وجود آن همراه با دامنه نوسان سبب کاهش قدرت نقدشوندگی بازار و ایجاد صف‌های فروش و خرید می‌شود.